ҲАЖБАДАЛ
Савол: Вафот этган ёки оғир бемор бўлиб қолгани сабабли Ҳажга бора олмаганлар учун ҳаж бадал қилса бўладими?
Жавоб: Умуман бўлмайди. Чунки Аллоҳ таоло шундай буюрган:
وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا
“Байтуллоҳга боришга йўл топа олган кишиларни ҳаж қилиши – инсонлар зиммасидаги Аллоҳни бир ҳаққидир.” (Оли Имрон 3/97)
Аллоҳ таолонинг бу сўзи – ҳажга боришга кучи етган кимсалар, Байтуллоҳга айнан ўзлари бориб ҳаж қилишлари фарз эканини ифодалайди. Бу эса, Ҳажга боришга кучи етмаган кимсаларга ҳаж фарз эмаслигини билдиради. Демак, Аллоҳ таоло ҳажни бошқаларга қилдиришни эмас , ҳар бир кучи етган инсон ўзи ҳаж қилишини фарз қилган.
Ҳажга бора олмайдиган киши – Ҳажга боришга кучи етмаган киши бўлади, демак унга фарз бўлмайди.
Бу ҳақда яна бир оят қуйидагича:
وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ
“Инсонга ўзи қилган ишидан бошқа нарсани натижаси берилмайди.” Нажм 53/39)
Бошқаси қилган ҳаж – бошқаси қилган иш ҳисобланади. Демак, қилинган ҳажни натижасини фақатгина у ҳажни амалга оширган киши кўради.
Росулуллоҳ а.с. шундай дегани ривоят қилинади: “Инсон ўлганида уни барча амаллари тўхтайди. Фақат орқасида қолдирган уч хил амалининг савоби тўхтамайди:
- “Инсонларда давомли манфаат келтириб турадиган садақа. (Масжид ва мадраса қурганга ўхшаш)
- Фойдали илм. (Бошқаларга ўргатиб қолдирган илми ёки ёзиб қолдирган илми)
- Орқасидан ота-онасига дуо қилиб турадиган яхши фарзанд.”[1]
Юқоридаги оят ва ҳадислардан бир киши қилган амалнинг яна бошқа бир кишига фойдаси тегмаслиги ўртага чиқади. Шу сабабли, Аллоҳни розилиги учун ўзини Аллоҳ олдидаги вазифасини адо қилиш учун қилинадиган ибодатни бошқа бири учун ният қилиб қилса тўғри бўлмайди. Айниқса, ҳаж ибодати бадан билан адо қилинадиган бир ибодатдир. Бундан ташқари, бир ибодатни қилган мусулмон, уни ўзини Аллоҳ олдидаги қуллик вазифасини адо этиш учун ҳамда Аллоҳ таолонинг имтиҳонидан ўтиб олиш учун қилади, аслида ҳам шундай қилиш керак. Бундай бир амални ким қилган бўлса, Аллоҳ таоло ажрини айнан ўша ишни қилган кишига берилиши ҳақида бир нечта оятда баён қилинган.[2]
Яна бир гап, инсон вужуди асосан руҳ ва бадандан ташкил топган. Инсон ўзи еб-ичган нарсаларидан уни бадани озуқаланади, қилган ибодатларидан эса уни руҳи озуқаланади. Биров еган овқатдан бошқа бировни қорни тўймаганидек, биров қилган ибодат билан бошқа бирини руҳи озуқаланмайди.
Бошқача қилиб айтганда, ҳажни бошқаси учун қилган кишини “Мен бу ҳажни фалончи учун қилдим” деган гапи – “мен бу овқатни фалончи учун едим” ёки “Мени бу еган овқатимдан фалончини қорни тўйсин” дегани бўлади. Бировга “Мана бу пулни олиб дадам учун ҳаж қилиб беринг” деган гапи – “Мана бу пулга овқат олиб дадам учун еб қўйинг, дадамни қорни тўйиб қолсин” дегани бўлади.
Ҳаж бадал қилдириш тўғри эканига далил қилиб келтирилган ҳадислар санад жиҳатидан хабари-воҳитдир[3], маъно жиҳатидан эса, юқоридаги оятларга, юқоридаги ҳадисларга ва Ислом динининг руҳига хилоф ва зиддир.
[1] (Муслим, Васият 14, 1631; Сунан, Аҳком 1297; Насоий, Васоё 3591; Абу Довуд, васоё 2494)
[2] Оли Имрон 3/57; Нисо 4/152, 173; Фатир 35/40 оятлар каби яна бошқа оятлардаги “ужуроҳум”, Бақара 2/62, 247, 277; Оли имрон 3/199; Наҳл 16/ 97; Ҳадид 57/19- оятлардаги “ажроҳум” ифодалари – амални ки қилган бўлса, ажрини ҳам айнан ўша киши олишини кўрсатади.
[3] Хабари воҳид – Пайғамбар алайҳиссаломга нисбатан берилган сўз/хабар бўлиб, у хабарни битта саҳобадан бошқа ҳеч бир саҳобадан ривоят қилинмаганини билдиради.
Анас Олимўғли
Изоҳ қўшиш