- Каҳф сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
18:1
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَل لَّهُ عِوَجَا {1}
Аллоҳга олқиш-у мақтовлар бўлсин; У ўз бандаси (Муҳаммад)га ушбу китобни нозил қилди ва унда ҳеч қандай эгрилик қилмади.
18:2
قَيِّمًا لِّيُنذِرَ بَأْسًا شَدِيدًا مِن لَّدُنْهُ وَيُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا {2}
Ўзи тарафидан бериладиган қаттиқ азобдан огоҳлантириш учун ва манфаатли ишларни амалга оширадиган мўминларга – уларга албатта чиройли ажр-мукофот борлиги ҳақида – хушхабар бериш учун (китобни) рўйи-рост қилиб юборди.
18:3
مَاكِثِينَ فِيهِ أَبَدًا {3}
Улар жаннатда мангу қолади.
18:4
وَيُنذِرَ الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا {4}
“Аллоҳ Ўзига фарзанд тутди”, деганларни ҳам огоҳлантириш учун (юборди).
18:5
{5} مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا
Уларнинг бу ҳақида илми бўлмаган, уларнинг ота-бобларида ҳам (бўлмаган). Уларнинг оғзиларидан чиқаётган гап жуда оғир! Улар фақат ёлғон гапиряпти.
18:6
فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا {6}
Улар бу сўзга – Қуръонга ишонмаса, ортидан ачиниб (сал қолса) ўзингни ҳалок қилишинг мумкин эди.
18:7
إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا {7}
Уларнинг қайси бири чиройли иш қилишини синаб-белгилаш учун, ер юзидаги нарсаларни уларга зийнат қилиб қўйдик.
18:8
وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا {8}
(Қиёматда) Ер юзидаги нарсаларни қуп-қуруқ юзага айлантириб қўямиз.
18:9
أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا {9}
(Эй Муҳаммад!) Ғор ва битик эгаларини Бизнинг ажойиб оятларимиздан бири деб ўйлагандирсан.
18:10
إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا {10}
Бир куни бир қанча йигитлар ғорга бориб паноҳ топиб: “Эй Раббимиз! Бизга Ўз тарафингдан яхшилик бериб, (қутулиб қолиш) ишимизни тўғрилаб бер”, дедилар.
18:11
فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا {11}
Шунда, бир неча йиллар давомида сақланиб турадиган қилиб, ғорда уларнинг қулоқларига (ухлатиб қўядиган парда) қўйдик.
18:12
ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا {12}
Уйқуда қолган муддатларини иккала тарафдан қайси бири тўғри ҳисоблагани ҳақида маълумот[2] қолдириш учун, уларни қайта уйғотдик.
18:13
نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى {13}
Сенга улар ҳақидаги хабарнинг энг тўғрисини айтиб берамиз. Улар яратган Эгасига ишонган йигитлар эди, уларга тўғри йўлда юриш тушунчасини (қобилиятини) орттириб берганмиз.
18:14
وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا {14}
Қалбларини мустаҳкам қилиб қўйганмиз. Ўшанда улар тик туриб шундай дейишган: “Бизни яратган Эгамиз осмонлар ва ерни ҳам яратган Эгасидир. У билан орамизга қўйиб бошқа ҳеч қандай “илоҳ”га дуо-илтижо қилмаймиз. Акс ҳолда, бемаъни-аҳмоқона гап гапирган бўламиз.
18:15
هَؤُلَاء قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّوْلَا يَأْتُونَ عَلَيْهِم بِسُلْطَانٍ بَيِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا {15}
Булар бизнинг халқимиз. Улар Аллоҳ ила ораларида бир қанча “илоҳлар” пайдо қилиб олишибди. Ахир, улар (нима учун уларни илоҳ қилиб олгани ҳақида) ўзларига бирорта аниқ ҳужжат келтириши керак эмасмиди?! Аллоҳга ёлғон тўқигандан ҳам золимроқ биров борми?”
18:16
وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْكَهْفِ يَنشُرْ لَكُمْ رَبُّكُم مِّن رَّحمته ويُهَيِّئْ لَكُم مِّنْ أَمْرِكُم مِّرْفَقًا{16}
(Ораларидан бири): “Модомики улардан ҳам, улар ибодат қилаётган нарсалардан ҳам узоқлашиб ажралиб чиқибсизлар, ундай бўлса, ғорга бориб паноҳ топинглар, Раббингиз сизларга раҳматини ёзсин ва ишингизни осон ва фойдали қилиб берсин”, деди.
18:17
وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَاوَرُ عَن كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِّنْهُ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ مَن يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُّرْشِدًا {17}
Қуёш чиқаётганида улар ётган ғорнинг ўнг тарафидан ўтади, ботишда эса уларнинг чап тарафидан қийиб ўтганини кўрасан. Ўзлари эса ғорнинг ичидаги бўшликда (ётган). Бу Аллоҳнинг оятларидир. Аллоҳ кимни тўғри йўлга муваффақ қилса, у тўғри йўлда юради. Кимни залолатда ташлаб қўйса, уни йўлга соладиган дўст/хожа тополмайсан.
18:18
وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَكَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا {18}
(Агар кўрганингда) уларни уйғоқ деб ўйлардинг, ҳолбуки уйқуда эди. Уларни ўнг ва чап ёнларига ўгириб турганмиз. Уларнинг ити эса, олди оёқларини ғорнинг остонасига узатиб олган эди. Уларни (бу ҳолатда) кўрганингда эди, ичингга улар сабабли қўрқув тўлиб, дарҳол улардан ортга қараб қочардинг.
18:19
وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُم بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُم بِرِزْقٍ مِّنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا {19}
Шунингдек[3], бир-биридан сўрашлари учун уларни қайта уйғотганмиз. Улардан бири: “Қанча қолдинглар?”, деганида, “Бир кун ёки бир кундан ҳам оз қолдик”, деди. (Ортидан): “Раббингиз яхши билади қанча қолганингизни. Қўлингиздаги бу кумуш пул билан орангиздан бирини шаҳарга юборинглар. У қараб, қайси егулик яхши бўлса, ундан бир оз егулик олиб келсин ва жуда эҳтиёт бўлсин, сизларни ҳеч кимга сездириб қўймасин.
18:20
إِنَّهُمْ إِن يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ يَرْجُمُوكُمْ أَوْ يُعِيدُوكُمْ فِي مِلَّتِهِمْ وَلَن تُفْلِحُوا إِذًا أَبَدًا {20}
Чунки, агар улар сизларни қўлга олса, сизларни ё “тошбўрон” қилиб ўлдириб юборади ёки ўзларини диний яшаш тарзига қайтариб юборади, кейин ҳеч қачон қутула олмайсиз.”
18:21
وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِم بُنْيَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِم مَّسْجِدًا {21}
Шунингдек, шаҳар аҳолиси ғор эгаларининг иши ҳақида тортишаётганида, Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ эканини ва (қиёмат) вақти ҳақида ҳеч қандай шубҳа йўқлигини билиб олиши учун, уларни шаҳар аҳлига билдириб қўйдик. Кейинчалик, шаҳар аҳолиси: “Уларни тепасига бино қуриб қўйинглар”, деди. Ораларидаги ишига ғолиб келганлари эса: “Уларнинг тепасига масжид қурамиз”, деди.
18:22
سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَّابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ فَلَا تُمَارِ فِيهِمْ إِلَّا مِرَاء ظَاهِرًا وَلَا تَسْتَفْتِ فِيهِم مِّنْهُمْ أَحَدًا {22}
Кимлардир яқинда: “Улар уч киши эди, тўртинчиси ити бўлган”, дейди. Яна кимлардир: “Улар беш киши эди, олтинчиси ити бўлган”, дейди. Улар буни қоронғиликка тош отиб айтади. Яна кимлардир: “Улар еттита эди, саккизинчиси ити бўлган”, дейди. (Эй Муҳаммад!) сен эса: “Уларнинг саноғини яратган Эгам билади. Ундан бошқа яна биладиган киши жуда оздир”, деб айт. Кейин, улар ҳақида очиқ далил бўлмаган нарсалар ҳақида тортишма. Улар ҳақида бировдан савол сўрама.
18:23
وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا {23}
Ҳеч нарса учун “Мен буни эртага аниқ қиламан”, дема.
18:24
إِلَّا أَن يَشَاء اللَّهُ وَاذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَن يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا {24}
Фақатгина “Аллоҳ насиб қилса (қиламан)” деб айт. Унутиб қўйганингда яратган Эгангни ёд эт ва: “Балки, Раббим мени тўғриликка бундан ҳам яқин бўлишимга муваффақ қилар”, де.
18:25
وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا {25}
(Яна кимлардир[4]) “Улар ғорларида уч юз йил қолди (дедилар) ва (бунга) тўққиз (йил) қўшдилар.”
18:26
قُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثُوا لَهُ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَبْصِرْ بِهِ وَأَسْمِعْ مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا يُشْرِكُ فِي حُكْمِهِ أَحَدًا {26}
Айт: “Улар ғорларида қолган муддатни Аллоҳ билади. Осмонлар ва ердаги ғайб – махфий нарсалар Унинг Ўзига тегишли. У мукаммал равишда кўрувчи ва эшитувчидир[5]. Уларни Аллоҳ ила ораларига кирадиган ҳеч қандай дўстлари/хожалари йўқ. У ҳукмида ҳеч кимни ўзига шерик қилмайди.”
18:27
وَاتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن كِتَابِ رَبِّكَ لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَلَن تَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا {27}
Яратган Эгангнинг китобидан сенга ваҳий қилинган китобни тушуниб ўқи. Унинг сўзларини ўзгартирувчи (ўрнини босувчи) йўқ. Ундан бошқа ҳеч қандай паноҳ тополмайсан.
18:28
وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا {28}
(Эй Муҳаммад!) Сен ўзингни кундузи ва оқшом вақтларида Раббининг розилигини истаб, Унга дуо қиладиган кишилар билан бирга бўлишга кўниктир. Дунё ҳаётининг зеб-зийнатларини деб, нигоҳингни улардан (бошқаларга) буриб юборма[6]. Биз уларнинг қалбини зикримиздан – Қуръондан буриб қўйган ва ўз орзу-ҳавасига эргашиб кетган ва қилган иши ҳаддан ошиш бўлган кишиларга итоат қилма.
18:29
وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْيُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن يَسْتَغِيثُوا يُغَاثُوا بِمَاء كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا {29}
Айт: (Қуръон) Раббингиздан келган ҳақдир. Хоҳлаган киши (унга) ишонсин[7], хоҳлаган киши ишонмасин. Биз, ишонмаган-золимларга девор-у атрофлари уларни қуршаб оладиган жаҳаннам тайёрлаб қўямиз. Агар (ташналикдан) ялиниб-ёлворсалар[8], уларга юзларни куйдириб юборадиган маъдан эритмаси (нефт) каби сув билан ёрдам берилади. У қандай ҳам ёмон ичимлик! У қандай ҳам ёмон қолар жойдир!
18:30
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا {30}
Имон келтирган ва манфаатли ишларни амалга оширганларга келсак, Биз чиройли иш бажарганларнинг ажрини зое қилмаймиз.
18:31
أُوْلَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا {31}
Уларга Адн боғлари бор; остларидан анҳорлар оқиб туради, у ерда олтин билак узуклар билан безанади, юпқа ва қалин шойи ипакли яшил кийимлар кийиб, сўриларда суяниб ўтиришади. У нақадар яхши мукофотдир, нақадар яхши қолар жойдир.
18:32
وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلًا رَّجُلَيْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنَابٍ وَحَفَفْنَاهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمَا زَرْعًا {32}
Уларга шу икки кишининг мисолини келтир; улардан бирига иккита узумзор боғ берганмиз. Иккала боғнинг атрофини ҳам хурмолар билан ўраб, ўртасини экинзор қилиб берганмиз.
18:33
كِلْتَا الْجَنَّتَيْنِ آتَتْ أُكُلَهَا وَلَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَيْئًا وَفَجَّرْنَا خِلَالَهُمَا نَهَرًا {33}
Иккала боғ ҳам кам-кўстсиз мева берар эди. Иккала боғнинг ўртасидан ариқ оқизиб қўйганмиз.
18:34
وَكَانَ لَهُ ثَمَرٌ فَقَالَ لِصَاحِبِهِ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَنَا أَكْثَرُ مِنكَ مَالًا وَأَعَزُّ نَفَرًا {34}
У ҳосилга эга бўлди. Шунда, йўлдошига гапираётиб: “Сенга нисбатан менинг мол-давлатим ҳам кўп, жамоам ҳам кучли-иззатли”, деди.
18:35
وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ قَالَ مَا أَظُنُّ أَن تَبِيدَ هَذِهِ أَبَدًا {35}
У боғига кирди ва ўзига ўзи зулм қилган ҳолда шундай деди: “Буни йўқ бўлиб кетади деб ўйламайман.
18:36
وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِن رُّدِدتُّ إِلَى رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْرًا مِّنْهَا مُنقَلَبًا {36}
Қиёмат қоим бўлади деб ҳам ўйламайман. Мабодо, (қиёмат бўлиб) мен Раббимнинг ҳузурига чиқарилган тақдирда ҳам, у ерда ундан ҳам яхши оқибат топаман”, (деди).
18:37
قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا {37}
У билан гаплашаётган дўсти унга шундай деди: “Сени (наслингни аввал) тупроқдан, кейин (ўзингни) уруғлантирилган тухумдан яратган, кейин сени бежирим эркак киши қилган зотга ишонмайсанми?!
18:38
لَّكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَدًا {38}
Лекин[9], У Аллоҳ менинг Раббимдир. Раббимга ҳеч кимни шерик қилмайман.
18:39
وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاء اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِن ترَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنكَ مَالًا وَوَلَدًا {39}
Боғингга кирганингда: “Аллоҳ насиб қилди! Аллоҳдан бошқасида (буни қилишга етадиган) куч йўқ!”, десанг-чи! Мени мол-давлат ва фарзанд томонлама ўзингдан камроқ деб билсанг (ҳам майли).
18:40
فَعَسَى رَبِّي أَن يُؤْتِيَنِ خَيْرًا مِّن جَنَّتِكَ وَيُرْسِلَ عَلَيْهَا حُسْبَانًا مِّنَ السَّمَاء فَتُصْبِحَ صَعِيدًا زَلَقًا {40}
Балки, Раббим менга сени жаннатингдан ҳам яхшисини бериши мумкин. Сени боғингга эса, осмондан ҳисоб-китоб қиладиган бирон нарса юбориб қўйиши, натижада боғинг бесамар силлиқ ерга айланиб қолиши мумкин.
18:41
أَوْ يُصْبِحَ مَاؤُهَا غَوْرًا فَلَن تَسْتَطِيعَ لَهُ طَلَبًا {41}
Ёки суви сингиб кетиб, уни қайтиб топа олмаслигинг мумкин.”
18:42
وَأُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلَى مَا أَنفَقَ فِيهَا وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَدًا {42}
Ҳосили (фалокат ила) қуршаб олинди. Шунда, узум сўкчаклари йиқилиб ётган боғига қилган сарф-ҳаражатларига ачиниб қўл қовуштириб: “Кошки яратган Эгамга ҳеч кимни шерик қилмасайдим”, деб қолаверди.
18:43
وَلَمْ تَكُن لَّهُ فِئَةٌ يَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مُنتَصِرًا {43}
Аллоҳдан бошқа унга ёрдам берадиган ёрдамчи гуруҳлари ҳам бўлмаган, ўзига ўзи ҳам ёрдам бера олмаган.
18:44
هُنَالِكَ الْوَلَايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَوَابًا وَخَيْرٌ عُقْبًا {44}
Бундай вазиятда куч ва ҳукмронлик фақатгина Ҳақ бўлмиш Аллоҳга хос бўлди. У энг яхши мукофот берувчидир, энг яхши оқибат берувчидир.
18:45
وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ الرِّيَاحُ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُّقْتَدِرًا {45}
(Эй Муҳаммад!) Уларга дунё ҳаёти учун шу мисолни келтир: У, Биз осмондан туширган сувга ўхшайди. Сув ердаги ўсимликлар билан киришиб кетади. Кейин эса, шамол учириб кетадиган хас-хашакка айланиб кетади. Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов белгилаган.
18:46
الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا {46}
Мол-давлат ва фарзандлар дунё ҳаётининг кўркидир. Яратган Эгангга кўра эса, (фойдаси) тугамайдиган яхши ишлар (улардан кўра) савоблидир, умид қилинадиган энг яхши нарсадир.
18:47
وَيَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبَالَ وَتَرَى الْأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا {47}
Кун келиб, тоғларни қўзғатамиз[10], ерни теп-текис эканини ва уларнинг бирортасини ҳам қўймай (маҳшарга) тўплаганимизни кўрасан.
18:48
وَعُرِضُوا عَلَى رَبِّكَ صَفًّا لَّقَدْ جِئْتُمُونَا كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّن نَّجْعَلَ لَكُم مَّوْعِدًا {48}
Улар саф тортилган ҳолда Раббига рўбарў қилинади. (Аллоҳ уларга шундай дейди): “Сизларни илк маротаба яратганимиздек ҳузуримизга (битта-битта) келдинглар. Аслида, Бизни сизлар учун белгиланган вақт тайинлаб қўймаган, деб ўйлаган эдингиз.”
18:49
وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا {49}
(Ўшанда амаллар ёзилган) китоб қўйилади. Жиноятчилар китобдаги нарсалардан қўрқувга тушиб қолиб: “Эй воҳ! Бу қанақа китоб? (Қилиб ўтилган) каттаю кичик ҳеч нарса қолдирмай, барчасини сақлаб қолибди-ку!” деб қолишади ва (дунёда) қилиб ўтган ишларини нақд ҳолда топишади. Яратган Эганг ҳеч кимга ҳақсизлик қилмайди.
18:50
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاء مِن دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا {50}
Бир куни фаришталарга: “Одам учун сажда қилинглар!” деган эдик. Дарҳол сажда қилишди, Иблис сажда қилмади, у жин (тоифаси)дан эди. Натижада, Раббининг буйруғидан чиқди. Энди Мени қўйиб, уни ва унинг зурриётини дўст/хожа қилиб оласизларми?! Ахир, улар сизнинг душманингиздир. (Аллоҳни қўйиб шайтонларни дўст/хожа қилиб олиш) золимлар учун қандай ҳам ёмон алмашувдир!
18:51
مَا أَشْهَدتُّهُمْ خَلْقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَا خَلْقَ أَنفُسِهِمْ وَمَا كُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا {51}
Мен осмонлар ва ерни яратганимда ҳам, ўзларини яратганимда ҳам уларни гувоҳ қилмаганман. Йўлдан адаштирадиганларга вазифа топширмайман.
18:52
وَيَوْمَ يَقُولُ نَادُوا شُرَكَائِيَ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُم مَّوْبِقًا {52}
Кун келиб, “Мени шеригим эканини иддао қилганларингизни чақириб кўринглар-чи!”, дейди (Аллоҳ мушрикларга). Улар чақиради-ю, бироқ уларга жавоб бермайдилар. Биз уларнинг орасига ҳалокатли чоҳ пайдо қилган бўламиз.
18:53
وَرَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُم مُّوَاقِعُوهَا وَلَمْ يَجِدُوا عَنْهَا مَصْرِفًا {53}
Ўша жиноятчи-мушриклар жаҳаннамни кўрганида, унга аниқ тушишини билиб қолади. Барибир, ундан қочадиган жой тополмайди.
18:54
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِن كُلِّ مَثَلٍ وَكَانَ الْإِنسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا {54}
Биз бу Қуръонда инсонлар учун (керакли) турли мисолларни фарқли услубларда тушунтириб бердик. Шунга қарамай, инсон зоти жуда кўп тортишади.
18:55
وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَن يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءهُمُ الْهُدَى وَيَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلَّا أَن تَأْتِيَهُمْ سُنَّةُ الْأَوَّلِينَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ قُبُلًا {55}
Инсонларга тўғри йўл кўрсатувчи қўлланма-китоб (ёки Пайғамбар) келганида, унга ишонишига ва Раббидан кечирим сўрашига тўсиқ бўлган нарса – уларга ўзларидан аввалгиларга ижро этилган қонун ижро этилиши ёки уларга азоб рўбарў бўлишини кутиши бўлган, холос.
18:56
وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَيُجَادِلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَمَا أُنذِرُوا هُزُوًا {56}
Биз элчиларни фақат хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юборамиз. Кофирлар эса, тўғри нарсани нотўғри нарса орқали йўқ қилишга киришди, оятларимизни ва ўзлари огоҳлантирилган нарсани мазах қилиб камситади.
18:57
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِيَ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِن تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدَى فَلَن يَهْتَدُوا إِذًا أَبَدًا {57}
Раббининг оятлари эслатилса-ю, улардан юз ўгирган ва ўз қўллари тақдим қилган гуноҳларни унутиб юборган кишидан ҳам золимроқ бири борми? Биз уларнинг қалбларига Қуръонни тушунишга тўсиқ бўладиган пардалар тортиб қўямиз ва қулоқларида оғирлик пайдо қиламиз. Сен уларни тўғри йўлга бошловчи қўлланмага чақирганинг билан, улар тўғри йўлга эргашмайди.
18:58
وَرَبُّكَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ لَوْ يُؤَاخِذُهُم بِمَا كَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذَابَ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن يَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلًا {58}
Яратган Эганг жуда кечиримлидир, яхшилик – эзгулик эгасидир. Агар (Аллоҳ) уларни гуноҳ қилиши биланоқ жазолаганида эди, уларга дарҳол азоб берган бўларди. Ундай қилмайди, улар учун ваъда қилиб белгиланган вақт бор. (Ўшанда) Аллоҳдан бошқа паноҳгоҳ тополмайдилар.
18:59
وَتِلْكَ الْقُرَى أَهْلَكْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِم مَّوْعِدًا {59}
Биз ўша юртларни аҳолиси ҳақсизлик қилаётганида ҳалок қилганмиз. Уларни ҳалок бўлишига ҳам вақт белгилаганмиз.
18:60
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُبًا {60}
Бир куни Мусо ёш дўстига “Икки денгиз бирлашган жойга етмагунимча, ёки йилларимни олса ҳам юравераман”, деди.
18:61
فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا {61}
Икковлон икки денгиз бирлашган жойга етиб борганида, балиқларини унутди. Балиқ денгизни тешиб йўл олди.
18:62
فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا{62}
У ердан ўтиб кетишганидан кейин Мусо ёш дўстига: “Тушлигимизни келтир, бу сафаримизда жуда чарчоққа дуч келдик”, деди.
18:63
قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِيهُ إِلَّا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا {63}
Ёш дўсти эса: “Буни қаранг! Харсангга суяниб қолганимизда, балиқни унутиб қўйибман. Уни эсимдан чиқариб қўйишимга сабаб бўлган ва менга унуттириб қўйган нарса шайтондан бошқаси эмас. Балиқ ажойиб бир шаклда денгизга йўл олиб кетибди”, деди.
18:64
قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا {64}
Мусо: “Мана биз истаган нарса”, деди ва дарҳол келган йўлларидан изига қайтишди.
18:65
فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا {65}
Сўнгра, қулларимиз орасидан Биз унга Ўз ҳузуримиздан яхшилик берган ва Ўз тарафимиздан илм берган бир қулимизни[11] учратди.
18:66
قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا {66}
Мусо унга: “Сенга ўргатилган илмдан менга ҳам тўғри йўлни ўргатишинг учун сенга эргашсам майлими?”- деди.
18:67
قَالَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا {67}
У шундай деди: “(Агар менга эргашсанг, қилган ишларимга) мен билан бирга сабр-бардош қилишга тоқатинг етмайди.
18:68
وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا {68}
У ҳақида тўлиқ хабаринг бўлмаган нарсага қандай чидайсан?”
18:69
قَالَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا {69}
Мусо айтдики: “Аллоҳ насиб қилса, мени сабр-бардошли эканимни кўрасан. Сенга ҳеч бир ишда қарши чиқмайман.”
18:70
قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِي فَلَا تَسْأَلْنِي عَن شَيْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرًا{70}
Шунда илмли бандамиз: “Агар менга эргашсанг, сенга у ҳақидаги маълумотни айтиб бермагунимча, мендан ҳеч нарса сўрама”, деди.
18:71
فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَكِبَا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا {71}
Шундай қилиб, то бир кемага чиққунча юриб боришди. Илмли бандамиз кемани тешиб қўйди. Шунда Мусо: “Кемани унинг йўловчиларини чўктириб юбориш учун тешдингми? Шубҳасиз, сен жуда ножўя иш қилдинг”, деди.
18:72
قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا {72}
“Менга эргашишга чидай олмайсан демаганмидим?”, деди (илмли бандамиз).
18:73
قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا {73}
“Унутиб қўйганим учун мени жазолама, ишимни қийинлаштирма”, деди (Мусо).
18:74
فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُّكْرًا {74}
Кейин иккаласи ҳам юриб кетиб, бир болакайни учратишганида, (илмли бандамиз) уни ўлдирди. (Шунда Мусо) “Сен бегуноҳ бир жонни ноҳақ ўлдирдинг-а? Шубҳасиз, сен ёмон иш қилдинг”, деди.
18:75
قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِي صَبْرًا {75}
“Менга эргашишга чидай олмайсан демаганмидим?”, деди у.
18:76
قَالَ إِن سَأَلْتُكَ عَن شَيْءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَاحِبْنِي قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّي عُذْرًا {76}
Мусо айтдики: “Бундан кейин сендан бирор нарса ҳақида сўрасам, майли мени ўзингга йўлдош қилмай қўявер. Ҳақиқатда, мендан қабул қилинадиган узрни поёнига етказдинг.”
18:77
فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَن يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا {77}
Кейин икковлари юриб бориб, бир юртнинг аҳолисига етиб келишганида, улардан егулик сўрашди. Улар эса, у иккаласини меҳмон қилишдан бош тортди. Шунда иккаласи ўша ерда йиқилай деб турган бир девор кўришди, уни (илмли бандамиз) тиккалаб қўйди. Шунда Мусо: “Агар келишганингда, қилган ишинг учун ҳақ олган бўлардинг”, деди.
18:78
قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا {78}
У шундай деди: “Бу сен билан мени айрилишимиз бўлади. Энди мен сенга сен сабр қилгани тоқатинг етмаган нарсаларнинг асл моҳиятини айтиб бераман:
18:79
أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا {79}
Кемага келсак, у денгизда ишлайдиган камбағалларнинг кемаси эди. Уларнинг ортида ҳар бир (айбсиз) кемани тортиб оладиган подшоҳ бор эди. Шунинг учун кемани айбли ҳолатга келтириб қўймоқчи бўлдим.
18:80
وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَن يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا {80}
Болакайга келсак, унинг ота-онаси мўмин инсонлар эди. У болакай келажакда ота-онасини йўлдан озишга ва кофирликка мажбурлаб қўйишига йўл қўя олмадик[12].
18:81
فَأَرَدْنَا أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا {81}
Шунинг учун, яратган Эганг уларга ундан кўра покиза ва раҳм-шафқатда яхшироқ болага алмаштириб беришни хоҳлади.
18:82
وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنزٌ لَّهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا {82}
Энди деворга келсак, у шаҳардаги иккита етим болага тегишли эди. Унинг остида уларга оид хазина бўлган. Уларнинг отаси яхши инсон эди. Раббинг уларни вояга етиб, ўзларига тегишли хазинани чиқариб олишини хоҳлади. Бу Раббингнинг яхшилигидир. Мен буларни ўзимдан ўзим қилганим йўқ. Сен сабр-бардош қила олмаган ишларнинг асл моҳияти мана шу.”
18:83
وَيَسْأَلُونَكَ عَن ذِي الْقَرْنَيْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَيْكُم مِّنْهُ ذِكْرًا {83}
(Эй Муҳаммад!) Улар сендан Зулқорнайн ҳақида сўрашмоқда. Айт: “Мен сизларга у ҳақидаги маълумотни – оятни тиловат[13] қилиб бераман.”
18:84
إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فِي الْأَرْضِ وَآتَيْنَاهُ مِن كُلِّ شَيْءٍ سَبَبًا {84}
Унга ер юзида (мутлақ) имконият бердик, унга ҳар нарсага эришиш сабабини бердик.
18:85
فَأَتْبَعَ سَبَبًا {85}
Шунда у мақсад сари йўлга тушди[14].
18:86
حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا {86}
Токи кун ботар томонга етиб бориб, қуёш қора ботқоқ узра ботаётганини кўрди ва қирғоқда бир қавмни кўрди. Биз унга: “Эй Зулқорнайн! Хоҳласанг уларни азобла, хоҳласанг уларга чиройли муомала қиласан”, дедик[15].
18:87
قَالَ أَمَّا مَن ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ يُرَدُّ إِلَى رَبِّهِ فَيُعَذِّبُهُ عَذَابًا نُّكْرًا {87}
У шундай деди: “Биз ҳақсизлик қилган-золимни азоблаймиз. Кейин яратган Эгаси ҳузурига чиқарилганида, У ҳам уни даҳшатли азоб билан азоблайди.
18:88
وَأَمَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُ جَزَاء الْحُسْنَى وَسَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنَا يُسْرًا {88}
Кимки имон келтирса ва манфаатли ишларни амалга оширса, унга энг яхши мукофот берилади. Биз унга Ўз амримиздан қулай бўлганини айтамиз.”
18:89
ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا {89}
Кейин, (Зулқорнайн) мақсад сари яна йўлга тушди.
18:90
حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْرًا {90}
Токи кун чиқар тарафга бориб, қуёш бир қавм узра чиқаётганини кўрди. Биз у қавм билан қуёш орасида ҳеч қандай парда қилмаганмиз.
18:91
كَذَلِكَ وَقَدْ أَحَطْنَا بِمَا لَدَيْهِ خُبْرًا {91}
Зулқарнайн шундай инсон эди. Биз унинг ёнидаги ҳар бир ишдан тўлиқ хабардор эдик.
18:92
ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا {92}
Кейин, (Зулқорнайн) мақсад сари яна йўлга тушди.
18:93
حَتَّى إِذَا بَلَغَ بَيْنَ السَّدَّيْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْمًا لَّا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ قَوْلًا {93}
Токи икки тоғ орасига етиб борганида, тоғларнинг қуйи тарафида жойлашган, (яхши) гапни тушунмайдиган бир қавмга дуч келди.
18:94
قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَى أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا {94}
Улар: “Эй Зулқорнайн! Яъжуж ва Маъжуж бу ерда бузғунчилик қилишяпти. Агар харажатини биз қилсак, биз билан уларнинг ўртасига бир тўғон қуриб берасанми?” дедилар.
18:95
قَالَ مَا مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ فَأَعِينُونِي بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ رَدْمًا {95}
У шундай деди: “Раббим менга у хусусида (сиз берадиган нарсадан кўра) яхши имконият бериб қўйган. Сизлар менга (фақат) куч томонлама ёрдам беринг. Сиз билан улар орасига тўсиқ қилиб бераман.
18:96
آتُونِي زُبَرَ الْحَدِيدِ حَتَّى إِذَا سَاوَى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ قَالَ انفُخُوا حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِي أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطْرًا {96}
Менга темир парчаларини олиб келинглар”, (деди). Иккала тоғ ёнбағирлари (темир парчалар билан) баробар бўлганида “Олов ёқиб пуфланглар”, деди. Темир парчалари алангали чўққа айланганида: “Менга эритилган мис келтиринг, тепасидан қуяман”, деди.
18:97
فَمَا اسْطَاعُوا أَن يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا {97}
“Энди Яъжуж ва Маъжуж уни ошиб ўтишга ҳам, тешиб ўтишга кучи етмайди.
18:98
قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّي فَإِذَا جَاء وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاء وَكَانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا {98}
Бу Раббимнинг яхшилигидир. Раббим ваъда қилган кун келганида, Унинг Ўзи буни теп-текис қилиб юборади. Раббимнинг ваъдаси ҳақдир – амалга ошади”, деди.
18:99
وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعًا {99}
Ўша куни уларни[16] бир-бирига денгиз мавжи каби киришиб кетадиган аҳволга ташлаб қўямиз. Сур чалинади. Ўшанда уларнинг барчасини тўплаймиз.
18:100
وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِّلْكَافِرِينَ عَرْضًا {100}
Ўша куни жаҳаннам кофирларга мутлақо тақдим этилади.
18:101
الَّذِينَ كَانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطَاء عَن ذِكْرِي وَكَانُوا لَا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعًا {101}
Улар, кўзлари Менинг зикримни (Қуръонни) кўрмаган кишилар эди. Улар (Қуръонга) қулоқ солишга тоқат қилмас эди.
18:102
أَفَحَسِبَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَن يَتَّخِذُوا عِبَادِي مِن دُونِي أَوْلِيَاء إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ نُزُلًا {102}
Кофирлар менинг бандаларимни Мен билан ўзларининг орасидаги дўст/хожа қилиб оламиз деб ўйлашганми? Кофирлик қилувчиларга жаҳаннамни маскан қилиб тайёрлаб қўйдик.
18:103
قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا {103}
(Эй Муҳаммад!) айт: “Қилган ишида энг кўп зиён қиладиганларни айтиб берайми?”
18:104
الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا {104}
Улар – қилган саъй-ҳаракатлари дунё ҳаётининг ўзида йўқ бўлиб кетган, улар эса ўзларини жуда чиройли иш қиляпмиз деб ўйлаган кимсалардир.
18:105
أُولَئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَلِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَزْنًا {105}
Яратган Эгасининг оятларига ва Рабби билан юзланишга ишонмаган кишилар ана шулардир. Шунинг учун, уларнинг қилган ишлари ҳабата бўлиб кетади. Мана шу сабабли, қиёмат куни уларга ҳеч қандай қадр-қиймат (эътибор) бермаймиз.
18:106
ذَلِكَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا كَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَرُسُلِي هُزُوًا {106}
Кофирлик қилишгани, оятларимни ва элчиларимни мазах қилиб камситишгани учун, уларнинг жазоси мана шу – жаҳаннамдир!
18:107
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا {107}
Аллоҳга ишониб-суянган ва яхши ишларни амалга оширганларга келсак, улар келтириладиган жой Фирдавс боғларидир.
18:108
خَالِدِينَ فِيهَا لَا يَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا {108}
Улар у ерда ўлимсиз-мангу қолади ва у ердан (бошқа жойга) кўчишни хоҳламайди.
18:109
قُل لَّوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِّكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّي وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا {109}
(Эй Муҳаммад!) Айт: “Раббимнинг сўзларини ёзиш учун денгизлар сиёҳ бўлса, унга яна шунча сиёҳ қўшсак ҳам, Раббимнинг сўзлари тугамасидан олдин денгиз тугаб қолади.”
18:110
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا {110}
(Эй Муҳаммад!) Айт: “Мен ҳам худди сиз каби бир башарман, холос. Менга, сизлар қуллик қилишингиз керак бўлган илоҳ ягона илоҳ экани ваҳий қилиняпти. Кимки яратган Эгасига (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилса, манфаатли иш қилсин ва яратган Эгасига қуллик қилишда ҳеч кимни Унга шерик қилмасин!”
[1] Каҳф сураси, Маккада тушган, 110 оят. Тушиш тартиби 69, ёзилиш тартиби 18.
[2] Илм феълига берилган маъно учун қаранг: Фахруддин ар-Розий, Розий Тафсири.
[3] Қандай ухлатиб қўйган бўлсак, шундай уйғотдик, деган мазмун чиқади.
[4] Келгусидаги оятдан маълум бўладики, бу оятдаги йиллар ҳақидаги маълумот кимларнингдир таҳминан айтган гапларидир. Шунинг учун, Ибн Масъуд ўз мусҳафида “Қолу – айтдиларки” ибораси билан ёзган. (Қатодадан нақл қилинади; Тобарий, Замахшарий ва Розий.)
[5] Оятдаги “Абсир ва асмиъ” иборалари мақташдаги муболағани билдиради (Ибн Касир).
[6] Эрта-ю кеч яратган Эгасига дуо қилиб, Унинг розилигини истайдиганларни ўзингдан ҳайдама. Уларнинг зиммасига сенинг ҳисоб-китобинг юклатилмаган. Сенинг зиммангга ҳам уларнинг ҳисоб-китоби юклатилмаган. Уларни ҳайдасанг, ҳақсизлик қилувчи (золим)лардан бўлиб қоласан. (Анъом 6/52)
[7] Инсоннинг имон-эътиқоди ҳам, куфр-у ширки ҳам ўзи учун, амаллари ҳам ўзи учун. (Исро 17/7, Фуссилат 41/46, Жосия 45/15.)
[8] Аъроф 7/50.
[9] Бу оятдаги “лекин” истидрок учундир. Яъни, боғ эгасининг суҳбатдош дўстининг нотўғри тушунчасига қарши гап гапиришидан олдин дўстига билдирган эътирозидир.
[10] Қориа 101/5, Муззаммил 73/14, Намл 27/88.
[11] Мусо илм олиш учун ортидан юрган ўша Аллоҳ тарафидан илм ва топшириқ берилган банда фаришта экани маълум. Чунки, у билган нарсани ҳатто Мусо алайҳиссалом ҳам билмаган ва у қилган ишларига Мусо эътироз билдирган.
[12]Оятдаги “хошийнаа” феълига “билдик” маъносини берса ҳам бўлади. (Қаранг: Фахруддин Розий.)
[13] Тиловат – тушунтириб ўқиб бериш, тушунадиган қилиб ўқиш, бир мавзуга алоқадор оятларни кетма-кет ўқиш дегани.
[14] Сабаб – ҳар қандай илм ёки куч орқали мақсадга улаштирувчи нарсага айтилади (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий).
[15] Агар Зулқорнайннинг ўзи пайғамбар бўлмаган бўлса, унинг ёнида бир пайғамбар бўлиши мумкин. У орқали унга буйруқ етиб борган бўлиши мумкин. Ёки, Аллоҳ унинг қалбига илҳом солган бўлиши ҳам мумкин (Имом Мотрудий, Таъвилот).
[16] “Уларни” деганда барча инсониятга ёки айнан Яъжуж ва Маъжужларга ишорат қилган бўлади (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий).
[…] Каҳф […]