Савол: “Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиун” иборасини кўп эшитаман. Бу калимани қачон ва қайси маънода айтиш керак?
Жавоб: Бу калима асосан қўрқув, очлик ва уч хил мусибат (талофат) вақтида айтилади. Чунки Аллоҳ таоло қулларининг бошига гоҳо-гоҳо мана шу ҳолатларни солиб, уларни имон-ишончини, ибодатини, сабрини ва шукрини имтиҳон қилади. Ана шу беш ҳолатда ҳам Аллоҳга аввалгидек самимий ҳолатда ибодат қилишда давом этганларнинг имонига имон, ибодатларига савоб, ризқига барака, сабрига сабот ва қатъият қўшиб беради.
Инсон асосан мана шу ҳолатларда имтиҳон қилинади:
- Қўрқув ва очлик,
- Мол-мулк, жон ва мева-чеваларга нуқсон етиши (Baqara 2/155).
Қўрқув келганда “Инна лиллаҳи…” деган киши шуни эътироф қилган ҳолда айтиш керак:
– Мени эгам Аллоҳ, У энг кучлидир, Унга ҳеч ким ҳеч нарсада тенг келолмайди, мен Ундан қўрқаман, Ундан қўрқмасдан Унга осийлик қилган тақдиримда ҳам, кун келиб Уни ҳузурига (фақатгина Унинг ҳукми ўтадиган кунга) чиқариламан ва ўшанда У мени азоблайди.
Бу маъноларни зеҳнида жонлартирган ҳеч бир мўмин киши бировдан қўрққани сабабли гуноҳ ва жиноятга қўл урмайди ва ўзини хатолардан тияди. Мана шу шаклда қўрқув имтиҳонидан ўтиб олади.
Очлик келганда айтган киши:
– Дунёдаги барча ризқ меники бўлган тақдирда ҳам, агар Аллоҳ менга ўша ризқдан фойдалана олиш (нафас олиш, еб ҳазм қила олиш) имконини бермагани эди, мен барибир ҳеч нарсадан фойдалан олмаган ва оч қолган ва узоқ яшамай ҳалок бўлар эдим. Натижада, бир оз муддат оч қолишдан қўрқиб агар Аллоҳга осийлик қилиб қўйсам, кун келиб У мени албатта жазолайди. Ундан кўра, ризқдан фойдалана олиш имконларини бериб қўйган Аллоҳга осийлик қилмасдан сабр қилсам, У менга яна зиёда қилиб беради, деган бўлади ва мана шу ҳолатда у очлик имтиҳонидан ўтиб олади.
Мол-мулкка талофат етиб қолса ҳам шундай фикр юритиш керак:
– Агар ер-юзидаги барча мол-давлат меники бўлган тақдирда ҳам, агар менда соғлик-саломатлик, ақл-идрок ва энг асосийси тириклик бўлмаганида эди, мен барибир ҳеч қандай мол-давлатдан фойдалан олмаган бўлар эдим. Демак қўлимда бор давлатимдан тўғри маънода фойдаланишим, сабр қилишим ва умидсизликка тушиб қилмаслигим, энг муҳими эса Аллоҳга осийлик қилиб қўймаслигим керак.
Бундан ташқари, яқин инсонларини вафот этган, ёки узоқ вақт ҳаракат қилиб етиштирган ҳосилларига талофат етган кишилар ҳам юқоридаги фикр ва эътирофларини изҳор қилиб, Аллоҳ учун сабр қилсалар, улар ҳам Аллоҳ насиб қилса имтиҳондан ўтиб оладилар. Охир-оқибат улар Аллоҳ таоло тарафидан келадиган дастак ва раҳматга сазовор бўладилар (Baqaara 2/157).
Мана шу бешта ҳолатда инсон эҳтиёт бўлиши керак. Имтиҳондан енгилиб қолмаслик учун доимо ўзини Аллоҳнинг ҳукмига таслим қилиб қўйиши ва оғир кунларга тайёр бўлиб яшаши керак.
Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиун – Биз Аллоҳникимиз (Аллоҳ яратган қуллармиз) ва Унга (Унинг ҳукми ва иродасига) қайтамиз!
