Тажаллий[1]
Тажалли – кўриниш, ўртага чиқиш дегани. Аллоҳни тажалли этиши ҳам, уни кўриниши ёки унинг қудрати намоён бўлиши деган маънони ифодалайди.
Пир: (Пешонасига ишора қилиб) пирларни пешонаси ойнадир. У йерда Аллоҳ тажалли этади, кўринади.
Байиндир: Аллоҳ таоло бир инсонни пешонасида қандай кўринади? Буни далили борми?
Пир: Ҳа, бор. Аллоҳ таоло шундай деган:
وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَٰكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ
“Мусо биз тайинлаган вақтда келиб, Робби у билан гаплашганда: “Роббим! Менга Ўзингни кўрсат, Сенга қарай! ” деди. Робби: “Мени кўра олмайсан, лекин мана шу тоққа қара, агар тоғ ўрнида тура олса, сен ҳам Мени кўра оласан”, деди. Кейин Робби у тоққа тажалли қилганида, тоғни тўзитиб ташлади. Мусо ҳушидан кетиб йиқилди. Ўзига келганида: “Сенга чин кўнглимдан бўйин эгаман, Сенга йўналдим, мен мўминларни аввалгисиман”, деди. ” (Аъроф 7/143)
Бу оятга кўра, Аллоҳ бир тоғда кўриниши мумкин эканми, демак, бир инсонда ҳам кўриниши мумкин.
Байиндир: Аллоҳ тоғда (тоғни ичида) тажалли бўлмади, яъни кўринмади. Балки, тоққа тажаллиқилди ва тоғ парчаланди. Мусо эса ҳушидан кетди.
Пир: Худди шу каби тоғ пирни, мурид эса Мусони мақомида бўлади. [2]
Байиндир: Бу қанақа далил келтириш? Бу қанақа қиёс? Аллоҳ таоло тоғни ичида кўринмади. Балки, тоққа кўринди. Мусо Аллоҳни кўргани ҳам йўқ. Аллоҳ таоло бу дунёда ҳеч бир инсонга кўринмаслиги сиз билан бўлиб ўтган аввалги суҳбатларимизда келтирилган оятларда очиқча маълум бўлганди.
Сиз ўзингизни тоққа қиёслаяпсизми? Ҳеч қачон инсон тоққа қиёс қилинадими? Сиз тоғ билан инсон ўртасида қандай ўхшашлик қураяпсиз?
Агар қиёслашни тўғри амалга ошираётган бўлсангиз, оятда айтилган тажаллидан кейин тоғ парча-парча бўлиб кетганидек, пир ҳам парча-парча бўлиб кетиши керак.
Пир: Аллоҳ пирларни ҳимоя қилиб сақлаб қолади. Аллоҳни бунга кучи йетмайдими?
Байиндир: Яна қайта айтаманки, ҳар нарсага Аллоҳни кучини далил қилиб келтиравермайди. Аллоҳ пирларни сақлаб қолиши ҳақида қандай далил бор?
Бундан ташқари, Аллоҳни тоққа қилган тажаллиси махсус бир ҳолат бўлиб, бу нарса ғайри одати бир воқелик ҳисобланади. Сиз пайғамбарга хос ўлароқ Аллоҳ тарафидан қилинган тажаллини ўзингизга далил сифатида олишингиз асло тўғри бўлмайди. [3] Пирни тоққа, муридни эса Мусога қандай қилиб ўхшатганингизга тушуниш қийин!
Мурид: Тажалли масаласини нега нотўғри талқин қиляпсиз? Бу ҳолат – пиримиз ўзининг барча хатти-ҳаракатлари билан муридларига ўрнак бўлишини билдиради. Буни шундай тушунинг.
Байиндир: Аллоҳ пирингизни баданига кирганига мени ишонтирмоқчимисиз?
Мурид: Йўқ. Асло бундай демоқчи эмасман. Пиримиз шунчаки бизга ўрнак эканини айтмоқчиман, холос.
Байиндир: Ўрнак бўлиши учун Аллоҳ пирингизни пешонасида кўриниши керакми?
Пир: Пирнинг икки кўзининг ораси файз булоғидир. Муридлар пирларига робита қилаётганида, пирларини икки кўзи орасидаги хаёл хазинаси ила пирининг руҳониятини юзига ва ҳатто икки кўзининг орасига қараб туриши керак. [4]
Байиндир: Ишни сири мана энди очилди. Пирингизни пешонасида Аллоҳни тажалли этишига нега бунчалик муҳтож бўлганингизни энди тушундим. Битта хатога қўл уришингиз натижасида, ўша хатойингиз сизларни яна бошқа хатоларга ҳам мажбур қилиб қўйган экан.
Аввал робита деган нарсани тўқиб чиқардингиз. Кейин, робитани қабул қилдира олиш учун эса, пирингизни пешонасида Аллоҳни тажалли қилиши ҳақида бир ёлғон тўқиб чиқаришингиз керак эди!
Чунки мурид робита қилаётганида пирини руҳониятини хаёл қилган ҳолда унинг икки кўзи орасига қараб турганини ҳис қилиб туради. Сизларга кўра у йер файз булоғидир. Ундан кейин кейин пирингизни руҳонияти олдида ўзингизни паст тутиб унга ёлворасизлар, ундан маънавий ёрдам сўрашни бошлайсизлар, уни Аллоҳ билан ўзингизни ўртангизга бир воситачи қилиб оласизлар. [5]
Сизлар пирингизни пешонасини ойнага ўхшатишга ва Аллоҳ у йерда кўринишига жуда муҳтожсизлар, акс ҳолда муридларингизни бу тўқиб чиқарган ёлғонингизга қандай ишонтирардингиз!
Баъзи тасаввуф китоблардан бундан ҳам баттар ҳолатларга кўзимиз тушиб қолади. Ўша китобларда Аллоҳнинг исм ва сифатларининг баъзилари пирларда кўрингани айтилади. [6] Бу нарса бора-бора пирлар гўё сизларни орангизда яшаётган бир илоҳ деган эътиқодгача олиб бориши мумкин.
[1] Бу иддао Маҳмуд Устаўсмонўғли ва жамоати билан олиб борилган суҳбатдан олинган. [2] Мурид пирини олдида жазбага тушиб телба ва ўзини билмас ҳолга тушиб қолиши, мана шу шартланишнинг оқибати бўлса керак! [3] Ала хилафил қияс содир бўлган нарса саира макисун алайҳ бўлмайди. Мажалла м. 15. [4] Руҳул Фурқон, 2- ж, 79- с. [5] Қаранг: Руҳул Фурқон, 2-ж, 79- с. [6] Қаранг: Қўтқу, Тасаввуфий Ахлоқ, 2- ж, 184-185 с.