5. Моида сураси

5. Моида сураси

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз ва меҳрибон – Aллоҳ номи билан.

5:1

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ {1}

Эй Мўминлар! Келишувлар(ингиз)га тўлиқ риоя қилинг. Сизларга қуйидаги айтиб ўтиладиганлардан бошқа^[1] чорва ҳайвонлар ҳалол қилинди. Эҳромда эканингизда ов қилишни ҳалол деб ҳисобламанг. Аллоҳ Ўзи нимани хоҳласа шуни ҳукм қилади.

5:2

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ {2}

Эй Мўминлар!Аллоҳга қуллик қилишнинг рамзий белгиларига^[2], ҳаром ойларга, ҳарамга йўлланган қурбонликларга, бўйниларига тақинчоқ осилган қурбонлик ҳайвонларга,^[3] Раббининг олийжаноблигини ва розилигини истаб ҳурматли Байтуллоҳга йўналганларга нисбатан ҳурматсизлик қилманг. Эҳромдан чиққанингизда ов қилишингиз мумкин. Масжидул-Ҳаромга киришингизга қаршилик қилган қавмга бўлган аччиғингиз уларга тажовуз этишга ундаб қўймасин. Яхшилик ва тақвода/масъулиялик ёндашишда ёрдамлашинглар, гуноҳ ва тажовузкорликда ёрдамлашманг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Шубҳасизки, Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир.

5:3

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {3}

Сўйиб ейиладиган ҳайвонларнинг ўзи ўлиб қолгани, қон, тўнғиз гўшти, Аллоҳдан бошқасининг исми айтиб сўйилган ҳайвон, бўғиб ўлдирилган ҳайвон, уриб ўлдирилган ҳайвон, йиқилиб ўлган ҳайвон, бошқа ҳайвонлар тарафидан сузиб ўлдирилган ҳайвон ва йиртқич ҳайвонлар қисман еб қўйган ҳайвонлар – жони чиқишидан аввал сўйиб олмасангиз сизларга ҳаром қилинди. Шунингдек, тиккалаб қўйилган тошлар олдида сўйилган ҳайвонлар^[4] ва фол ўқлари билан қисматингизни исташингиз сизларга ҳаром қилинди. Бу ишлар фосиқликдир/йўлдан чиқишдир. Бугун кофирлар динингиздан ноумид бўлди. Шундай экан, улардан эмас, мендан қўрқинг. Бугун сизларга динингизни мукаммал қилиб бердим, сизларга берган неъматимни тамомладим, сизлар учун Исломни дин бўлишини танладим. Кимки гуноҳга мойиллиги бўлмасдан, очлик ҳолатида мажбур бўлиб у ҳаромлардан еса, бас! Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:4

يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ {4}

Эй Муҳаммад! Улар сендан ўзларига нималар ҳалол қилингани ҳақида сўрашмоқда. Айт: «Сизларга покиза/табиатингиз тортадиган нарсалар ҳалол қилинди.» Аллоҳ сизларга ўргатган шаклда йиртқич ҳайвонларни овчи қилиб ўргатган ҳайвонларингизга келсак, улар сизларга тутиб келтирган ҳайвонларга Аллоҳнинг исмини айтиб еяверинг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳнинг ҳисоб-китоби тездир.

5:5

الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلُّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلاَ مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَن يَكْفُرْ بِالإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ {5}

Бугун сизларга покиза/табиатингиз тортадиган нарсалар ҳалол қилинди. Ғайридинларнинг таомлари ҳам сизларга ҳалол, сизларни таомингиз ҳам уларга ҳалол. Мўмина аёллардан ор-номусли бўлганлари ва сизлардан аввал илоҳий китоб берилган халқ орасидаги ор-номусли^[5] аёллар – агар уларни тўёна қалин пулини/маҳрини берсангиз — ўзингиз ҳам номусли бўлишингиз, зинодан сақланишингиз ва уларни махфий ўйнаш қилиб олмаслик шарти билан сизларга ҳалолдир. Кимки имон келтиришни қабул қилмаса унинг қилган амаллари зое бўлиб кетади, охиратда ҳам зиён кўрувчилардан бўлиб қолади.

5:6

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ مَا يُرِيدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَـكِن يُرِيدُ لِيُطَهَّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {6}

Эй мўминлар! Намозга турмоқчи бўлганингизда юзингизни ва қўлларингизни тирсакларигача ювинг. Бошингиз^[6] ва оёқларингизни тўпиқларигача масҳ қилинг^[7]. Агар жунуб^[8] бўлсангиз яхшилаб ювининг. Агар бемор ёки сафарда бўлсангиз, ёхуд сизлардан бирор киши ҳожатдан келса,^[9] ёки аёлларингизга «қўшилиб» сув ишлатишга имкон топа олмасангиз, у ҳолда покланиш нияти билан кафтингизни тоза тупроққа уриб, у билан юзларингиз ва қўлларингизни силанг.^[10] Аллоҳ сизларга қийинлаштиришни хоҳламайди, сизларни поклашни ва сизларга неъматини тамомлаб беришни хоҳлайди; қадрига етгайсизлар!

5:7

وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ {7}

Аллоҳни сизларга берган неъматини ва Аллоҳга “Эшитдик ва бўйсундик^[11]”  деб берган сўзингизни доимо ёдда тутинг. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ ичингиздаги нарсани ҳам билади.

5:8

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {8}

Эй Мўминлар! Аллоҳ учун рўйи-рост туриб берувчи ва тўғри гувоҳлик берувчилар бўлинг. Бирон бир қавмга нисбатан бўлган адоватингиз уларга адолатсизлик қилишга сизларни етакламасин. Адолатли бўлинг; ўзингизни ҳимоя қилиш учун энг муносиб йўл шу. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Аллоҳ қилаётган ишлариздан хабардордир.

5:9

وَعَدَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ {9}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширган кишиларга Аллоҳ кечирим ва буюк ажр-мукофот ваъда қилди.

5:10

وَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ {10}

Кофирлик қилган ва оятларимизни ёлғонга чиқарганлар эса, ана ўшалар дўзах аҳлидир.

5:11

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ {11}

Эй Мўминлар! Аллоҳни сизларга берган неъматини ёдда тутинг. Бир қавм сизларга қўлларини узатмоқчи бўлганида, Аллоҳ уларни қўлларини сизлардан тўсган эди. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Мўминлар Аллоҳга ўзини ишониб топширсин!

5:12

وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَآئِيلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ {12}

Аллоҳ Исроил авлодларига ўзларидан ўн иккита бошлиқ тайинлаб, улардан сўз олган ва айтганки: «Мен сизлар билан биргаман. Агар намозни/диний вазифаларни бажарсангиз, пок ва тўғри бўлсангиз, элчиларимга ишониб суянсангиз, уларни қўллаб-қувватласангиз ва Аллоҳга чиройли ҳолатда қарз берсангиз^[12] , ёмонликларингизни^[13] кечираман ва ичидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга жойлайман. Бундан кейин қайси бирингиз кофир бўлсангиз, тўғри йўлдан аниқ чиққан бўлади.»

5:13

فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ {13}

Берган сўзларини бузганликлари сабабли уларни лаънатладик, уларни бағри тош қилдик. Улар калималарни маъноларини ўз ўрнидан буриб-ўзгартиради. Улар ўзларига насиҳат қилинган нарсадан насиба олишни (амал қилишни) унутдилар. Уларнинг озгинасидан ташқари қолган барчасини қилган ишини хоинлик эканидан хабардор бўлмоқдасиз. Сен уларни авфэт ва уларга яхши муомала қил^[14]. Аллоҳ яхшилик қилувчиларни севади.

5:14

وَمِنَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ فَأَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ {14}

«Биз Насрониймиз» деганлардан ҳам сўз олганмиз. Кейин, улар ҳам ўзларига насиҳат қилинган нарсалардан насиба олишни (амал қилишни) унутди^[15]. Шу сабабли, уларни орасига то қиёмат кунигача давом этадиган адоват ва нафрат солиб қўйдик. Аллоҳ яқинда уларга ўзларини қилган қилмишларини билдириб қўяди.

5:15

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِّمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ {15}

Эй Аҳли Китоб! Сизларга – ўзингиз китобдан яширган нарсаларингизни бир қисмини ошкор қилиб берадиган, бир қисмини эса авф^[16] этадиган – Элчимиз/Китобимиз келди. Шубҳасизки, сизларга Аллоҳдан нур келди, очиқ-ойдин китоб келди.

5:16

يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ    {16}

Аллоҳнинг розилигини излаган кишиларни у китоб орқали эсон-омонлик йўлларига эриштириб қўяди, уларни Ўзининг изни ила қоронғиликлардан ёруғликларга чиқариб қўяди ва уларни тўғри йўлга бошлайди.

5:17

لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَن يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يَخْلُقُ مَا يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {17}

«Марямнинг ўғли Масиҳ Аллоҳдир» деганлар кофир бўлишди. Айт: Агар Аллоҳ Марямнинг ўғли Масиҳни, уни онасини ва ер юзидаги барчани йўқ қилиб юборишни хоҳласа, унга қаршилик қилишга кимни ҳам кучи етар эди?!” Осмонлар-у ердаги ва у иккиси орасидаги барча нарса Аллоҳники; Ўзи муносиб билганини яратади. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўяди.

5:18

وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ {18}

 

Яҳудий ва Насоролар: «Биз Аллоҳнинг ўғилларимиз ва суюкли қулларимиз» дейишди. Айт: «Агар шундай бўлса, Аллоҳ нима учун қилган гуноҳингиз учун сизларни азобламоқда? Аслида, сизлар ҳам Аллоҳ яратган кишилар қатори инсонсиз. Аллоҳ муносиб бўлганни кечиради, муносиб бўлганни азоблайди. Осмонлар, ер ва улар ўртасидаги нарсаларга ҳукм ўтказиб эгалик қилиш фақат Аллоҳга оид. (Охирги) борар жой Аллоҳ ҳузуридир.»

519

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِيرٍ وَلاَ نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءكُم بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {19}

Эй Аҳли Китоб! Элчиларни келиши узилиб қолган бир вақтда, сизларга ҳақни баён қилиб берадиган элчимиз/китобимиз келди. Энди сизлар: «Бизга ҳуш хабар берувчи ва огоҳлантирувчи келмади» дея олмайсиз. Шубҳасизки, сизларга ҳуш хабар берувчи ва огоҳлантирувчи келди. Ҳар нарсага ўлчов қўювчи Аллоҳдир.

5:20

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنبِيَاء وَجَعَلَكُم مُّلُوكًا وَآتَاكُم مَّا لَمْ يُؤْتِ أَحَدًا مِّن الْعَالَمِينَ {20}

Бир куни Мусо ўз қавмига шундай деган: “Эй халқим! Аллоҳни сизларга берган неъматини доим ёдда тутинг; Аллоҳ ўз вақтида ораларингизда пайғамбарлар пайдо қилган, сизларни ҳукмдорлар қилган ва оламлардан/инсонлардан ҳеч кимга бермаганини сизларга берган эди.

5:21

يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الأَرْضَ المُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِكُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِينَ {21}

Эй халқим! Аллоҳ сизларга буюрган бу муқаддас заминга киринглар. Орқага қайтиб кетманг, акс ҳолда, хонавайрон бўласиз.”

5:22

قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّىَ يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ {22}

Улар: «Эй Мусо! У ерда жуда ҳам золим бир қабила бор. Улар у ердан чиқмагунча биз у ерга ҳаргиз кирмаймиз. Улар у ердан чиқиб кетсагина кирамиз» деди.

5:23

قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {23}

Аллоҳдан қўрқадиганлар орасидан Аллоҳ уларга неъмат берган икки киши шундай деди: «Уларга шаҳарнинг дарвозасидан ҳужум қилинг, шундагина ғолиб бўласиз. Агар Аллоҳга ишонсангиз, Унга ўзингизни ишониб-топширинглар.»

5:24

قَالُواْ يَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَدًا مَّا دَامُواْ فِيهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ {24}

Улар шундай деди: «Эй Мусо! Биз бу ерга умуман кирмаймиз. Сен ва Роббинг иккалангиз бориб уришинглар. Биз шу ерда ўтириб турамиз», дедилар.

5:25

قَالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلاَّ نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ {25}

Мусо: «Эй Раббим! Мен фақат ўзим ва укамга эга бўла оламан экан, холос. Биз билан бу фосиқ қавмни орасини айириб қўяқол.» деди.

5:26

قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ {26}

Шунда Аллоҳ: «Бу муқаддас заминдан улар энди қирқ йил маҳрумдир, энди улар ер-юзида сарсон-саргардон бўлиб юришади. Сен бу фосиқ қавм учун қайғурма.» деди.

5:27

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ {27}

Эй Муҳаммад! Уларга Одамнинг икки ўғли ҳақидаги хабарни ҳақиқатини айтиб бер. Ўз вақтида уларнинг иккаласи ҳам қурбонлик қилганида, биридан қабул қилинди, биридан қабул қилинмади. Шунда у: «Сени аниқ ўлдираман» деганида, у шундай деди: “Аллоҳ фақат масъулиятли (мўмин)лардан қабул қилади,

5:28

لَئِن بَسَطتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي مَا أَنَاْ بِبَاسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لَأَقْتُلَكَ إِنِّي أَخَافُ اللّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ {28}

Агар сен мени ўлдириш учун қўл урсанг, мен сени ўлдириш учун қўл урмайман. Чунки, мен борлиқларнинг яратган эгаси бўлмиш Аллоҳдан қўрқаман.

5:29

إِنِّي أُرِيدُ أَن تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِكَ جَزَاء الظَّالِمِينَ {29}

(Агар мени ўлдирсанг) сен мени ҳам ўзингни ҳам гуноҳингни бўйнингга илиб, жаҳаннам аҳлидан бўлишингни хоҳлайман. Золимларнинг жазоси шу” деди.

5:30

فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِينَ {30}

Барибир нафси унга биродарини ўлдиришни қабул қилдирди, шу тариқа у ўз биродарини ўлдирди ва хонавайрон бўлди.

5:31

فَبَعَثَ اللّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَـذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ {31}

Шундан кейин, Аллоҳ унга биродарини қандай кўмишини кўрсатиш учун ерни кавлайдиган бир қарғани юборди. Шунда у: «Ҳолимга вой! Мана шу қарғачалик бўлиб биродаримни жасадини кўмишдан ожиз бўлдим-ми?» деди.

5:32

مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاء تْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِكَ فِي الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ {32}

Шунинг учун биз Исроил авлодига шуни ёздик: «Кимда ким одам ўлдирмаган ёки ер юзида бузғунчилик қилмаган бир инсонни ўлдирса, гўёки у барча инсонларни ўлдирган бўлади. Кимда ким бир инсонни ҳаётини қутқариб қолса, гўёки у барча инсонларни ҳаётини қутқариб қолган бўлади.» Шубҳасизки, элчиларимиз уларга аниқ-равшан далиллар олиб келди. Шундан кейин ҳам уларнинг аксарияти ер юзида ҳаддан ошмоқда.

5:33

إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ {33}

Аллоҳ ва Унинг элчисига қарши уришадиган ва ер юзида бузғунчилик қиладиганларнинг жазоси – ё улар ўлдирилади ё дорга осилади ё қўл-оёқлари қарама-қарши томондан кесилади ёки сургун қилинади. Бу уларга бериладиган дунёдаги шармандалик жазосидир, охиратда эса уларга улкан азоб бор.

5:34

إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {34}

Уларни қўлга олишингиздан аввал тавба қилганлари бундан мустасно^[17]. Билингларки, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:35

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {35}

Эй Мўминлар! Нажот топишингиз учун, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг, Уни розилигига яқинлаштирувчи йўл изланг^[18] ва Аллоҳ йўлида курашинг.

5:36

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُواْ بِهِ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {36}

Кофирларга келсак, агар ер юзидаги жамики нарса ва у билан бирга яна шунча нарса уларнинг қўлида бўлиб, қиёмат кунининг азобидан қутулиш учун уларни барчасини фидя қилсалар, улардан қабул қилинмаган бўлар эди. Уларга аламли азоб бор.

5:37

يُرِيدُونَ أَن يَخْرُجُواْ مِنَ النَّارِ وَمَا هُم بِخَارِجِينَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيمٌ {37}

Улар жаҳаннамдан чиқмоқчи бўлишади-ю, бироқ ундан чиқолмайди. Уларга доимий азоб бор.

5:38

وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَيْدِيَهُمَا جَزَاء بِمَا كَسَبَا نَكَالاً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ {38}

Эркак ўғрини ҳам аёл ўғрини ҳам қўлларини кесинглар. Бу – уларга ўз қилмишларининг жазоси бўлиши ва Аллоҳ тарафидан уларни бошқаларга ибрат қилиш учундир. Аллоҳ ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.

5:39

فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {39}

Кимки қилган зулмидан кейин тавба қилса ва (йетказилган зарарни) қопласа, Аллоҳ унга тавба имкони беради. Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:40

أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَيَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {40}

Эй Муҳаммад! наҳот билмасанг, Осмонлар ва ернинг эгаси Аллоҳдир. Муносиб бўлганни жазолайди, муносиб бўлганни кечиради. Аллоҳ ҳар нарсага ўлчов қўювчидир.

5:41

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ لاَ يَحْزُنكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِينَ هِادُواْ سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِن بَعْدِ مَوَاضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هَـذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُواْ وَمَن يُرِدِ اللّهُ فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللّهُ أَن يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ {41}

Эй Элчи! Ич-ичидан ишонмагани ҳолда оғзиларида «ишондик» деганларни ва яҳудийларни кофирликда олиб бораётган рақобатлари сизни ранжитмасин. Улар ёлғонга қулоқ солади; сизга келмаган бошқа қавмга қулоқ солади. Улар калималарнинг маъноларини ўзгартириб юборади, «агар сизларга бу ҳукм берилса уни ушланг, агар сизларга у ҳукм берилмаса сақланинглар» дейишади. Агар Аллоҳ бир кишини фитналашни ирода қилса, сен у киши учун Аллоҳга қарши ҳеч нарса қила олмайсан. Аллоҳ уларнинг қалбларини поклашни хоҳламаяпти. Уларга дунёда расвогарлик, охиратда улкан азоб бор.

5:42

سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوكَ فَاحْكُم بَيْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن يَضُرُّوكَ شَيْئًا وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُم بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ {42}

Улар ёлғонга қулоқ солувчилардир, ҳаром егувчилардир. Агар улар сени олдинга келса, хоҳласанг улар орасида ҳукм қил, хоҳласанг юз ўгир. Агар улардан юз ўгирсанг, улар сенга ҳеч қандай зиён етказа олмайди. Агар ҳукм қилсанг, улар орасида адолат ила ҳукм қил. Аллоҳ одиллик қилувчиларни яхши кўради.

5:43

وَكَيْفَ يُحَكِّمُونَكَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِيهَا حُكْمُ اللّهِ ثُمَّ يَتَوَلَّوْنَ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَـئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ {43}

Ўзларида Таврот бўла туриб қандай қилиб сени ҳакам қилишмоқда ва ундан кейин юз ўгиришмоқда? Ахир, Тавротда Аллоҳнинг ҳукми бор-ку! Булар мўмин эмас.

5:44

إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُواْ لِلَّذِينَ هَادُواْ وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُواْ مِن كِتَابِ اللّهِ وَكَانُواْ عَلَيْهِ شُهَدَاء فَلاَ تَخْشَوُاْ النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلاً وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ {44}

Тавротни аниқ биз юбордик. Унда ҳидоят^[19] ва нур бор. Аллоҳнинг ҳукмига бўйсунган пайғамбарлар яҳудийлар орасида у билан ҳукм қилишар эди. Уларнинг зоҳид ва уламолари ҳам у билан ҳукм қилар эди. Чунки, булар Аллоҳнинг китобини муҳофаза қилишга буюрилган ва унга назоратчи бўлишган. Шундай экан, инсонлардан эмас, Мендан қўрқинглар ва оятларимни ўткинчи бир матога алмашманглар. Кимки Аллоҳ нозил қилган китоб билан ҳукм қилмаса, улар кофирдир.

5:45

وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالأَنفَ بِالأَنفِ وَالأُذُنَ بِالأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ {45}

Биз уларга Тавротда: «Жонга жон билан, кўзга кўз билан, бурунга бурун билан, қулоққа қулоқ билан, тишга тиш билан ва жароҳатлашга ўзига ўхшаши билан қасос олинади» деб ёздик. Ким уни садақа қилиб кечириб юборса, уни гуноҳига каффорат бўлади. Кимки Аллоҳ юборган (китоб) билан ҳукм қилмаса, улар золимдир.

5:46

وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعَيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ {46}

Уларни орқасидан Марямнинг ўғли Исони ўзидан илгариги Тавротни тасдиқловчи издош қилиб юбордик. Биз унга Инжил бердик; унда ҳидоят ва нур бўлган, ўзидан илгариги Тавротни тасдиқлайдиган бўлган, масъулиятли (мўмин)ларга раҳнамо-қўлланма ва насиҳат бўлган.

5:47

وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الإِنجِيلِ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فِيهِ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ {47}

Инжилни билган христианлар ундаги Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилсин. Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилмайдиганлар, улар фосиқдир.

5:48

وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَـكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَآ آتَاكُم فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ {48}

Эй Муҳаммад! Биз сенга ўзидан илгариги китобларни тасдиқловчи ва уларни назорат қилиб турувчи-гувоҳ сифатида бир ҳақ китоб юбордик. Шу сабабли, улар орасида Аллоҳ нозил қилган китоб билан ҳукм қил, сенга келган бу ҳақиқатдан юз буриб уларни хоҳишларига эргашма. Биз сиз пайғамбарлардан ҳар бирингизга муайян бир қонун/дин ва бир йўл бердик^[20]. Агар Аллоҳ муносиб билганида^[21] албатта сизларни битта уммати қилиб қўярди. Лекин, сизларга берган нарсасида сизларни синаш учун (бундай қилмади). Шундай экан, яхши ишларда илдамлик кўрсатинг^[22].  Ҳаммангиз бир бўлиб Аллоҳни ҳузурига қайтасиз, шунда Аллоҳ сизлар ихтилоф қилаётган нарсани билдириб қўяди.

5:49

وَأَنِ احْكُم بَيْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن يَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَيْكَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ أَن يُصِيبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ {49

Улар орасида Аллоҳ сенга юборган (Қуръон) билан ҳукм қил. Уларни хоҳишларига эргашмагин. Улардан ҳушёр бўлки, Аллоҳ сенга юборган (Қуръон)ни бир қисмидан воз кечириб юбормасин. Агар улар юз ўгирсалар билгинки, Аллоҳ уларга баъзи гуноҳлари туфайли мусибат етказишни ирода қилади. Албатта, инсонларнинг аксарияти йўлдан чиқувчи/фосиқдир.

5:50

أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُكْمًا لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ {50}

Улар Жоҳилият ҳукмларини талаб қиляптими? Қатъий ишонадиган қавм учун кимни ҳукми Аллоҳнинг ҳукмидан кўра яхши бўлиши мумкин?!

5:51

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {51}

Эй Мўминлар! Яҳудийларни ва Насороларни ўзингизга хожа/яқин дўст^[23] қилиб олманг. Улар бир-бирларининг хожасидир/дўстидир. Сизлардан кимки уларни хожа қилиб олса, билсинки, у ҳам аниқ улардандир. Шубҳасизки, Аллоҳ зулмкор^[24] кимсаларни ҳидоят қилмайди.

5:52

فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَيُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِي أَنْفُسِهِمْ نَادِمِينَ {52}

Эй Муҳаммад! Қалбларида касаллик бўлган кимсаларни ҳали кўрасиз; улар: «Бизга фалокат келишидан қўрқамиз», — деб, яҳудий ва насоролар томон шошадилар. Яқинда Аллоҳ фатҳни ёки Ўз тарафидан бир ишни юзага чиқариши, кейин улар ичларида яширган нарсаларига пушаймон бўлувчиларга айланиб қолишлари мумкин-ку!^[25]

5:53

وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُواْ أَهَـؤُلاء الَّذِينَ أَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُواْ خَاسِرِينَ {53}

Ана ўшанда Мўминлар: «Биз сизлар билан биргамиз» дея Аллоҳ номи билан қатъий қасам ичган кишилар шуларми-ди?” деб қолишади. Уларни барча хайрли ишлари бекор бўлиб кетди, шу билан улар хонавайрон бўлдилар.

5:54

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ {54}

Эй Мўминлар! Орангиздан ким динидан қайтса, Аллоҳ тез орада шундай бир кишиларни юзага чиқарадики, Аллоҳ ҳам уларни яхши кўради, улар ҳам Аллоҳни яхши кўрадиган бўлади. Улар Мўминларга нисбатан камтар ва юмшоқ кўнгилли, кофирларга эса ғурурли ва кучли бўлади. Улар Аллоҳ йўлида курашади ва бу йўлда ҳеч бир маломатчининг маломатидан қўрқмайди. Бу Аллоҳ берган фазилатдир; уни муносиб бўлганга беради. Аллоҳ чексиз имконият эгасидир, билувчидир.

5:55

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ {55}

Сизларнинг дўстингиз фақат Аллоҳдир, Аллоҳнинг Элчиси ва намозни/диний вазифаларни бажарадиган, пок ва тўғри юрадиган кишилардир. Ана шулар (Аллоҳга) бош эгувчилардир.

5:56

وَمَن يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ {56}

Кимки Аллоҳни, Аллоҳнинг Элчисини ва Мўминларни дўст/хожа деб билса, билсинки, Аллоҳнинг тарафдорлари албатта ғолиб келади.

5:57

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِيَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {57}

Эй Мўминлар! Сизлардан илгариги китоб берилган (ҳозирги ғайридин) орасидан динингизни масхара ва ўйин қиладиганлар ва оятларга қарши чиқадиганларни ўзингизга хожа/дўст қилиб олманг. Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг.

5:58

وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَعْقِلُونَ {58}

Намозга чақирган вақтингизда улар уни масхара қилади. Чунки, улар ақлини ишлатмайдиган қавмдир.

5:59

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَكْثَرَكُمْ فَاسِقُونَ {59}

Эй Муҳаммад! Айт: “Эй Аҳли Китоб! Бизга бўлган салбий муносабатларингиз сабаби, Биз Аллоҳга ишонганимиз, Аллоҳ бизга нозил қилган китобга ва илгари нозил қилинган китобларга ишонганимиз ва сизларнинг аксариятингиз йўлдан чиққан фосиқ эканингиздан бошқа нима ҳам бўлиши мумкин?

5:60

قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِكَ مَثُوبَةً عِندَ اللّهِ مَن لَّعَنَهُ اللّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُوْلَـئِكَ شَرٌّ مَّكَاناً وَأَضَلُّ عَن سَوَاء السَّبِيلِ {60}

Эй Муҳаммад! Айт: «Аллоҳ ҳузурида жазоси бундан ҳам ёмон бўладиганлар ҳақида сизларга айтиб берайми? Аллоҳ лаънатлаган, ғазаб қилган, баъзиларини маймунларга ва баъзиларини тўнғизларга айлантириб қўйган кимсалар ва тоғутга^[26] хизмат қилганлардир; уларнинг аҳволи жуда ҳам ёмон ва улар йўлдан қаттиқ адашган кимаслардир.

5:61

وَإِذَا جَآؤُوكُمْ قَالُوَاْ آمَنَّا وَقَد دَّخَلُواْ بِالْكُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُواْ بِهِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُواْ يَكْتُمُونَ {61}

Улар ёнингизга келганида: «Биз ҳам Худога ишонганмиз» дейишади. Ҳолбуки, куфри билан кириб куфри билан чиқиб кетишади. Улар яширган нарсани Аллоҳ жуда яхши билади.

5:62

وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {62}

Эй Муҳаммад! Уларнинг аксариятини гуноҳ қилишда, душманлик қилишда ва ҳаром ейишда илдамлик қилаётганини кўрасан. Уларни қилаётган ишлари нақадар ёмон!

5:63

لَوْلاَ يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ {63}

Дин одамлари ва уламолар уларни гуноҳ сўзни айтишидан ва ҳаром ейишидан қайтарса бўлмайдими?! Қилаётган «ҳунарлари» нақадар ёмон!

5:64

وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاء وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ {64}

Яҳудийлар: «Аллоҳнинг қўли боғлиқ (бахил)» деди. Уларнинг ўзларининг қўллари ёпилгандир. Айтган сўзлари туфайли улар лаънатга дучор бўлдилар! Аслида, Аллоҳнинг икки қўли очиқдир,^[27] У ризқни Ўзи қандай раво кўрса шундай беради. Шубҳасизки, Раббингдан сенга нозил қилинган нарса уларни ҳаддан ошиши ва куфрини зиёда қилмоқда. Биз улар орасига то қиёматгача давом этадиган душманчилик ва нафрат солиб қўйдик. Улар қачон уруш учун бир ўт ёқса, Аллоҳ уни ўчириб қўяди. Улар ерда бузғунчилик қилмоқда. Аллоҳ бузғунчиларни яхши кўрмайди.

5:65

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِيمِ {65}

Агар Аҳли Китоб имон келтирса ва жавобгарликни ҳис қилса, Биз уларнинг ёмонликларини йўққа чиқариб юборамиз ва уларни неъмат тўла боғ-у бўстонларга жойлаймиз.

5:66

وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأكَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا يَعْمَلُونَ {66}

Агар улар Тавротга, Инжилга ва уларга Рабби тарафидан юборилган (Қуръон)га тўлиқ амал қилсалар, албатта, устларидан ва остларидан неъматларга мушарраф  бўлишар эди.^[28]

5:67

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ {67}

Эй Элчи! Раббингдан сенга юборилган нарсани тўлиқ етказ. Агар бундай қилмасанг, Аллоҳни сенга топширган махсус элчилик вазифасини адо этмаган бўласан. Аллоҳ сени инсонлардан сақлайди. Аллоҳ кофир қавмни ҳаргиз ҳидоят қилмайди.

5:68

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْءٍ حَتَّىَ تُقِيمُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ {68}

Айт: «Эй Аҳли Китоб! Токи Тавротга, Инжилга ва Раббингиздан сизларга юборилган (Қуръон)га тўлиқ амал қилмагунингизча ҳеч нарсага асосланган бўлмайсиз.» Шубҳасизки, Раббингдан сенга юборилган (Қуръон) уларнинг кўпчилигини ҳаддан ошишини ва куфрини зиёда қилмоқда. Шундай экан, сен энди у кофир қавм учун қайғурма!

5:69

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَادُواْ وَالصَّابِؤُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وعَمِلَ صَالِحًا فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ {69}

Мўминлар, яҳудийлар, собиий^[29] ва насоролардан кимки Аллоҳга ва охират кунига ишонса ва манфаатли ишларни амалга оширса, уларга ҳеч қандай қўрқинч йўқ ва улар ҳаргиз ғам-қайғуга тушмайди.

5:70

لَقَدْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ رُسُلاً كُلَّمَا جَاءهُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُهُمْ فَرِيقًا كَذَّبُواْ وَفَرِيقًا يَقْتُلُونَ {70}

Исроил авлодидан қатъий сўз олганмиз, ҳамда уларга элчилар юборганмиз. Ҳар қачон элчи уларни кўнглига ёқмайдиган нарса олиб келганда, элчиларнинг бир қисмини ёлғончига чиқаришди, бир қисмини эса ўлдиришди.

5:71

وَحَسِبُواْ أَلاَّ تَكُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُواْ وَصَمُّواْ ثُمَّ تَابَ اللّهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُواْ وَصَمُّواْ كَثِيرٌ مِّنْهُمْ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ {71}

Улар қаттиқ бир имтиҳондан ўтказилмаймиз деб ўйлаб, кўр ва кар бўлиб олди. Кейин Аллоҳ уларга тавба имкони берди. Ундан кейин ҳам, яна уларнинг кўпчилиги кўр ва кар бўлиб олди. Аллоҳ улар қилаётган ишларни  кўриб турибди.

5:72

لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَقَالَ الْمَسِيحُ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ إِنَّهُ مَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَيهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ {72}

«Аллоҳ Марямнинг ўғли Масиҳдир,» – деганлар кофир бўлди. Аслида Масиҳ шундай деган эди: “Эй Исроил авлодлари! Менинг ҳам Раббим ва сизларнинг ҳам Рабингиз бўлмиш Аллоҳга қуллик қилинглар. Ким Аллоҳга шерик қўшса, Аллоҳ уни жаннатдан аниқ маҳрум қилади ва уни бориб ўрнашадиган жойи жаҳаннам бўлади. Золимлик қилувчиларнинг ёрдамчилари бўлмайди.

5:73

لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَلاَثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَـهٍ إِلاَّ إِلَـهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {73}

«Аллоҳ учтанинг учинчисидир», — деганлар ҳам аниқ кофир бўлишди.  Ягона Илоҳдан бошқа илоҳ йўқ. Агар улар бу айтаётган гапларидан қайтмасалар, улар орасидаги кофир бўлган кишилар алам-оғриқли азоб-у қийноққа дучор бўлиши аниқ.

5:74

أَفَلاَ يَتُوبُونَ إِلَى اللّهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {74}

Улар бу ишларидан қайтиб Аллоҳга тавба қилиб, ундан кечирим сўраса бўлмайдими? Ахир, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибон-ку!

5:75

مَّا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلاَنِ الطَّعَامَ انظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الآيَاتِ ثُمَّ انظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ {75}

Марямнинг ўғли Масиҳ фақатгина элчидир. Ундан илгари ҳам ўтмишда не-не элчилар келиб кетган. Уни онаси ниҳоятда ростгўй аёл эди. Уларни ҳар иккаласи ҳам таом ер эди. Энди уларга оятларимизни қандай қилиб очиқлаб беришимизни қара-ю, улар эса тўғри йўлдан қаёққа қараб бурилиб кетишини қара.

5:76

قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا وَاللّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {76}

Эй Муҳаммад! Айт: “Аллоҳни қўйиб, сизларга фойдаси ҳам зарари ҳам тегмайдиган нарсаларга сиғиняпсизлар/дуо қиляпсизлар, шундайми?! Аллоҳ ҳамма нарсани эшитади, билади.

5:77

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلاَ تَتَّبِعُواْ أَهْوَاء قَوْمٍ قَدْ ضَلُّواْ مِن قَبْلُ وَأَضَلُّواْ كَثِيرًا وَضَلُّواْ عَن سَوَاء السَّبِيلِ {77}

Эй Муҳаммад! Айт: «Эй Аҳли Китоб, ноҳақлик қилиб динингизда ҳаддан ошманг . Илгари ўзлари ҳам адашган ва кўп инсонларни ҳам адаштирган ва тўғри йўлдан чиққан қавмни орзу-истакларига эргашманг.»

5:78

لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ {78}

Исроил авлодидан кофир бўлганлари Довуд ва Марям ўғли Исо тилида лаънатландилар. Ўзларининг исёнкорликлари ва тажовузкорликлари учун шундай бўлган.

5:79

كَانُواْ لاَ يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ {79}

Улар бир-бирини қилган ёмонлигидан қайтармас эди. Шубҳасизки, уларнинг қилаётган ишлари қандай ҳам ёмон эди!^[30]

5:80

تَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ{80}

Эй Муҳаммад! Сен уларнинг кўпчилиги кофирларни хожа қилиб олганини кўрасан. Нафслари уларга тақдим қилган нарса, яъни Аллоҳ уларга ғазаб қилиши қандай ҳам ёмон! Улар азоб ичра мангу қолувчидир.

5:81

وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِالله والنَّبِيِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِيَاء وَلَـكِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ {81}

Агар улар Аллоҳга, пайғамбарга ва унга юборилган китобга ишонган бўлсалар эди, кофирларни хожа қилиб олмаган бўлар эди. бироқ, уларнинг кўпчилиги йўлдан чиққан фосиқлардир.

5:82

لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ {82}

Эй Муҳаммад! Шубҳасизки, инсонлар орасида Мўминларга энг ашаддий душманни яҳудий ва мушриклар эканини кўрасан. Мўминларга дўстлик жиҳатидан энг яқин бўлувчилар «Биз Насоролармиз» деган кишилар эканини кўрасан. Чунки, насоролар ичида изланувчи олимлари ва роҳиблари бор, ҳамда улар такаббурлик қилмайди.

5:83

وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ {83}

Улар Расулуллоҳга юборилган (Қуръон)ни эшитган чоғларида ҳақни таниганлиги сабабли уларни кўзларидан ёш оқаётганини кўрасан. Улар шундай дейишади: “Раббимиз! Биз имон келтирдик/ишондик, энди бизни гувоҳ бўлувчилар^[31] қаторига ёзгин.

5:84

وَمَا لَنَا لاَ نُؤْمِنُ بِاللّهِ وَمَا جَاءنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَن يُدْخِلَنَا رَبَّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِينَ {84}

Ахир Раббимиз бизларни яхши қавм қаторига қўшишини умид қилиб турган бўлсак, Аллоҳга ва бизга келган бу ҳақиқатга ишонмасликка нима ҳақимиз бор?”

5:85

فَأَثَابَهُمُ اللّهُ بِمَا قَالُواْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ {85}

Уларни бу айтган сўзлари туфайли Аллоҳ уларга ичларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатлар билан мукофотлайди, улар у жаннатлар ичра мангу қолувчилардир. Яхши ишларни амалга оширувчиларнинг мукофоти мана шундай бўлади.

5:86

وَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ {86}

Кофирлик қилганлар ва оятларимизни ёлғон деганлар – ана ўшалар жаҳаннам аҳлидир.

5:87

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ {87}

Эй Мўминлар! Аллоҳ сизларга ҳалол қилиб берган пок нарсаларни ҳаром^[32] қилманг ва ҳаддан ошманг. Аллоҳ ҳаддан ошувчиларни яхши кўрмайди.

5:88

وَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلاَلاً طَيِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِيَ أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ {88}

Аллоҳни сизларга берган ҳалол ва пок ризқидан енг. Сиз ўзингиз ишонаётган ўша Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг.

5:89

لاَ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَـكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَيْمَانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَيْمَانَكُمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {89}

Эътиборсизлик қилиб ичган қасамингиз сабабли Аллоҳ сизларни жавобгарликка тортмайди, лекин, атайин ичган қасамларингиз учун жавобгарликка тортади. Бундай қасамни бузишнинг кафорати – оилаларингизга едирадиган таомнинг ўртачасидан ўнта мискинга едиришингиз, ёки уларга кийим-кечак беришингиз, ё бўлмаса битта асирни озод қилишингиз бўлади. Буларни топа олмаган киши уч кун рўза тутиши керак. Атайин ичган қасамни бузишнинг кафорати шудир. Қасамингизда туринглар. Аллоҳ оятларини сизларга мана шундай баён қилиб бермоқдаки, қадрига етгайсизлар!

5:90

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ{90}

Эй Мўминлар! Маст^[33]  қилувчи ичимлик, қимор^[34], тик қилиб қўйилган тошлар^[35] ва фол ўқлари^[36] шайтоннинг жирканч ишидир. Нажот топишингиз учун ундан узоқ туринглар.

5:91

إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ {91}

Шубҳасизки, шайтон маст қилувчи ичимлик ва қимор билан орларингизга душманчилик ва қаҳр-у ғазаб солишни, сизларни Аллоҳнинг зикридан/буйруқларидан ва намоздан тўсишни хоҳлайди. Энди тийиларсизлар?!

5:92

وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَاحْذَرُواْ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِينُ {92}

Аллоҳга итоат қилинглар, Элчига итоат қилинглар ва диққат-эътиборли бўлинглар.^[37] Агар юз ўгирсаларингиз, билингларки, Элчимизнинг вазифаси очиқ-ойдин етказишдан иборатдир.

5:93

لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّأَحْسَنُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ {93}

Имон келтирган ва хайрли ишларни амалга оширганларга, жавобгарликни ҳис қилган ва имон келтириб хайрли ишларни  амалга оширган, кейин (яна) жавобгарликни ҳис қилган ва имон келтирган, кейин (шундай давом этиб) жавобгарликни ҳис қилган ва бурчини чиройли бажарган муддатча (ҳаром бўлишидан илгари) еб-ичган нарсаларида гуноҳ йўқ^[38]. Ўз муҳсинларни Аллоҳ яхши кўради.

5:94

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللّهُ بِشَيْءٍ مِّنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُ أَيْدِيكُمْ وَرِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللّهُ مَن يَخَافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ {94}

Эй Мўминлар! Аллоҳ сизларни қўлларингиз ва найзаларингиз билан овлай оладиган бир шаклда тузоғингизга тушган нарсалар билан имтиҳон қилади. Аллоҳ буни – кўрмай туриб^[39] Аллоҳдан қўрқадиганларни белгилаб-ажратиб қўйиш  учун қилади. Ким бундан кейин ҳаддан ошса, унга аламли азоб бор.

5:95

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّيْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنكُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاء مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَو عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا لِّيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَمَنْ عَادَ فَيَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَاللّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ {95}

Эй Мўминлар! Эҳромда бўлган вақтингизда овни ўлдирманг. Сизлардан кимки уни қасттан ўлдирса, унинг жазоси туя, мол, қўй ва эчкилардан у киши ўлдирган овга тенг келадиган бир ҳайвон бўлиб, бунга сизлардан одил икки киши ҳукм қилади. Энди у ҳайвонни Каъбага олиб бориб қурбонлик қилиши керак, ёки мискинларга таом бериш уни кафорати бўлади, ё бўлмаса, унинг баробарича рўза тутиши керак. Бу жазо – у киши ўз қилмишининг ваболини тотиши учундир. Аллоҳ илгарги гуноҳларингизни авф қилди. Кимки қайта гуноҳ қилса, Аллоҳ унга муносиб жазони бериб қўяди. Аллоҳ Азиздир, муносиб равишда жазо берувчидир.

5:96

أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِيَ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ {96}

Сизларга ва йўловчиларга манфаат бўлсин дея денгиз ови ва егуликлари сизларга ҳалол қилинди. Қуруқлик ови эса, фақатгина эҳромда бўлган вақтингизда сизларга ҳаром қилинди. Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг; сизлар Унинг ҳузурига тўпланасиз.

5:97

جَعَلَ اللّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلاَئِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَأَنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {97}

Аллоҳ Ўзининг ҳурматли уйи бўлмиш Каъбани, ҳаром ой(лар)ни, ҳарамга йўлланган қурбонликларни ва уларни бўйинларига осиб қўйилган нарсаларни инсонлар учун асос/тирилиш воситаси қилиб берди. Бу – Аллоҳ осмонлар ва ердаги нарсаларни билишини ва Аллоҳ ҳар нарсани билиб турувчи эканини (англаб) билишингиз учундир.

5:98

اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ {98}

Билингларки, Аллоҳнинг жазоси қаттиқдир, Аллоҳ кечиримли ва меҳрибондир.

5:99

مَّا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاَغُ وَاللّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ {99}

Элчига юклатилган вазифа таблиғдир, холос. Ошкора ва яширин қилган ишларингизни барчасини Аллоҳ билиб туради.

5:100

قُل لاَّ يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ {100}

Эй Муҳаммад! Айтгинки: “Нопок билан пок баробар бўлмайди, гарчи нопокнинг кўплиги сени ажаблантирган бўлса ҳам шундай. Шундай экан, эй ақлу виждони соф кишилар! Нажот топиш учун, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг!

5:101

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَسْأَلُواْ عَنْ أَشْيَاء إِن تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِن تَسْأَلُواْ عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللّهُ عَنْهَا وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ {101}

Эй Мўминлар! Сизларга очиқлаб берилса ўзингизга ёқмайдиган нарсалар ҳақида сўраманг. Агар у нарсани Қуръон нозил қилиниш жараёнида сўрасангиз, сизларга очиқлаб берилади. (Очиқланмагани учун) Аллоҳ у нарсалардан авф қилди. Аллоҳ жуда кечиримли, Ҳалим зотдир.

5:102

قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِّن قَبْلِكُمْ ثُمَّ أَصْبَحُواْ بِهَا كَافِرِينَ {102}

Сизлардан илгарги бир қавм ўшандай нарсаларни сўрашган эди, кейин, ўша нарсани инкор қиладиган бўлдилар.

5:103

مَا جَعَلَ اللّهُ مِن بَحِيرَةٍ وَلاَ سَآئِبَةٍ وَلاَ وَصِيلَةٍ وَلاَ حَامٍ وَلَـكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ وَأَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ {103}

Аллоҳ на «баҳира», «соиба», «васила» ва «ҳоми»дан ҳеч бирини белгилагани йўқ. Лекин, кофирлар Аллоҳга бўҳтон қилишмоқда. Уларнинг аксарияти ақлини ишлатмайдилар^[40].

55:104

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ {104}

Уларга: «Аллоҳ туширган Қуръонга ва Аллоҳнинг Элчисига келинглар» — дейилса, улар: «Ота-боболаримизни тутган йўллари бизга етарли»,  дейишади. Агар ота-боболари ҳеч нарса билмаган ва ҳидоят топмаган бўлсалар ҳам-а?!

5:105

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {105}

Эй Мўминлар! Ўзингизни чорангизни кўринглар. Сизлар тўғри йўлда бўлган муддатча, адашганлар сизларга зарар етказа олмайди. Барчангиз Аллоҳга қайтасиз, шунда Аллоҳ сизларга қилмишларингизни айтиб беради.

5:106

يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَأَصَابَتْكُم مُّصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلاَ نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللّهِ إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الآثِمِينَ {106}

Эй Мўминлар! Бирортангизга ўлим келиб қолиб васият қилмоқчи бўлса, ўзингиздан адолатли икки киши орангизда гувоҳ бўлсин. Ёки, сизлар сафарда эканингизда бошингизга ўлим мусибати келиб қолса, сизлардан бўлмаган бошқа икки киши гувоҳ бўлса ҳам майли. Агар улардан гумон қилиб қолсангиз, жаноза намозидан/дафн маросимидан кейин уларни  тўхтатиб қоласиз ва улар шундай қасам ичишади: «Аллоҳ билан қасамки, Биз фойдасига қасам ичадиган киши қариндошимиз бўлган тақдирда ҳам, биз ичган қасамимизни ҳеч нарса эвазига сотмаймиз, Аллоҳ учун берилган гувоҳликни яширмаймиз. Акс ҳолда, аниқ гуноҳкорлардан бўлиб қоламиз.»

5:107

فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْمًا فَآخَرَانِ يِقُومَانُ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الأَوْلَيَانِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِن شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَيْنَا إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ {107}

Агар у икки гувоҳни гуноҳкор ҳисобланишига алоқадор бўлган иши сезилиб қолса,^[41] у гувоҳни зиёнига гувоҳ бўлмоқчи бўлганларни орасидан маййитга (меросхўрлардан) энг яқин бўлган бошқа икки киши аввалги икки кишини ўрнига ўтади ва шундай деб қасам ичишади: «Албатта бизни гувоҳлигимиз уларни гувоҳлигидан тўғридир, биз ҳаддимиздан ошмадик. Акс ҳолда, биз аниқ золимлардан бўлиб қоламиз.»

5:108

ذَلِكَ أَدْنَى أَن يَأْتُواْ بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ يَخَافُواْ أَن تُرَدَّ أَيْمَانٌ بَعْدَ أَيْمَانِهِمْ وَاتَّقُوا اللّهَ وَاسْمَعُواْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ {108}

Шундай қасам ичиш – керагича гувоҳлик учун етарли бўлади ва қасамларини кейинчалик бошқа қасам билан рад қилиниш қўрқувини озайтиришга мос бўлади. Сизлар Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг ва (Унга) қулоқ солинг. Аллоҳ фосиқлик қилувчиларни ҳидоят қилмайди.

5:109

يَوْمَ يَجْمَعُ اللّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُواْ لاَ عِلْمَ لَنَا إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ {109}

Аллоҳ элчиларни тўплайдиган (қиёмат) куни уларга шундай дейди: «Сизларга қандай жавоб берилди?»  деганида, улар: “Бизни бу ҳақда илмимиз йўқ,^[42] барча ғайбларни жуда яхши билувчи Сен Ўзингсан” деб жавоб беришади.

5:110

إِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَـذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ {110}

Ана ўшанда Аллоҳ шундай дейди: “Эй Марямнинг ўғли Исо! Мени сенга ва онангга ато этган неъматимни эсла. Сени Руҳул Қудус билан қўллаб-қувватлаганман, сен бешикдалик вақтингда ҳам, вояга етганингда ҳам инсонлар билан гаплашар эдинг. Сенга ёзишни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатганман. Менинг амрим билан лойдан қуш шаклидаги нарса ясаб уни ичига пуфлар эдинг, у эса Менинг амрим билан қушга айланар эди. Туғма кўр инсонни ва пес касаллигига мубтало бўлган кишини Менинг амрим билан соғайтирар эдинг. Менинг амрим билан ўликларни қабрлардан чиқарар эдинг. Сени Исроил ўғилларидан ҳам қутқариб қолганман, чунки, ўшанда сен уларга аниқ-равшан далилларни олиб келганингда, улар орасидаги кофир бўлганлари: «Бу очиқ-ойдин сеҳрдан бошқа нарса эмас»,- деган эди.

5:111

وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُواْ بِي وَبِرَسُولِي قَالُوَاْ آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ {111}

Мен Ҳаворийларга: «Менга ва Мени элчиларимга ишонинглар», — деган ваҳийни етказганман. Улар: «Ишондик, Сен Ўзинг гувоҳ бўлки, биз мусулмонмиз» деган эдилар.

5:112

إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاء قَالَ اتَّقُواْ اللّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ {112}

Ўз вақтида Ҳаворийлар: «Эй Исо! Роббинг бизга осмондан бир дастурхон тушириб бера олармикин?» – дейишганида, Исо: «Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг!»,  деган.

5:113

قَالُواْ نُرِيدُ أَن نَّأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ {113}

Шунда улар: «Биз ўша дастурхондан ейишни, қалбларимиз ором топишини, сен бизга рост гапираётганингни билишни ва унга гувоҳ бўлувчилардан бўлишни хоҳлаяпмиз»  дедилар.

5:114

قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاء تَكُونُ لَنَا عِيداً لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِّنكَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ {114}

Марямнинг ўғли Исо шундай деди: «Эй Раббимиз Аллоҳ! Бизга осмондан бир дастурхон тушириб берсанг эди, бизга аввалимиз ва охиримиз учун байрам ва Сендан бир аломат бўлиб қолар эди. Бизга ризқ бергин. Энг яхши ризқ берувчи Сенсан.»

5:115

قَالَ اللّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَن يَكْفُرْ بَعْدُ مِنكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لاَّ أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِينَ {115}

Аллоҳ шундай деди: Мен у дастурхонни сизларга тушираман. Аммо, ундан кейин сизлардан кимки нонкўрлик қилса, уни бу оламда ҳеч кимни азобламаган азобга гирифтор қиламан.”

5:116

وَإِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَـهَيْنِ مِن دُونِ اللّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِن كُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي وَلاَ أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ {116}

Бир кун Аллоҳ шундай дейди: Эй Марям ўғли Исо! Инсонларга: “Аллоҳни қўйиб, Мен билан онамни илоҳ қилиб олинглар” — деганмисан?“ Исо шундай дейди: “Сен пок зотсан! Ҳаққим бўлмаган нарсани гапириш менга эмас. Агар ундай деган бўлсам, зотан Сен Ўзинг билиб тургансан. Сен мени ичимдагини ҳам биласан, мен Сендагини билмайман. Сен ғайбларни биласан.

5:117

مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ {117}

Мен уларга фақатгина: «Мени ва сизларни Эгангиз бўлмиш Аллоҳга қуллик қилинглар» — деб айт деган буйруғингдан бошқа нарса демаганман. “ Мен уларнинг ораларида эканимда уларни кўриб-кузатиб турганман. Мени вафот қилдирганингдан кейин уларни кузатиб турувчи Сен Ўзинг бўлдинг. Сен ҳар нарсага шоҳидсан^[43].

5:118

إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {118}

Агар уларни азобласанг, улар Сенинг қулларинг. Агар уларни кечирсанг, Сен ғолибсан, тўғри қарор берувчисан.”

5:119

قَالَ اللّهُ هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ {119}

Аллоҳ айтадики: Бу кун ростгўйларнинг ростгўйлиги ўзларига фойда берадиган кундир. Уларга остидан анҳорлар оқиб турадиган боғу бўстонлар бор; у ерлардан мангу ва абадий қоладилар. Аллоҳ улардан рози, улар ҳам Аллоҳдан рози бўлишади. Энг катта муваффақият мана шудир.»

5:120

لِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا فِيهِنَّ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {120}

Осмонлар-у ер ва ундаги нарсалар Аллоҳникидир. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов қўювчидир.

 

^[1] Булар ушбу оятларда келтирилган: Бақара 2:173, Моида 5/95, Наҳл 16:115

^[2]  Булар Маносик ал-Ҳаж дейиладиган ва Ҳаж ибодати адо этиладиган жойлар ҳисобланган Каъба, Сафо ва Марво, Арафот, Мино ва Муздалифадир. Булар — Аллоҳга қуллик қилишнинг нишоналаридир. Уларни фақат Аллоҳ белгилайди. Буларни кўпайтириш ёки камайтириш, вақтидан илгарилатиш ёки кечиктириш, ҳар қандай зиён-заҳмат етказиш каби ишлар – Аллоҳни шиорларига ҳурматсизлик, яъни уларни ҳалол деб ҳисоблашлик бўлади.

^[3] А-қолаид – Қурбонлик учун аталган ҳайвонни ажратиб билдириб туриши учун уни бўйнига тақиб қўйилган тақинчоқ, белги ва нишонага айтилади. Ҳарамдаги қурбонлик ҳайвонларни бўйнига дарахтларнинг ички қобиғи бойлаб қўйилар эди. У нарса уларни тақинчоқлари ҳисобланар эди. Бундай тақинчоқлари бўлмаган қурбонлик ҳайвонларга «ҳадй» дейилади. (Тобарий)

^[4] Жоҳилият даврида Каъбани атрофида бутларга атаб қурбонлик қилиниши учун бир қанча тошлар тиккалаб қўйилган эди. У тошлар олдида қурбонлик қилинар ва оша ҳайвонларни қонини ўша тошга суркаб қўйилар эди. Мана шу оят билан ўша тошларни олдида сўйилган ҳайвонлар мусулмонларга ҳаром қилинди. (Розий, Тафсири Кабир 11/285)

^[5] Зино қилмаган аёл-қизлар.

^[6] Бош қисмида миқдор кўрсатилмагани сабабли, бошни тамомига ёки бир қисмига масҳтортса ҳам етарли ҳисобланади. 4 мазҳабни ўзаро бу хусусидаги ихтилофлари ҳам миқдор кўрсатилмагани сабабли бўлган.

^[7] Бу сура Расулуллоҳнинг вафотидан 3-4 ой олдин нозил бўлган. Ундан аввал Расулуллоҳ ҳаёти бўйича таҳоратда оёқларини ювиб юрган. Шу боис, оёқларни масх қилишдан кўра, уларни ювиш ҳақидаги ривоятлар кўпроқ келган. Яъни, Расулуллоҳ 22 йил ёки ундан ҳам кўпроқ оёқларини ювган бўлса, вафотидан 3-4 ой олдин оёқларига масх қилиб юрган. Шунинг учун, Расулуллоҳ таҳорат олганида оёқларини ювган деганларга ҳам тўғри айтингиз деймиз,  маҳсисига масх тортган деганларга ҳам тўғри айтдингиз деймиз, оёғининг ўзига масх тортган деганларга ҳам тўғри айтдингиз деймиз. Лекин, Расулуллоҳ таҳоратда оёқларига ёки маҳсисига масх тортишни, таҳоратни қандай қилишни ўргатадиган битта-битта мана шу оят нозил бўлганидан кейин бошлаган. Шу билан, таҳоратда оёқларни ювиш ҳукми масх тортиш ҳукмига алмаштирилган.

 

Таҳоратда  оёқларни ювиш эмас, балки масх тортиш кераклиги ҳақида оятда учта далил бор.

 

1- Далил: Оятдаги «وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ – бошларингизга ва оёқларингизни тўпиғигача масх қилинглар» деган очиқ амр[1].

 

2- Далил: Оятдаги « فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ» очиқ амр.

Оятдаги бу иборалар таҳорат олиш учун сув топилмаганда қандай қилиб таяммум олишни ўргатади. Таяммум фақат юз ва қўлга тортилади. Таяммумда бир қоида бор, у – таҳоратда ювиладиган юз ва қўлларни масх қилиниши, масх қилинадиган бош ва оёқлар эса ўз ҳолича – ҳам ювилмай ҳамда таяммум қилинмаслиги. Демак, таҳоратда ювиладиган аъзолар таяммумда масх қилинади, масх қилинадиган аъзолар ҳеч нарса қилинмайди.

 

3- Далил: Оятдаги «وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ» ибораси.

Аллоҳ таоло уммати Муҳаммадга таҳоратда ҳам енгиллик берди ва таҳорат масаласидаги енгиллик неъматини тамомлаб берди. Чунки, ўтмишдаги умматларда таҳорат олганда иккала оёғини ювиш фарз бўлган, бизда эса оёқларни ювиш ҳукми масх қилиш ҳукми билан насх қилиниб алмаштирилди. Мана шу нарса – оятда келган Аллоҳнинг неъматини тамомлаб берилиши бўлади.

Бу билан таҳоратда оёқларни ювиш мумкин эмас, деган гап чиқмайди. Чунки, оёқлар ювилганида энг камида 5-6 марта масх қилинган бўлади ва ювганда ҳам масх қилинган ҳукмига киради.

Маълум бўлдики, таҳоратда икки оёқнинг ҳукми ювиш эмас, балки масхдир. Бироқ, оёқда бирон бир нажосат бўлса, оёқни ювиб, ўша нажосатни кетказиш фарз бўлади, ана ўшанда фақат масх қилишнинг ўзи етарсиз бўлиб қолади. Худди шунингдек, агар оёқларда нажосат, қон, ҳар қандай ифлослик ёки инсонларни таъбини хира қиладиган бирор нарса бўлса, дарҳол оёқларни ювиб олиш керак, айниқса масжидларга киришдан олдин, агар-чи таҳорати бўлса ҳам. Шунинг учун, масх ояти нозил бўлганидан кейин ҳам Пайғамбар алайҳиссаломдан оёқларини ювиш ҳақидаги ривоятлар келиб турган бўлиши мумкин.
Оятдаги (إلى الكعبين) ибора – таҳоратда масх фақатгина икки қадамга олинишини, оёқнинг тамомий қисмига олинмаслигини ифодалайди. Таҳоратда оёқларга масх тортилаётганда оёқлар қандай ҳолатда бўлиши айтиб ўтилмаган. Яъни, оёқларга масх тортилаётганида оёқда маҳси, пайпоқ, ёки ҳар қандай қишки ёки ёзги оёқ кийим бўлиши айтиб ўтилмаган. Шунинг учун, Пайғамбар алайҳиссалом масх ояти нозил бўлганидан кейин таҳорат олаётганида оёғида нима бўлса ўша нарсанинг устига масх тортиб олган.

Биламизки, Пайғамбар алайҳиссалом таҳорат олаётганларида агар оёқлари покиза бўлса оёқларини ўзига, оёқларида тоза маҳсиси бўлса маҳсисига ёки оёғида тоза пайпоғи бўлса пайпоғига масх тортиб олган.
Оёқлари, маҳсиси ёки пайпоғи тоза ва покиза бўлса деган нарсадан мақсад – оёғига масх тортаётганда оёғида, маҳсисига масх тортаётганда маҳсисида ёки пайпоғига масх тортаётганда пайпоғида ҳеч қандай нажосат бўлмаслиги керак деган маънони билдиради.

^[8] Жинсий алоқа ёки бошқа йўллар орқали содир бўлган органик ҳолат.

^[9] Бу жумла ҳожатхонага алоқадор ишлар таҳоратни бузишини билдиради. Оятда келтирилган «аёлларингиз билан бир ерда бўлсангиз» жумласи эса, жинсий органик ҳолат ғуслни бузишини билдиради.

^[10] Яъни, таҳорат ёки ғусл қилиш учун сув топа олмасангиз. Сув билан таҳорат олишда қўлларни тирсакларгача ювинглар, деб ишорат қилиб белгилаб берилади. Таяммумда эса фақатгина қўллар дея келтирилди ва тирсаклар айтилмади. Шу сабабли таяммум қилишда икки қўлни ўзини бўғимлари билан бирга тоза тупроқ билан силаб қўйиш қўлни таяммуми дейилади.

^[11] Қуръон Аллоҳнинг китоби эканини тушуниб етган кишилар, Аллоҳга ич-ичидан сўз беради ва унга амал қилиб яшашга қалбининг бир учидан бўлса ҳам ният қилиб қўяди. Қаранг: Бақара 2/285.

^[12]   Бу қарз Аллоҳни розилиги учун ва унинг йўлида бир мусулмон ўзини моллари ва жонларидан қилинган сарф-харажатлари ҳисобланади. (Қаранг: Бақара 2/245), (Ҳадид 57/11, 18), (Тағобун 64/17), (Муззаммил 73/20).

^[13]

Саййиат калимаси  (Бақара 2/217- оятга кўра ГУНОҲ), (Аъроф 7/193-оятига кўра ЁМОНЛИК), (Аъроф 7/195- оятга кўра ХАТО).

^[14]   Аллоҳ Таоло бу оятда икки хил амр берган: бири уларни «афв» қилиш, яна бири «софҳ» қилиш. Афв – қилган ёмон ишига жазо бермаслик дегани. Сафҳа – Қилган ёмонлигини йўқ деб билиш, ёмонлик қилмагандек муомала қилиш, ёмонлик қилувчига нисбатан қилинадиган муомала ва муносабатларда янги саҳифа очиш деган маъноларни ифодалайди. «Яхши муомалада бўлиш»  бу маъноларни ўз ичига олади. Қўшимча маълумот учун Бақара сурасининг 109- оятида қаранг.

^[15]   Бу ҳақиқатнинг бир қисми – келажак пайғамбарга ишониб, уни қўллаб қувватлаш вазифаси эди. Қаранг: Бақара 2/286 ва изоҳи.

^[16]  Афв – луғатда артиб юбормоқ, ўчириб юбормоқ, қилган ишини юзига солмаслик деган маъноларни билдиради. Бу оятдаги маъноси эса ошкор қилмасликни билдиради.

^[17]   Қўшимча маълумот учун Фурқон 25/68, Бақара 2/178, Муҳаммад 47/4, Моида 5/33 оятларига қаранг.

^[18]  Каҳф 18/110 оятга қаранг.

^[19]   Ҳидоят — Тўғри йўлга етакловчи раҳбар, раҳнамо, йўлбошчи, дастур деган маъноларни билдиради.

^[20]   Оли Имрон 3/81-82 ва Анъом 6/83-39- оятларга қаранг.

^[21]   Инсонларни имтиҳон учун эмас, балки мажбурий куч билан итоат эттириш ўлчовига кўра яратса эди, ҳолат фарқли бўлар эди.

^[22]   Тўлашиб тортишишни ўрнига яхши ишларда илдамлик кўрсатишда давом этишимиз кераклигига ишора қилинмоқда. Қаранг: Бақара 2/147-148.

^[23]   Валий камиса ҳамкор, ҳомий, яқин дўст, раҳбар, бошлиқ, энг яқин қариндош деган маъноларни ҳам ўз ичига олади. Айни суранинг 56- оятига кўра, валий калимасига «тарафдор» маъноси берилиши мумкин эканига ҳам ишора бор. Аллоҳни, Расулини ва мўминларни валий қилиб олганлар – Аллоҳнинг тарафдорларидир ва улар ғолиб келувчилардир” деган маънони ифода қилмоқда. Бу оятдан шу нарса маълум бўладики, ҳамкорлик, дўстлик, тарафдорлик, ҳомийлик, биродарлик ва шу каби нарсаларда мўминлар бўла туриб, уларни қўйиб ғайридинларни улардан афзал билиб ғайридинларга ён босиб кетганлар, айнан ғайридинларнинг ўзи бўлиб қолади. Нисо 4/144 оят ҳам айнан шунга буюрмоқда.

^[24]   Зулм – бирон бир нарсани уни ўзига хос бўлмаган ўринда қўлланиш дейилади. Қисқача қилиб айтганда ҳақсизлик/ноҳақлик дейилади. Бу нарса ё камайтириш ёки кўпайтириб юбориш билан, ё  вақтини ёки ўрнини алмаштириб қўйиш билан содир этилади. Масалан, кавлаш керак бўлмаган ерни кавласа, ерга зулм қилди дейилади. Зулм уч хил бўлади;

1. инсон билан Аллоҳ ўртасидаги зулм бўлиб, бу энг катта зулм ҳисобланади. Куфр, ширк ва мунофиқлик мана шу тоифага киради.
2. Инсонни ўзи билан бошқа инсонлар ўртасидаги зулм. Бундай ҳолатларда мазлумга золимдан ҳақи олиб берилади.
3. инсонни ўзига ўзи қилган зулми ҳисобланади. (Муфрадот)

^[25]   Бошқа диндагилар, айниқса яҳудий ва христианлар мусулмонларга дўст бўлмайди ва бўла олмайди ҳам. Улар фақат бир-бирининг дўсти бўлади, бир-бирларини қўллаб қувватлайди. Баъзан уларни мусулмонларга яқинлашишига гувоҳ бўламиз, лекин бу уларни ўз манфаатлари йўлидаги хатти-ҳаракатларидир. Мусулмонлар буни асло унутмаслиги ва ўзаро дўстлик ришталарини мустаҳкамлаши ва кучайтириши зарур. Мусулмонларни орасига кириб олган иккиюзламачи мунофиқлар уларни кофирларга мойил қилмоқчи бўлишади. Имон аҳли бу кабилардан ҳам эҳтиёт бўлиши ва хабардор бўлиши керак.

[26] Тоғут – ёвузлик, зўравонлик, ҳаддан ошишлик, жафокашлик, зулм ва жабр каби маъноларни англатади. Ундан ташқари, нотўғри дин ва адолатсиз/мустабид тузимга ҳамда ўшандай тузимга бошчилик қилаётган шахсга ҳам тоғут дейилади. Бу ҳақида қўшимча маълумот учун қаранг: Бақара 2:257, Нисо 4:51, 60, тоҳа 20:43-45, Қоф 50:27, Нозиот 79:37, Алақ 96:6. Зулм ва зўравонлик, Аллоҳнинг динига қарши чиқиш ва адолатсизлик асосида қурилган тузимга хизмат қилиш энг катта адашишлик ва Аллоҳнинг йўлидан чиқишликдир. Тоғутлар ва улар тузган мустабид тузимга итоат ва хизмат қилган, улар билан дўст тутинган кимсаларнинг охир борар жойи жаҳаннамдир (Бақара 2:256-257).

^[27]   Аллоҳ таоло бениҳоя сахийдир. Муносиб бўлган кишига беҳисоб ризқ ва неъмат бера олади.

^[28]   Яъни, улар ер ости ва ер усти бойликларидан фойдаланган, қилган тижоратларидан фойда ва қилган зироатларидан мўл-ҳосил олган ва шундай қилиб тўкин-сочинликда яшашган бўлар эдилар. Аллоҳ нозил қилган китобга тўлиқ амал қилиш, кишини ҳам маданий ва ҳам иқтисодий жиҳатдан инсоният жамиятининг олдида обрў-эътибор билан биргаликда бахт-саодат ва тўкин-сочинликда яшашнинг энг юқори палласига олиб чиқади. Илоҳий китобни тарк қилиб, ўз шахсий манфаати фалсафасига кўра ҳаёт кечиришга уринаётган кишилар ҳар жиҳатдан орқада қолади, камбағаллик, йўқсиллик, паришонлик ва хорлик ичида яшайди. Осмондан ёғадиган ёмғир ёғмай қолса ёки ер остидаги фойдали моддалар йўқ бўлиб кетса, ҳеч ким қайтариб ўрнига қўя олмайди. Инсонларнинг аксарияти бу ҳақда тафаккур қилмайдилар.

^[29]   Собиийлар ҳақида Бақара 2/62- оятда маълумот берилди.

^[30]   78-90 оятлар, ёмон ишлардан бир-бирини қайтариб тўсмаслик Аллоҳга исён қилиш ва ҳаддан ошиш эканини ифода қилмоқда.

^[31]   Яъни, Эй Аллоҳ! Бизларни Қуръон ҳақ китоб эканига, Қуръонни олиб келган Муҳаммад алайҳиссалом ростдан ҳам сен аввалги китобларда айтган элчи эканига гувоҳ бўлиб имонга кирганлардан қилгин. Шаҳодат калимасига ҳам боғлиқдир бу оят.

^[32]   Қуръонда ҳалол деб айтилган нарсаларни бошқа манбаларга асосланиб ҳаром қилиб олиш – ҳаддан ошишдир.

^[33]   Араб тилида  «ал-химор»  –  бошни тўсадиган матога, «алхомр» эса ақлни тўсувчи нарсага айтилади. Бу калиманинг кунимиздаги маънолари – маст қилувчи ичимлик дейилади.

^[34]    Таваккалчи ўйинлар деб маъно берилган оят араб тилида майсир учта оятда маст қилувчи нарсалар билан ёнма-ён келади. (Бақара 2/219, Моида 5/90-91) Осонлик билан мол-давлатга эришиш мақсадида пул маблағни тикиб таваккал қилиб ўйналган ҳар қандай ўйин юқоридаги оят ҳукмига киради, уларнинг барчаси қимор ҳисобланади.

^[35]   Маъбад ва зиёратгоҳлардаги қурбонлик кесиш учун махсус таёрларб қўйилган тошлар, атаб ёқиладиган ўт-оловлар учун махсус дарахт ва маконлар, қадимги диний маросимлар ўтказиладиган тошлар юқоридаги оятда айтилган адном тоифасига киради.

^[36]   Жоҳилият араблари сафарга чиқиш, жангга бориш, уйланиш, шубҳали гўдакларни насабини тайинлаш, тижорат билан шуғулланиш, қудуқ очиш ва ҳатто қимор ўйнаш ёки ўйнамаслик каби ўзларига муҳим деб ҳисобланган ишларида уни қилишлик ёки қилмаслик тўғрисида бир қарорга келиш учун ёғочдан тақалган ва унга қанот ҳам ясалмаган нозик ва узун ўқлардан фойдаланишган. Ўша ўқларга «бажар» ёки «бажарма» деган маънодаги ёзувлар ёзишар ва у ўқларни бир идишга ташлаб улардан танлаб олишар эди. Нима деб ёзилган ўқни олса, демак, бошламоқчи бўлиб турган ишини хайрли ёки хайрсиз эканига ўша ўқдаги ёзувга ишонишар ва унга кўра ҳаракат қилишар эди.

^[37]   Яъни, Аллоҳга ва Расулига итоатсизлик қилиб қўйишдан эҳтиёт бўлинглар. Оятларда «Аллоҳ ва Расули» дея келтирган жумлалар, аксарият ҳолларда « Аллоҳга, яъни Аллоҳни элчиси олиб келган оятлар ва ҳукмларга бўйсунинглар» деган маъноларни ифода қилади. Чунки «Аллоҳга итоат қилинглар» деган сўздан кейин уни эшитган мусулмонлар: “Аллоҳга қандай итоат қилайлик? Биз Уни кўрмасак, эшитмасак, У билан юзма-юз гаплашмасак… каби саволлар бериши мумкин эди. Лекин, Оятларда бундай саволларга ўрин қўйилмаган.

^[38]   Бу оят, тавба қилиб ўзини ва қилган гуноҳ ишларини тузатган кишиларни тавбадан аввал еб-ичган ярим нарсалари ҳақида баён қилмоқда ва айниқса, 90- оятда тақиқланган «хомр»дан яъни, еганда, ичганда ва бошқа турли йўллар билан истеъмол қилганда маст ва сархуш қилувчи нарсаларни истеъмол қилган нарсаларидан жавобгарликка тортилмаслигини билдиради.  Қилган гуноҳ ишларидан тавба қилиб ўзини тузатганлар ва Аллоҳга йўналган кишилар ҳақида бошқа оятлар ҳам бор, улар қуйидагича: (Аъроф 7/153, Наҳл 16/119, Тоҳа 20/82, Фурқон 25/68-71)

^[39]   Аллоҳни кўрмаса ҳам ғойибона қўрқадиганларни, ёки ич-ичидан Аллоҳдан қўрқадиганларни деб ҳам маъно бериш мумкин. (Бақара 2/1-2 оятлари ва изоҳига мурожаат қилинг.)

^[40]   Жоҳилият араблари баъзи баҳоналар билан баъзи ҳайвонларни бутларига атаб уларни ўз ҳолига ташлаб қўйишар эди. Масалан, уларни сув ва ўтли жойларга бўш қўйиб юборишар, сигирларини соғмас, минмас эдилар. Мана шундай қилиб уларни юқоридаги исмлар билан аташар эди. Улар бу ишларни ўз хоҳишлари билан қилсалар ва ўз хаёллари билан атасалар-да, бу номларни берилишини ва бу ишларни бажарилишини Аллоҳга буюрди деб Аллоҳга бўҳтон қилишар эди. Аллоҳ таоло уларни бу каби даъволарини ёлғон эканини ўртага қўймоқда.

^[41]   Яъни, вазиятни ўзгартириш, ёки ёлғон қасам ичиш, ё бўлмаса меросга хиёнат қилиш мақсадида гувоҳлик қилишгани сезилиб қолса.

^[42]   Имон қалб ва ундаги тасдиқдан ташкил топганлиги сабабли,  қалбдаги имонни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Демак, Аллоҳни элчиларига нисбатан берилган жавоб қанчалик самимий эканини пайғамбарлар билишмайди, ёлғиз Аллоҳ билади. Айниқса, улар вафот этганидан кейин уммати нима аҳволга тушганидан ҳам хабари бўлмайди.

[43]