ШАЙХЛАРГА ВАҲИЙ
Ваҳий – висирламоқ, шивирламоқ, яширин суҳбат олиб бориш ва ғойибона хабар бериш деган маъноларни билдиради. Аллоҳ инсонлар орасидан набий-пайғамбарликка лойиқ кишиларни танлаб олиб, уларга етказмоқчи бўлган сўзларини элчи Жаброил фаришта орқали ваҳий қилади. Жаброил олиб келган ваҳийни набий-пайғамбардан бошқа ҳеч ким эшитолмайди.
Ваҳий илҳом маъносида ҳам келади. Чунки, илҳом Аллоҳ бизларни ичимизга билдириб қўйган яширин ва ошкора нарсаларидир. Уни бировга айтиш шарт эмас. Мусулмон ҳам кофир ҳам илҳом олиб туради.
Ваҳий деганда набийларга келган ваҳий тушунилади. Муҳаммад алайҳиссалом билан биргаликда пайғамбарлик якун топганига кўра, ваҳий якун топган.
Пир: Аллоҳ баъзи нарсаларни шайхларга ваҳий қилади. Ахир, Аллоҳ таоло Мусони онасига ваҳий қилмадими? Оятда шундай дейилган:
وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِيهِ
“Мусони онасига шуни ваҳий қилдик: “Мусони эмиз, …” (Қасос 28/7)
Мурид: Аллоҳ арига ҳам ваҳий қилар экан, нега энди шайхларга ваҳий қилмасин?! У шундай дейди:
وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا ۚ يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِّلنَّاسِ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
“Раббинг асаларига шундай ваҳий қилди: “Тоғларда, дарахтларда ва инсонлар кўтарадиган токларда уйлар тут. Кейин, барча мевалардан е ва Раббингни сенга осон қилиб қўйган йўллардан юргин…” (Наҳл 16/68,69)
Байиндир: Бу оятлардаги ваҳий, Аллоҳ пайғамбарларига юборган ваҳий туридан эмас. Бир арига қилинган ваҳийни у бошқа арига етказиб бериши ёки тушунтириб бериши керак эмас, чунки, бундай ваҳий асалариларни ҳаммасига ваҳий қилинади. Ваҳийни турлари ҳақида қуйидаги оятда шундай дейилади:
وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّـهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ
“Аллоҳ ҳеч бир инсонга гапирмайди, магар ваҳий орқали, ёки парда орқасидан гапиради, ёхуд элчи юборади ва у элчи Аллоҳни рухсати билан Аллоҳ хоҳлаган нарсани ваҳий қилади. Шубҳасизки, Аллоҳ улуғдир, то’г’ри қарор берувчи зотдир.” (Шўро 42/51)
Мана бу уч хил ваҳийдан биринчиси ҳар бир инсонда содир бўлиши мумкин. Мусо алайҳиссаломни онаси ва Марям онамизга келган ваҳий мана шудир. Парда орқасида содир бўладиган ваҳий кўпинча тушлар шаклида бўлади. Юсуф алайҳиссалом ва қиролни тушидаги содир бўлиб ўтганидек, баъзи маълумотлар тушда хабар берилади. Булар учун мусулмон бўлиш шарт эмас.
Набий-пайғамбарларга келган ваҳий булардан учинчи турдаги ваҳийдир. Олган ваҳийини қолган инсонларга етказиб бериш вазифа юклатилган набийлар ўша ваҳийни яна бир ўртадаги элчи-фаришта Жаброилдан оладилар. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
وَاللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ ﴿١٧﴾ وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ ﴿١٨﴾ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴿١٩﴾ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ ﴿٢٠﴾ مُّطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ ﴿٢١﴾ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ ﴿٢٢﴾ وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ ﴿٢٣﴾ وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ ﴿٢٤﴾ وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَيْطَانٍ رَّجِيمٍ ﴿٢٥﴾ فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ ﴿٢٦﴾ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ ﴿٢٧﴾ لِمَن شَاءَ مِنكُمْ أَن يَسْتَقِيمَ ﴿٢٨﴾ وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ ﴿٢٩
“Қоронғилашиб бошлаган кечага, нафас олиб кириб келган тонгга қасамки, албатта Қур’он ҳурматли элчининг сўзидир. У кучли, Арш эгаси ҳузурида мартабаси олий, Итоат қилинган, омонатлидир. Сизнинг дўстингиз (Муҳаммад) жинларни таъсири остида эмас. У ростдан ҳам уни (Жаброилни) очиқ-ойдин уфқда кўрди. Ва у ғайб маълумотини (олган ваҳийини) бировдан сақламайди. Бу (Қур’он) тошбўрон қилинган шайтоннинг сўзи эмас. Шундай экан, қаёққа кетмоқдасиз?! У (Қур’он) ҳамма учун эслатмадир. Сизлардан тўғриликни танлаганлар учун! Қилган танловингиз, фақатгина борлиқларни Рабби бўлмиш Аллоҳ ҳам танлаши билангина содир бўлади.” (Таквир 81/17-29)
Туш қатъий бир маълумот ифода қила олмаслиги ҳам мумкин. Илҳом эса васваса билан аралашиб кетиши мумкин. Аммо, набий бўлган расулга келган ваҳий ишончли ва қатъий бир маълумотдир. Шу сабабли, бу турдаги ваҳийни Жаброил ёнидаги фаришталар жамоаси билан биргаликда олиб тушади.
Набийлик якун топди ва ваҳий эшиги ҳам ёпилди. Бундан кейин қилинадиган ягона иш, Аллоҳни китобини ва ҳикматни тушуниб ҳаётга татбиқ қилиб яшашдан иборатдир. Муҳаммад алайҳиссаломга келган ваҳий то қиёматгача етарли илмга ва ҳикматга эгадир.