Савол: Қуръонда диний масалаларнинг барчасига жавоб бор дейсиз. Нега унда Қуръонда бувиларга никоҳланиш тақиқланмаган. Бошқача қилиб айтганда Нисо сурасининг 22 ва 23- оятларида никоҳланиш ҳаром қилинганлар қаторида буви айтилмаган, ҳамда булардан бошқа аёлларни никоҳлашга рухсат дейилган?
Жавоб: Қуръонда бирон бир диний масалага жавоб топа олмаслигингиз – Қуръоннинг айби ёки камчилиги эмас, балки уни тўғри тушуна олмаётган ёки етарлича изланмаётган кишиларнинг хато ва камчилиги ҳисобланади.
Араб тилини жуда олий бўлмаса ҳам ўрта ҳолда биладиганларга маълумки, Нисо сурасининг 22-оятида келтирилган “аба” яъни “оталар” калимасидан ҳам ота, ҳамда отанинг отаси ва ундан юқорида келадиган оталарнинг барчаси назарда тутилади. Араб тилида “абу” шунга далолат қилади. Ўша оятда “Оталарингиз никоҳлаган аёлларга никоҳланманглар”, деб буюрилган. Энди бир мусулмон кишига отаси никоҳлаган аёл қанчалик никоҳи тақиқланган бўлса, отасининг отаси никоҳлаган аёлларни, яъни бувиларни никоҳи ҳам шунчалик тақиқланади. “Ибн, ибнатун = ўғил ва қиз” калималари ҳам бола ҳамда боланинг боласи, деган маъно билдиради. Шу сабабли Юсуф сурасининг 37-оятида Юсуф алайҳиссаломдан ўзининг отасини ҳам отасининг отаси бўлган Иброҳим алайҳиссаломни ҳам “абаий = оталарим” деб айтган. Бундан ташқари, Аллоҳ таоло биз ва биздан аввал бир минг тўрт юз йил аввал яшаб ўтган инсониятга Одам алайҳиссаломни назарда тутиб “Отангиз Одам” деб буюрган. Чунки араб тили қоидасига кўра ота ва бола наслини давомийлиги тугамайди.
Инсон учун ота қандай ҳурматли бўлса, отасининг отаси ҳам шундай азиз ва муҳтарам бўлиши, боласи қандай ўзи учун азиз ва қадрли бўлса, боласининг боласи ҳам унга шундай азиз ва қадрли бўлиши зотан инсоннинг яратилиш фитратида бор. Бу – Аллоҳнинг ҳам яратган ва нозил қилган оятларида бордир.
Бу масалага Ҳанафий фиқҳ китобларидан бўлган ал-Ихтиёр ли-Таълил ал-Мухтор номли асарда ҳам айнан шундай муносабат билдирилган. (ал-Ихтиёр ли-Таълил ал-Мухтор, 3-ж, 85-саҳифа)
