Musulmonlar

20. Тоҳа сураси

Тоҳа сураси[1]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.

20:1

طه {1}

То! Ҳа!

20:2

مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى {2}

Сенга бу Қуръонни қийналишинг[2] учун туширмадик.

20:3

إِلَّا تَذْكِرَةً لِّمَن يَخْشَى {3}

Фақат, Биздан андиша[3] қиладиганларга эслатма-насиҳат бўлсин деб туширдик.

20:4

تَنزِيلًا مِّمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَالسَّمَاوَاتِ الْعُلَى {4}

(Қуръон) ерни ва баланд осмонларни яратган зот тарафидан туширилган.

20:5

الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى{5}

Раҳмон аршни (бошқарувни)[4] эгаллади.

20:6

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى{6}

Ер-у осонларда, у иккаласи орасида ва нам тупроқ остида нимаики бўлса бари Унга тегишли.

20:7

وَإِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى{7}

Гапни ошкор гапирсанг ҳам, (У) сирни ҳам, ундан махфийсини ҳам билади.

20:8

اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى {8}

Аллоҳ – қуллик қилинишга ҳақли ягона зотдир. Энг чиройли исмлар/хусусиятлар Унга хос.

20:9

وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَى {9}

(Эй Муҳаммад!) Сенга Мусонинг хабари келди, шундай эмасми?

20:10

إِذْ رَأَى نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَّعَلِّي آتِيكُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى {10}

Бир куни у (Тур тоғининг ён бағриларидан ўтаётиб) олов кўриб қолиб, оиласига қараб: “Тўхтанглар, мен оловни пайқаб қолдим. Балки, у оловдан чўғ олиб келаман ёки олов ёнида бирорта йўл кўрсатувчи топарман”, деди.

20:11

فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِي يَا مُوسَى {11}

У ерга борганида нидо қилинди: “Эй Мусо!

20:12

إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى {12}

Мен сени яратган Эгангманг. Оёқ кийимларингни еч. Чунки, сен покиза Туво водийдасан.

20:13

وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَى {13}

Мен сени танладим. Энди, сенга ваҳий қилинадиган нарсани яхшилаб тингла!

20:14

إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي {14}

Мен Аллоҳман. Қуллик қилинишга ҳақли Менман; ибодатни Менга қил ва зикрим[5] учун намозни пухта адо эт!

20:15

إِنَّ السَّاعَةَ ءاَتِيَةٌ أَكَادُ أُخْفِيهَا لِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَى{15}

Мен уни махфий тутганим билан, лекин, ҳар ким ўз қилмиш-у ҳаракати сабабли жазо (ва мукофот) олиши учун[6] қиёмат албатта келади.

20:16

فَلاَ يَصُدَّنَّكَ عَنْهَا مَنْ لاَ يُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَى{16}

(Унга) ишонмайдиган ва ўз орзу-ҳавасига эргашадиганлар сени ундан (унга ишониб, тайёргарлик кўришдан) тўсиб қўймасин. Акс ҳолда ҳалок бўласан.

20:17

وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى {17}

Қўлингдаги шу нарса нима (эканини биласанми) эй Мусо?” (деди Аллоҳ)[7].

20:18

قَالَ هِيَ عَصَايَ أَتَوَكَّأُ عَلَيْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِي وَلِيَ فِيهَا مَآرِبُ أُخْرَى {18}

“Бу менинг ҳассам. Унга суянаман, у билан қўйларимга барг қоқиб бераман, унда мени  бошқа эҳтиёжларим ҳам бор”, деди.

20:19

قَالَ أَلْقِهَا يَا مُوسَى {19}

“Эй Мусо! Ташла уни!”- деди.

20:20

فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعَى {20}

Шунда, (ҳасса) дарҳол ҳаракатланадиган илон бўлди.

20:21

قَالَ خُذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا الْأُولَى {21}

“Ол уни, қўрқма. Уни аввалги ҳолатига қайтарамиз.

20:22

وَاضْمُمْ يَدَكَ إِلَى جَنَاحِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ آيَةً أُخْرَى {22}

Қўлингни қўлтиғингга тиқ – бошқа бир мўжиза сифатида, нуқсонсиз ҳолда оппоқ бўлиб чиқади.

20:23

لِنُرِيَكَ مِنْ آيَاتِنَا الْكُبْرَى {23}

Сенга катта оятларимиздан (мўжизаларимиздан) кўрсатиш учун (шундай қилдик).

20:24

اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى {24}

Фиръавнни ёнига бор, у ҳаддидан ошди.”

20:25

قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي {25}

У шундай деди: “Эй Раббим! Бағримни кенг қил.

20:26

وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي {26}

Ишимни осонлаштир.

20:27

وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي {27}

Тилимдан тугунни еч.

20:28

يَفْقَهُوا قَوْلِي {28}28.

Токи гапимни тушунсинлар.

20:29

وَاجْعَل لِّي وَزِيرًا مِّنْ أَهْلِي {29}

Оиламдан бирини менга ёрдамчи қилиб бер;

20:30

هَارُونَ أَخِي {30}

Биродарим Ҳорунни.

20:31

اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي {31}

У билан мени куч-қувватимни орттир.

20:32

وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي {32}

Уни ишимда (вазифамда) шерик қилиб бер[8].

20:33

كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيرًا {33}

Токи Сени кўп-кўп поклаб-улуғлайлик.

20:34

وَنَذْكُرَكَ كَثِيرًا {34}

Ва Сени кўп-кўп ёд этайлик[9].

20:35

إِنَّكَ كُنتَ بِنَا بَصِيرًا {35}

Сен бизни кўриб турибсан” (деди).

20:36

قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَى {36}

(Аллоҳ) шундай деди: “Эй Мусо, сўраган нарсанг берилди.

20:37

وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَيْكَ مَرَّةً أُخْرَى {37}

Сенга бошқа бир ўринда ҳам яхшилик қилганмиз.

20:38

إِذْ أَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّكَ مَا يُوحَى {38}

Ўшанда онангга ваҳий қилинадиган⁶ нарсани ваҳий қилиб (билдириб):

20:39

أَنِ اقْذِفِيهِ فِي التَّابُوتِ فَاقْذِفِيهِ فِي الْيَمِّ فَلْيُلْقِهِ الْيَمُّ بِالسَّاحِلِ يَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِّي وَعَدُوٌّ لَّهُ وَأَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّي وَلِتُصْنَعَ عَلَى عَيْنِي {39}

“Мусони сандиққа солиб, уни (Нил) дарёга ташла. Дарё уни қирғоққа ташласин. Менинг ҳам душманим, ўзининг ҳам душмани бўлган шахс уни тутиб олсин.” Эй Мусо, кўз ўнгимда тарбия топиб улғайишинг учун, сенга муҳаббат бердим (суюкли қилдим).

20:40

إِذْ تَمْشِي أُخْتُكَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى مَن يَكْفُلُهُ فَرَجَعْنَاكَ إِلَى أُمِّكَ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَقَتَلْتَ نَفْسًا فَنَجَّيْنَاكَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاكَ فُتُونًا فَلَبِثْتَ سِنِينَ فِي أَهْلِ مَدْيَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَى قَدَرٍ يَا مُوسَى {40}

Ўшанда опанг (сени тутиб олганларга) юриб бориб: “Болани боқадиган бирини кўрсатиб қўяйми?”, деган. Шу тариқа, кўзи қувнаши ва ғамга ботмаслиги учун сени онангга қайтариб берганмиз[10]. (Катта бўлганингда) бир одамни ўлдириб қўйгансан, шунда сени ғамдан қутқариб қолганмиз[11], турли имтиҳонларда синаганмиз, Мадян аҳли орасида йилларча яшагансан. Кейин, бир режа асосида (бу ерга) келдинг эй Мусо.

20:41

وَاصْطَنَعْتُكَ لِنَفْسِي {41}

Сени Ўзим учун[12] етиштирдим/тарбия қилдим.

20:42

اذْهَبْ أَنتَ وَأَخُوكَ بِآيَاتِي وَلَا تَنِيَا فِي ذِكْرِي {42}

Сен ва аканг оят-далилларим билан боринглар, Мени эсла(ти)шда сусткашлик қилманглар.

20:43

اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى{43}

Фиръавнга боринглар, у зўравонлик қилди[13].

20:44

فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّيِّنًا لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى {44}

Шу боис, унга мулойим гапиринглар. Балки, у эслатма-насиҳат  олар ёки қўрқиб чекинар.”

20:45

قَالَا رَبَّنَا إِنَّنَا نَخَافُ أَن يَفْرُطَ عَلَيْنَا أَوْ أَن يَطْغَى {45}

Мусо ва Ҳорун: “Эй Раббимиз! Уни бизга тезлик қилиб юборишидан ёки мустабидлик/зўравонлик қилишидан қўрқяпмиз”, дедилар.

20:46

قَالَ لَا تَخَافَا إِنَّنِي مَعَكُمَا أَسْمَعُ وَأَرَى {46}

У шундай деди: “Қўрқманглар, чунки Мен сизлар билан биргаман – эшитаман, кўраман.

20:47

فَأْتِيَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّكَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاكَ بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى {47}

Энди унга бориб, шундай денглар: “(Эй Фиръавн!) Биз сенга яратган Эганг тарафидан юборилган элчиларимиз, Исроил авлодини биз билан бирга қўйиб юбор, уларни азоблама. Биз сенга яратган Эгангдан оят/далил[14] олиб келдик; “Ҳидоятга/Илоҳий қўлланмага эргашганга салом бўлсин!

20:48

إِنَّا قَدْ أُوحِيَ إِلَيْنَا أَنَّ الْعَذَابَ عَلَى مَن كَذَّبَ وَتَوَلَّى {48}

Бизга аниқ ваҳий қилинди; (ҳақни) ёлғонга чиқарган ва ундан юз ўгирганларга азоб бор.”

20:49

قَالَ فَمَن رَّبُّكُمَا يَا مُوسَى {49}

У: “Иккалангизнинг Раббингиз ким?” деди.

20:50

قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى {50}

“Бизнинг Роббимиз ҳар нарсага ўзига хос яратилиш хилқатини бериб, кейин йўл кўрсатган зотдир”, деди (Мусо).

20:51

قَالَ فَمَا بَالُ الْقُرُونِ الْأُولَى {51}

“Ундай бўлса, аввалги наслларнинг аҳволи нима бўлади?”, деди (Фиръавн).

20:52

قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي فِي كِتَابٍ لَّا يَضِلُّ رَبِّي وَلَا يَنسَى {52}

У айтди: “Улар ҳақидаги маълумот Раббим ҳузуридаги китобдадир. Раббим адашмайди ҳам унутмайди ҳам.

20:53

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى {53}

У сизлар учун ерни бешик қилиб берди, унда сизлар учун йўллар тўшаб берди, осмондан сув тушириб, у билан турли ўсимлик навларини[15] ундириб берди[16].

20:54

كُلُوا وَارْعَوْا أَنْعَامَكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى {54}

(Улардан) ўзингиз ҳам тановул қилинглар, чорва ҳайвонларингизни ҳам ўтлатинглар. Бунда ақл эгалари учун албатта оят-намуналар бор.

20:55

مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى {55}

Сизларни тупроқдан яратдик, унга қайтарамиз ва яна бир марта ундан чиқарамиз.”

20:56

وَلَقَدْ أَرَيْنَاهُ آيَاتِنَا كُلَّهَا فَكَذَّبَ وَأَبَى {56}

Фиръавнга (Мусога берилган) барча оят-далилларимизни кўрсатдик. Бироқ, у ёлғонга чиқарди ва бош тортди.

20:57

قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِكَ يَا مُوسَى {57}

Айтдики: “Эй Мусо! Сен ўз сеҳринг билан бизни юртимиздан чиқариб юбориш учун келдингми бизга?

20:58

فَلَنَأْتِيَنَّكَ بِسِحْرٍ مِّثْلِهِ فَاجْعَلْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكَ مَوْعِدًا لَّا نُخْلِفُهُ نَحْنُ وَلَا أَنتَ مَكَانًا سُوًى {58}

Ундай бўлса, сенга ҳам у каби сеҳр келтирамиз. Энди, сен билан бизни ўртамизда (учрашадиган) бир вақт тайинла. Унга биз ҳам сен ҳам хилоф қилмайдиган муносиб бир ер бўлсин.”

20:59

قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزِّينَةِ وَأَن يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى {59}

(Мусо) айтдики: “Сизларга тайинланган кун байрам/зийнат кунидир. Инсонлар чошгоҳ вақтида тўпланиши керак”.

20:60

فَتَوَلَّى فِرْعَوْنُ فَجَمَعَ كَيْدَهُ ثُمَّ أَتَى {60}

Шунда Фиръавн қайрилиб кетди, хийла(гарлари)ни бирлаштириб, кейин (айтилган жойга) келди.

20:61

قَالَ لَهُم مُّوسَى وَيْلَكُمْ لَا تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَيُسْحِتَكُمْ بِعَذَابٍ وَقَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى {61}

Мусо уларга: шундай деди: “Ҳолингизга вой! Аллоҳга ёлғон тўнкаманг! Акс ҳолда, Аллоҳ сизларни азоблаб ҳалок қилади. (Аллоҳга) ёлғон тўнкаган киши, шубҳасиз ноумид бўлади.”

20:62

فَتَنَازَعُوا أَمْرَهُم بَيْنَهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى {62}

Шунда, улар ўзаро шивирлашиб, нима қилишлари ҳақида тортиша бошлади.

20:63

قَالُوا إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ يُرِيدَانِ أَن يُخْرِجَاكُم مِّنْ أَرْضِكُم بِسِحْرِهِمَا وَيَذْهَبَا بِطَرِيقَتِكُمُ الْمُثْلَى {63}

Айтдиларки: “Бу иккаласи сеҳргар, ўз сеҳрлари билан сизларни юртингиздан чиқариб юбормоқчи ва сизларни намунали тариқатингизни/йўлингизни йўқ қилиб юбормоқчи.

20:64

فَأَجْمِعُوا كَيْدَكُمْ ثُمَّ ائْتُوا صَفًّا وَقَدْ أَفْلَحَ الْيَوْمَ مَنِ اسْتَعْلَى {64}

Шунинг учун, макр-хийлангизни бирлаштириб, (Мусони олдига) бир саф бўлиб келинглар. Бугун ким устун келса, у зафар қозонади.[17]

20:65

قَالُوا يَا مُوسَى إِمَّا أَن تُلْقِيَ وَإِمَّا أَن نَّكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَلْقَى {65}

Улар: “Эй Мусо, аввал сен ташлайсанми ёки биз ташлайликми?”, деди.

20:66

قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِيُّهُمْ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى{66}

“Йўқ, сизлар ташланглар” деди у. Сеҳргарлар ташлаган эди, сеҳрлари таъсирида уларнинг арқон ва ҳассалари Мусога худди ҳаракатланаётган бўлиб туйилди.

20:67

فَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً مُّوسَى{67}

Шунда Мусо ўзида қўрқув ҳис қилди.

20:68

قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنتَ الْأَعْلَى {68}

(Унга) Шундай дедик: “Қўрқма, сен аниқ ғолиб келасан.

20:69

وَأَلْقِ مَا فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا كَيْدُ سَاحِرٍ وَلَا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتَى {69}

Ўнг қўлингдаги (ҳасса)ни ташла, улар ясаган нарсаларини ютиб юборсин. Улар ясаган нарса кўз бўямачи сеҳргарнинг хийласидан бошқа нарса эмас. Кўз бўямачи-сеҳргар нима қилса ҳам, зафар қозонмайди.”

20:70

فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّدًا قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى {70}

Охир-оқибат, кўз бўямачи-сеҳргарлар сажда қилиб: “Мусо ва Ҳоруннинг Раббига ишондик”, дедилар.

20:71

قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ  فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى {71}

Фиръавн шундай деди: “Мен сизларга изн бермай туриб унга ишондингизми? Демак, у сизларга сеҳр ўргатган каттангиз экан-да! Энди сизларни оёқ-қўлларингизни қарама-қарши қилиб кестириб, сизларни хурмо дарахтининг танасига остириб қўяман. Шунда, қайси биримизнинг азоби қаттиқ ва доимий эканини билиб оласизлар.”

20:72

قَالُوا لَن نُّؤْثِرَكَ عَلَى مَا جَاءنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالَّذِي فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِي هَذِهِ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا {72}

Улар шундай деди: “Биз сени ҳеч қачон ўзимизга келган аниқ-равшан далиллар (мўжизалардан) ҳам, бизни яратган зотдан ҳам устун билмаймиз. Қандай ҳукм қилсанг қилавер. Сен фақат шу дунё ҳаётида ҳукм қила оласан, холос.

20:73

إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى {73}

Биз Раббимизга ишондик-ки, У бизни хатоларимизни ва сен бизни мажбурлаб қилдирган сеҳргарликни ҳам кечирсин. Аллоҳ (берган ризқ) энг яхшидир, давомлидир[18].”

20:74

إِنَّهُ مَن يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيى {74}

Кимки яратган Эгаси ҳузурига жиноятчи ҳолда келса, унга жаҳаннам бор. Унда ўлмайди ҳам, (бахтли ҳаётда) яшамайди ҳам[19].

20:75

وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى {75}

Кимки манфаатли ишларни амалга оширган мўмин ҳолида келса, энг юқори даражалар ана шуларга тегишлидир.

20:76

جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء مَن تَزَكَّى {76}

(Ўша даражалар) Остидан анҳорлар оқиб турадиган Адн жаннатларидир. Улар унда ўлимсиз-мангу қолади. Ўзини пок сақлаган кишиларнинг мукофоти мана шудир.

20:77

وَلَقَدْ أَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقًا فِي الْبَحْرِ يَبَسًا لَّا تَخَافُ دَرَكًا وَلَا تَخْشَى{77}

Шубҳасизки, Мусога шундай ваҳий қилдик: “Бандаларимни тунда йўлга чиқар, етиб олишларидан қўрқмайдиган ва (ғарқ бўлишдан) чўчимайдиган қилиб уларга денгизда йўл оч.”

20:78

فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُم مِّنَ الْيَمِّ مَا غَشِيَهُمْ {78}

Ўшанда Фиръавн аскарлари билан бирга Мусони ортидан қувиб келди. Натижада, денгизда уларни қуршаб олиши керак бўлган (фалокат) қуршаб олди.

20:79

وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَى {79}

Фиръавн ўз халқини адаштирган, тўғри йўлга бошламаган[20].

20:80

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ قَدْ أَنجَيْنَاكُم مِّنْ عَدُوِّكُمْ وَوَاعَدْنَاكُمْ جَانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى {80}

Эй Исроил авлодлари! Биз сизни душманингиздан қутқариб қолганмиз, сизлар билан Тур (тоғи)нинг ўнг тарафида ваъдалашдик ва сизларга манн ва бедана[21] тушириб бердик.

20:81

كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي وَمَن يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوَى {81}

Сизларга ризқ қилиб берганларимдан покизаларини истеъмол қилинглар ва бунда ҳаддан ошманглар[22]. Бўлмаса, тепангизга ғазабим[23] тушади. Кимгаки ғазабим тушса, у аниқ ҳалок бўлади.

20:82

وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى {82}

Албатта, тавба қилган, имон келтирган ва манфаатли ишни амалга оширган, кейин (шу) тўғри йўлда давом этган кишини Мен аниқ кечираман.

20:83

وَمَا أَعْجَلَكَ عَن قَوْمِكَ يَا مُوسَى {83}

(Тур тоғида Аллоҳ шундай деди): “Эй Мусо! Қавмингни ташлаб шошилиб чиқишингга нима сабаб бўлди?”

20:84

قَالَ هُمْ أُولَاء عَلَى أَثَرِي وَعَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضَى {84}

У айтдики: “Улар менинг изимдадир. Эй Раббим, Рози бўлишинг учун Сенга шошилдим[24]”.

20:85

قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ {85}

“Биз сендан кейин қавмингни имтиҳон қилдик. Сомирий уларни адаштирди”, деди Аллоҳ[25].

20:86

فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ يَا قَوْمِ أَلَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْدًا حَسَنًا أَفَطَالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِي {86}

Кейин, Мусо ўз қавмига ғазабланган ва ачинган ҳолда қайтиб: “Эй қавмим! Ахир  Раббингиз сизга чиройли ваъда бермаганмиди?! Ёки ўша ваъда сизларга шунчалик узайиб кетдими? Ё бўлмаса, ўзингизга Раббингизнинг ғазаби/уқубати дучор бўлишини хоҳлаб қолиб, шунинг учун менга берган ваъдангизни буздингизми?!”, деди.

20:87

قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنَا وَلَكِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِّن زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَكَذَلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ {87}

(Қавми) шундай деди: “Сенга берган ваъдамизга ўз хоҳиш-иродамизга кўра хилоф қилганимиз йўқ. Лекин, биз (Мисрлик) қавмнинг зеб-зийнатли юкларидан бир қанчасини ўзимизга юклаб олган эдик, уларни (оловга) ташладик, Сомирий ҳам ташлади.

20:88

فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ {88}

Шундай қилиб, Сомирий (оловдан) бизга бўкирадиган битта бузоқ (ҳайкалини) чиқариб берди, (Бир-бирларига): “Бу сизларнинг ҳам илоҳингиз, Мусонинг ҳам илоҳидир, бироқ Мусо уни унутиб қўйди”, дедилар.”

20:89

أَفَلَا يَرَوْنَ أَلَّا يَرْجِعُ إِلَيْهِمْ قَوْلًا وَلَا يَمْلِكُ لَهُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا {89}

(Ҳайкал) уларга бирон бир гап қайтара олмаслигини ва уларга зарар ҳам фойда ҳам келтира олмаслигини наҳот кўрмаган бўлсалар?!

20:90

وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي {90}

Ҳорун (Мусо қайтишидан) олдин уларга: “Эй қавмим! Сизлар бузоқ билан фитналаниб қолдингиз. Сизларни яратган Эгангиз Раҳмондир. Сизлар менга эргашиб, буйруғимни бажаринглар”, деб айтган эди.

20:91

قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى {91}

(Қавми эса): “Мусо қайтиб келгунга қадар, биз бузоққа сиғиниб турамиз”, дейишган.

20:92

قَالَ يَا هَارُونُ مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا{92}

Мусо (қайтиб келиб) айтдики: “Эй Ҳорун! Буларни адашиб кетганини кўрганингда, сенга нима қарши чиқдики,

20:93

أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي {93}

менга эргашмадинг? Наҳотки буйруғимга қарши чиққан бўлсанг?!”

20:94

قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَن تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي {94}

Ҳорун айтдики: “Эй онамнинг ўғли, мени соч-соқолимдан тутма! “Гапимга кирмасдан, Исроил авлодини бўлиб ташлабсан”, дейишингдан чўчидим.

20:95

قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ {95}

(Мусо Сомирийга): “Эй Сомирий! Бу қилиғинг нимаси?”, деди.

20:96

قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي{96}

(Сомирий): “Мен улар кўрмаган (бир ҳақиқатни)ни кўрдим, Расулнинг асаридан (шариатидан) бир қисмини чиқариб ташладим[26]. Нафсим менга шундай қилишни ундади”, деди.

20:97

قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَيَاةِ أَن تَقُولَ لَا مِسَاسَ وَإِنَّ لَكَ مَوْعِدًا لَّنْ تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفًا لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفًا {97}

Мусо шундай деди: “Йўқол! Энди сен ҳаёт мобайнида “(Менга) тегманглар”, деб юрасан[27]. Сен учун яна битта хилоф қилинмайдиган ваъда қилинган вақт бор. Сиғинишда давом этган “илоҳингга” қараб тур, уни куйдириб, денгизга сочиб юборамиз.

20:98

إِنَّمَا إِلَهُكُمُ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَسِعَ كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا {98}

Ибодат қилишингиз керак бўлган зот фақат Аллоҳдир, Ундан бошқа ибодат қилинишга ҳақли ҳеч ким йўқ. У илми ила ҳамма нарсани қамраб олган.”

20:99

كَذَلِكَ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاء مَا قَدْ سَبَقَ وَقَدْ آتَيْنَاكَ مِن لَّدُنَّا ذِكْرًا {99}

(Эй Муҳаммад!) Ўтмишда бўлиб ўтган хабарларнинг баъзиларини сенга мана шу шаклда айтиб беряпмиз. Сенга Ўз ҳузуримиздан Зикр (Қуръон)[28] бердик.

20:100

مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ يَحْمِلُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وِزْرًا {100}

Кимки ундан юз ўгирса, қиёмат куни у ўзига оғир гуноҳ юклаб олади.

20:101

خَالِدِينَ فِيهِ وَسَاء لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حِمْلًا {101}

Улар ўша гуноҳ остида ўлимсиз-мангу қолади. Қиёмат кунидаги уларнинг гуноҳи қандай ҳам ёмон!

20:102

يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ وَنَحْشُرُ الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ زُرْقًا {102}

Кун келиб сур чалинади. Ўша куни (Қуръондан юз ўгирган) жиноятчиларни кўзларини кўр ҳолатда тўплаймиз[29].

20:103

يَتَخَافَتُونَ بَيْنَهُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا {103}

Улар бир-бирига пичирлашиб: “Дунё ҳаётида фақат ўн кун қолдинглар”, дейишади.

20:104

نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَقُولُونَ إِذْ يَقُولُ أَمْثَلُهُمْ طَرِيقَةً إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا يَوْمًا {104}

Уларни нима деётганини жуда яхши биламиз. Улар орасида (адашган) йўлда энг ўрнак бўлганлари: “Сизлар фақат бир кун қолдинглар”, дейди.

20:105

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ يَنسِفُهَا رَبِّي نَسْفًا {105}

Улар сендан тоғлар ҳақида сўрашмоқда. Айт: “Яратган Эгам уларни (кулдек) тўзитиб юборади.

20:106

فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا {106}

Шу тариқа ерни[30] теп-текис қилиб қўяди.

20:107

لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا {107}

Унда паст-у баландлик кўрмайсан.

20:108

يَوْمَئِذٍ يَتَّبِعُونَ الدَّاعِيَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا {108}

Ўша куни товушлари пасайган ҳолда, ҳеч қаёққа бурилмасдан, (ҳисоб-китобга) чақирувчи ортидан эргашиб келадилар. Шунда пичирлашдан бошқа нарса эшитмайсан.

20:109

يَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا {109}

Ўша куни Раҳмон унга изн берган ва ўз фойдасига гапиришига рози бўлган кишилардан бошқа ҳеч кимга (Илоҳий шафоат) фойда бермайди[31].

20:110

يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا {110}

Аллоҳ уларнинг олдиларидагини ва ортларидагини ҳам билади[32]. Улар эса, илмий жиҳатдан Уни қамрай олмайди.

20:111

وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْمًا {111}

(Ўша куни) “юзлар” доимо тирик ҳамда узлуксиз ўз ишида турувчи – Аллоҳга бош эгиб туради.  Қасамки, (охиратга) зулм кўтариб келган киши ноумид бўлади.

20:112

وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا يَخَافُ ظُلْمًا وَلَا هَضْمًا {112}

Кимки (Аллоҳга) ишонган ҳолда манфаатли ишларни амалга оширган бўлса, энди улар на ҳақсизлик қилинишидан ва на ҳаққи берилмай қолишидан қўрқмайди[33].

20:113

وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا وَصَرَّفْنَا فِيهِ مِنَ الْوَعِيدِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ أَوْ يُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْرًا   {113}

Биз бу (Қуръон)ни мана шу шаклда – арабча Қуръон қилиб туширдик. Жавобгарликларини ҳис қилишлари ёки (Қуръон) уларда эслатма-насиҳат пайдо қилиши учун, унда турли таҳдидлар келтирдик.

20:114

فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا {114}

Ҳақиқий ҳукмрон бўлмиш Аллоҳ олийдир. (Эй Муҳаммад!) Сенга унинг ваҳйи тугамай туриб, Қуръонга нисбатан шошқалоқлик қилма, “Эй Раббим! Илмимни зиёда қил!”, де[34]!

20:115

وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا {115}

Шубҳасизки, илгари Одамга аҳд (буйруқ) берган эдик, у унутди[35]. Биз унда қатъият кўрмадик.

20:116

وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى {116}

Бир куни фаришталарга: “Одамга сажда қилинглар!”- дедик[36]. Улар дарҳол сажда қилди. Иблис сажда қилмади, у бош тортди.

20:117

فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى {117

Шунда Биз айтдикки: “Эй Одам! Бу (Иблис) сенга ҳам жуфтингга ҳам душмандир. Тағин, у сизларни ушбу боғдан чиқариб юбормасин. Акс ҳолда, муаммога тушиб қоласиз.

20:118

إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى {118}

Сен бу ерда оч ҳам қолмайсан, яланғоч ҳам қолмайсан.

20:119

وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى {119}

Яна, сен бу ерда сувга ташна бўлмайсан, иссиқда ҳам қолмайсан.”

20:120

فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَّا يَبْلَى {120}

Шунда Шайтон: “Эй Одам! Сенга мангу ҳаёт дарахтини ва битмас-тугамас мулкни кўрсатайми?”, деб васваса қилди.

20:121

فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى {121}

Шунда, Одам ва аёли тақиқланган дарахт (меваси)дан еган эди, уятли жойлари ўзларига кўринди, иккаласи ҳам боғдаги дарахт баргларидан қават-қават қилиб устини ёпишни бошлади. Одам Раббининг буйруғига қарши чиқиб, хато қилди.

20:122

ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى {122}

Кейинчалик, Рабби уни (пайғамбарликка) танлаб олди, унга тавба имкони берди ва унга тўғри йўл кўрсатди[37].

20:123

قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَى {123}

Аллоҳ шундай деди: “Иккалангиз ҳам у ердан тушинглар. Бир-бирингизга душмансиз. Мен тарафимдан сизларга қўлланма (китоб)[38] келганида, ким Менинг қўлланмамга эргашса, шунда у адашмайди ва бахтсиз бўлмайди.

20:124

وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى {124}

Кимки Менинг Зикримдан (Қуръондан[39]) юз ўгирса, албатта, унга машаққатли-танг ҳаёт (берилади) ва қиёмат куни уни маҳшарга кўр қилиб келтирамиз.

20:125

قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا {125}

“Эй яратган Эгам! Нима учун мени маҳшарга кўр қилиб келтирдинг, ахир мен кўрар эдим-ку?!”- дейди у.

20:126

قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنسَى {126}

“Шундай, лекин, сенга оятларимиз келган, ўшанда сен уларни унутдинг. Сен ҳам бугун мана шу шаклда унутиласан[40]”, дейди Аллоҳ.

20:127

وَكَذَلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ يُؤْمِن بِآيَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى {127}

Ҳаддан ошган ва Раббининг оятларига ишонмаган кимсаларни мана шундай жазолаймиз. Ҳақиқатда, охират азоби жуда қаттиқдир, доимийдир.

20:128

أَفَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى {128}

Улардан олдинги қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганимиз, уларни тўғри йўлга келишига туртки бўлмадими? Ҳозир улар ўзларидан аввалгилар (яшаган) масканларида юрибди. Албатта, ақл ишлатадиганлар учун бунда далил/кўрсатмалар бор.

20:129

وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَكَانَ لِزَامًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى {129}

Агар Раббинг тарафидан берилган сўз[41] ва белгиланган муддат[42] бўлмаганида эди, (буларга азоб) муқаррар бўларди.

20:130

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى {130}

Шунинг учун, уларнинг гапираётган гапига бардош қил. Қуёш чиқишидан олдин ва қуёш ботишидан олдин Раббингни олқишлаб улуғла[43]. Розиликка эришиш умидида, тунги баъзи вақтларда ва кундузги бўлимларда ҳам улуғла!

20:131

وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى{131}

Уларни имтиҳон қилиш учун, улардан баъзиларига баҳраманд қилиб берганимиз дунё ҳаётининг зийнатларига кўз тикма. Яратган Эгангнинг ризқи яхши ва боқийдир.

20:132

وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى {132}

Оилангни диний вазифаларни бажаришга[44] буюр, ўзинг ҳам унга бардошли бўл[45]. Биз сендан ризқ сўрамаяпмиз[46], сенга ризқни Биз берамиз. Яхши оқибат масъулиятлилик/тақводорликка тегишлидир[47].

20:133

وَقَالُوا لَوْلَا يَأْتِينَا بِآيَةٍ مِّن رَّبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِم بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الْأُولَى {133}

Улар: “(Муҳаммад) бизга Раббидан далил/кўрсатма келтирса бўлмайдими?”, деди. Ахир, уларга аввалги илоҳий саҳифалардаги аниқ ҳужжат[48] келмабдими?!

20:

وَلَوْ أَنَّا أَهْلَكْنَاهُم بِعَذَابٍ مِّن قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَى {134}

Агар у (Қуръон келишидан) олдин уларни[49] азоб билан ҳалок қилиб юборганимизда эди, (у кофирлар) “Эй Раббимиз! Хор бўлиб, шарманда бўлишимиздан олдин бизга элчи юборсанг бўлмасмиди? Шундай қилганингда биз унга эргашган бўлардик”, дер эди.

20:135

قُلْ كُلٌّ مُّتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَىٰ {135}

Айт: “Ҳамма кутяпти, сизлар ҳам кутинглар. Тўғри йўл эгалари кимлар эканини, кимлар (жаннатга элтувчи) йўлга кирганини яқинда билиб оласизлар.”

[1] Тоҳа сураси Маккада тушган, 135 оятдан иборат. Тушиш тартиби 45, ёзилиш тартиби 20. Сура бошидаги ТО! Ҳа! Ҳақида билиш учун Бақара 2/1 оятига қаранг.

[2] Ўхшаш оятлар: Тоҳа 20:117-118, Каҳф 18:6, Шуаро 26:3, Фатир 35:8.

[3] Умумий олганда Қуръон карим бутун инсониятга тўғри йўл кўрсатадиган китобдир (Қаранг: Бақара 2/185, Оли Имрон 3/4, Анъом 6/91). Лекин, Қуръон фақат унга ишонган ва тақво қилганларга фойда беради (Қаранг: Бақара 2/2). Бундан бошқа яна кўплаб оятлар шунга далолат қилади. Тақводорлик – ҳар бир иш ва ҳаракатда жавобгарликни ҳис қилиш, ҳаётга масъулият билан ёндашишдир. . Аллоҳдан андиша қилиш ва Аллоҳга нисбатан масъулиятли бўлиш ҳам айнан тақво калимасининг мазмунини ўз ичига олади.

[4] Арш – Юсуф 12:100 оятига кўра араб тилида салтанат бошқарувчисининг мақомига, султон ёки подишоҳ ўтирадиган тахтга айтилади. Демак, арш узрадир деганда, бошқарувчи эгаллади, бошқаришни бошлади, деган маънолар чиқади.

[5] Зикрим учун дегани – Мени буйруқларим, тақиқларим, ҳукмларим, тавсия ва кўрсатмаларимни хотирлаш, эслаш ва уни ёдда тутиб қолиш учун дегани бўлади. Аллоҳнинг буйруқ ва кўрсатмаларининг барчаси Қуръонда мужассамдир. Бу оятга кўра, Қуръон оятларидан тиловат қилмай ўқилган намоз пухта адо этилган намоз ҳисобланмайди. Намознинг ҳикмати ҳам зотан зикрдир. Намозда ўқиган оятларини, ундаги тасбеҳ-у такбирлар, дуо ва таҳийётларни маъносини тушуниб намоз ўқиган инсон, Аллоҳни ҳақиқий маънода зикр қилган бўлади. Мана шу шаклда ўқилган намоз намозхонни ҳар турли ёмонликлардан тўсиб туради, ёмонликларга қўл уришига қарши бўлади (Анкабут 29/45).

[6] Демак, охират ҳаёти имтиҳон учун эмас, балки қилинган ишларнинг жазо ва мукофотини олиш учун қоим бўлади.

[7] Бу савол бир нарсани билиб олиш учун эмас, балки, тасдиқлаттириш ва унга диққат-эътибор қараттириш учун берилган саволдир. Бундай саволга “истифҳоми-тақририй” дейилади.

[8] Шуаро 26:13, Қасос 28:34.

[9] Бу иккала оятни “Токи Сенинг буйруғингни кўпчилик бўлиб бажарайлик, Сени кўпчилик бўлиб ёд этайлик”, шаклида таржима қилса ҳам бўлади.

[10] Қасос 28/7.

[11] Шуаро 26/14, Қасос 28/15, 18, 21, 33.

[12] Яъни, Мусо а.с. Аллоҳга, унинг динига хизмат қилиши учун етиштирилган.

[13] Зухруф 43/54.

[14] Бу ерда “оят” калимаси далил, ҳужжат, хабар, ибрат, кўрсатма, мўжиза каби фарқли маъно берса ҳам бўлади. Зеро, оят ўз ўрнида бу маъноларнинг ҳар бирини ўз ичига олади.

[15] Раъд 13/3, Наҳл 16/15, Анбиё 21/31, Нуҳ 71/19-20.

[16] Оятда илтифот қоидаси бор; учинчи шахсдан биринчи шахсга кўчиш бор. Оят шунга кўра таржима қилинди.

[17] 63 ва 64- оятдаги иборалар сеҳргарларга тегишли бўлиши ҳам мумкин, Фиръавн ҳузуридаги амалдорларга тегишли бўлиши ҳам мумкин.

[18] “Ризқи давомлидир” дея таржима қилинган калималарни маҳзуф бўлган калималарнинг маъноларини бериб таржима қилдик. Бунга ушбу оятнинг 131-ояти далил бўлади. Ундан ташқари, 71- оятда Фиръавн “Шунда, қайси биримизнинг азоби қаттиқ ва доимий эканини билиб оласизлар”, дегани билдирилган эди. Бу оят унга жавобан айтилган бўлиши ҳам мумкин.

[19] Яъни,  жаҳаннам азобидан қутилиш учун ўлиб йўқ бўлиб кетмоқчи бўлади, лекин ўлолмайди. Бахтли яшай дегани билан, энди жаҳаннамда бахтли яшолмайди.

[20] Ғофир 40/29.

[21] Бедана уларга тирик ҳолатида учиб келган. Улар уни овлаб тирикчилик қилишган. Баъзилар тайёр пишган бедана тушган дейди, лекин оят матни буни инкор қилади.

[22] Ҳалол ризқларда ҳаддан ошишлик – тўйгандан кейин ҳам ейиш, керагидан ортиқча ейиш, гуноҳ ишларга ва унга сабаб бўладиган жойларга сарфламасликка ишорат қилади.

[23] Ғазабга йўлиқиш дегани, Аллоҳнинг азобига гирифтор бўлиш деганидир. Тарихда Аллоҳнинг ғазабига дучор бўлганлар орасида ҳалок бўлмаган ҳеч бир қавм бўлмаган. Улар ўз қилмишлари ва ҳаддан ошишлари сабабли ҳалок бўлган.

[24] Бу оятга кўра, Мусо тоққа ўзи ёлғиз чиққани маълум бўлади.

[25] Исроил халқи Мусо а.с. билан денгиздан ўтишганидан кейин ўша ерларда санамларга сиғинадиган бир халққа дуч келишган эди. Ўшанда улар Мусодан “Бизга ҳам шунақа бир илоҳ тайинлаб бер” деб сўрашган эди. Шунда Мусо уларни жоҳил қавм эканини айтган (Аъроф 7:138). Мусо а.с. тоққа чиқиб кетганидан кейин уларнинг бундай маъбудларга майли борлигини билган Сомирий дарҳол бу фурсатдан фойдаланиб, уларга овоз чиқарадиган бир бузоқ ясаб бериб, уларни ўша бузоққа сиғинишга даъват қилган (Аъроф 7:148, Тоҳа 20:88).

[26] Аъроф 7/138, Бақара 2/155. Улар Илоҳни кўзлари билан кўришни хоҳлашар эди. Шунинг учун улар Сомирийнинг ёлғонига жуда осонлик билан алданиб қолишган.

[27] Демак, ўша даврда Аллоҳнинг тавҳид асосидаги динидан қайтиб, ота-бобларининг динига, яъни мушрикликка қайтган муртадлар умматдан ажратиб қўйилган, кўп нарсалардан маҳрум қилинган.

[28] Қуръоннинг яна бир номи Зикрдир.

[29]Тоҳа 20/124, Исро17/97.

[30]Баъзан замирлар оятдаги маъно оқишидан маълум бўлгани учун, маржеъсиз ҳам замир келиб туради (Фатир 35/45). Шу сабабли, бу оятдаги замирни ер деб таржима қилдик.

[31] Оятлардан маълум бўладики, қиёматда ўзларининг бут-санамлари, ёки ўзлари илоҳлаштириб олган кимсалари уларни шафоат қилиб қутқариб қолади, деб иддао қилиш мушриклар ишидир ва уларнинг эътиқодидир (Анъом 6:94, Юнус 10:18). Уларга қарши эса Аллоҳ таоло “Шафоат тўлалигича Аллоҳга хос” деган мазмунда ваҳий юборган (Зумар 39:44). Демак, мусулмонлар қиёматда Аллоҳдан бошқасини шафоатини кутишлари бу бир мушриклик эътиқодидир, хатодир.

[32] ”Олдиларидагини ва ортларидагини” иборасидан ”ўтмишини ҳам келажагини ҳам”, ”Билган нарсаларини ҳам, билмаган нарсаларини ҳам”, “ёнидаги бор нарсаларини ҳам, қилиб ўтган ишларини ҳам” каби фарқли маънолар чиқади. Борлиқдаги яратилган мавжудотлар Аллоҳнинг илмини асло тўлиқ қамрай олмайдилар.

[33] Аллоҳ ҳузурига солиҳ амаллар билан борган кимсалар, зулмдан, яъни қилмаган иши учун жазо берилишидан ҳам қўрқмайди, чўчимайди, қилган яхши ишларига савоб берилмай қолишидан ҳам қўрқмайди. Албатта, Аллоҳ адолатли ҳукм қилади. Аллоҳ мўминларга жуда олийжанобдир, эзгулик улашувчидир.

[34] Бу оятдаги шошилма ибораси ушбу суранинг 105- ояти билан бирга боғланади. Яъни, сендан бир нарса ҳақида сўрасалар, у ҳақидаги оятлар тушмай туриб, улар ҳақида жавоб беришга шошилма, деган маъно чиқади. Жаброил ўқиб беришидан олдин ўзинг ўқишга шошилма, деган маъно чиқади деган муфассирлар ҳам бор. (Қаранг: Фахруддин Розий, Мафотиҳул-Ғайб.)

[35] Одам алайҳиссаломга боғда тақиқланган дарахтдан емаслигини буюрган эди. Лекин Одам унутиб қўйди ва ундан истеъмол қилди. Натижада, яшаб турган Жаннатмакон бўстондан чиқариб юборилди.

[36]Сажда калимасининг асл маъноси бўйин эгишдир. Кейинчалик бу калима фақатгина Аллоҳга бўйсуниш ва Унга ибодат қилиш учун ишлатиладиган бўлди. Сажда икки хил бўлади: 1) Ихтиёрий сажда (Нажм 53/62). Мажбурий сажда (Раъд 13/15), (Муфрадот).

[37]Бу ва кейинги оятлар ҳамда Бақара сурасининг 38 ва 39- оятларга кўра, Одам алайҳиссаломга бўстондан чиққанидан кейин пайғамбарлик берилган ва унга кейин илоҳий китоб берилган.

[38] “Ҳудан” калимасига оятдаги маъно оқишига қараб “китоб” деб таржима қилинади. (Қаранг: Имом Насафий, Мадорикут-Танзил) Зотан, келгуси оятда ўша “ҳудан” ибораси “зикр” бўлиб такрорланган. Зикр эса, барча илоҳий китобларнинг ўртоқ номидир.

[39] Бу оятдаги ”Зикр“ калимасига “китоб“ деб таржима қилишимизга келгусидаги 126-оят туртки бўлди.

[40] Дунё ҳаётда Қуръонни, унинг ҳукмини, унга амал қилишни унутган кимсалар, охиратда энг катта неъматлардан маҳрум бўладилар. Уларнинг энг биринчи маҳрумияти кўзларини кўр ҳолда тирилишидир. Кейин, жаҳаннамда ҳам Аллоҳнинг неъматларидан маҳрум бўлиб қоладилар. Зотан, жаҳаннам азоб ва жазо юртидир.

[41] Инсонларнинг қилган яхши-ёмон ишлари учун асл жазо ёки мукофот қиёматда берилади. Уларга берилган ваъда қиёматдир (Қомар 45/46).

[42] Наҳл 16/62, Анкабут 29/53, Фатир 35/45, Ҳашр 59/3.

[43] Бу оят кунлик беш вақт фарз намозларга ҳам, нофила намозларга ҳам, таҳажжуд намозига ҳам ишорат қилади.

[44] Солат – диний мажбуриятларнинг барчасини ўз ичига олади. Шулар қатори кундалик беш вақт намозни ҳам.

[45] Бу оятдан, бировга яхши ишни буюришдаги энг фойдали ва таъсирли йўли – аввало ўзи ҳам ўша ишни амалга ошириши экани чиқади ҳамда, бировга яхшилик қилишни буюриб, ўзи қилмаслик тўғри иш эмаслиги ҳам чиқади.

[46] “Сендан ризқ сўрамаяпмиз” ибораси турли маъноларни ўз ичига олади: Сени Менга қилаётган ибодатларинг, намоз-у ниёзингдан Мен ҳеч қандай ризқ ва манфаат олмаяпман, Мени шаъним ва улуғлигимга ибодатларингни ҳеч қандай таъсири йўқ; Мен сендан ибодатни талаб қиляпман, Сендан ризқ талаб қилмаяпман (Зориёт 51/57).

[47] Тақво – масъулиятли ёндашиш, дунё ва охират хусусида жавобгарликни ҳис қилиш, ёмонликлардан тийилиш каби маъноларни англатади.

[48] Аҳли китоблардаги Таврот ва Инжилда Муҳаммад алайҳиссаломнинг сифатлари ёзилган бўлган. Бундан ташқари аввалги илоҳий китоблар араб тилида бўлмаган. Муҳаммад алайҳиссалом эса, ўтмишдаги воқеалар ва аввалги китоблардаги ҳукмларни энг тўғри шаклда (ваҳий асосида) айтиб берган. Мана шунинг ўзи Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчиси эканини ҳамда Қуръон Аллоҳнинг китоби эканига далил бўлади.

[49] ”Уларни“ деганда, ушбу суранинг 130-оятидаги Расулуллоҳга нисбатан ҳақоратли ва туҳматлик гап гапираётган инкорчиларни кўрсатади.

Телеграм каналимиз: