Анкабут сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
29:1
الم {1}
Алиф! Лам! Мим!
29:2
أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ {2}
Инсонлар: “(Аллоҳ ва Расулига) ишондик”- десак, синалмай[2] ўз ҳолимизга ташлаб қўйиламиз, деб ўйладими[3]?!
29:3
وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ {3}
Шубҳасики, улардан аввалгиларни ҳам синаганмиз. Аллоҳ (имонида содиқ) ростгўйларни ҳам билади, ёлғончиларни ҳам билади.
29:4
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَن يَسْبِقُونَا سَاء مَا يَحْكُمُونَ {4}
Балки[4], ёмон ишларни амалга ошираётганлар Аллоҳдан қочиб-қутула оламиз деб ўйлагандир?! Улар нақадар ёмон ҳукм қиладилар!
29:5
مَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {5}
Ким Аллоҳга (ёруғ юз билан) йўлиқишни умид қилаётган бўлса, билсинки, Аллоҳ белгилаган вақт албатта келади. У эшитади, билади.
29:6
وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ {6}
Кимки (ҳақ йўлда) курашса[5], ўзи учун курашган бўлади[6]. Чунки, Аллоҳ борлиқлардан беҳожатдир.
29:7
{7} وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ
(Аллоҳ ва расулига) ишониб, яхши ишларни амалга оширганларни ёмонликларини яшириб, уларни ўзлари қилган ишларининг энг чиройлиги билан мукофотлаймиз.
29:8
وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِن جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ{8}
Инсонни ота-онасига чиройли муомала қилишга буюрдик. Агар улар сени у ҳақида илмий асосинг бўлмаган нарсани Менга шерик қилишга мажбур қилса, иккаласига ҳам (ширк масаласида) бўйсунма. Барчангиз Менга қайтасиз. Шунда, қилмишингизни ўзингизга билдириб қўяман.
29:9
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ {9}
(Қуръонга) ишониб, (унда буюрилганидек) яхши ишларни амалга оширганларни яхшилар қаторига қўшамиз.
29:10
وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَوَلَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِي صُدُورِ الْعَالَمِينَ {10}
Инсонлар орасида шундай кишилар борки, “Аллоҳга ишондим”, дейди. Бироқ, Аллоҳ йўлида азиятга учраганида, инсонлардан келган фитнани худди Аллоҳнинг азобидек кўради. Агар, Роббинг тарафидан нусрат – муваффақият келса, “Биз аниқ сизлар билан бирга эдик”, дейди. Ҳамманинг ичидагини жуда яхши билувчи Аллоҳ эмасми?!
29:11
وَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِينَ {11}
Албатта, Аллоҳ мўминларни ҳам билади, мунофиқларни ҳам билади.
29:12
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَايَاكُمْ وَمَا هُم بِحَامِلِينَ مِنْ خَطَايَاهُم مِّن شَيْءٍ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ {12}
(Қуръонга ишонмаган) кофирлар мўминларга: “Бизнинг (диний) йўлимизга эргашинглар, гуноҳларингизни кўтарамиз”, дедилар. Улар буларнинг гуноҳларидан ҳеч бирини кўтаролмайди. Улар аниқ ёлғончидир.
29:13
وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَيُسْأَلُنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَمَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ {13}
Улар ўз юкларини анавиларнинг юкларига қўшиб кўтарадилар ва тўқиб чиқарган ёлғонлари ҳақида аниқ сўраладилар.
29:14
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا فَأَخَذَهُمُ الطُّوفَانُ وَهُمْ ظَالِمُونَ {14}
Шубҳасизки, Нуҳни ўз қавмига элчи қилиб юборганмиз. У улар орасида (элчилик қилиб) эллик йил кам минг йил қолди[7]. Кейинчалик, зулм қилаётган ҳолларида, қавмини сув тошқини тутди.
29:15
فَأَنجَيْنَاهُ وَأَصْحَابَ السَّفِينَةِ وَجَعَلْنَاهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ {15}
Шунда, Нуҳ ва кемадагиларни қутқариб қолиб, буни[8] барча учун ибрат қилиб қўйдик.
29:16
وَإِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ {16}
Иброҳимни ҳам (элчи қилиб юбордик). Бир куни у қавмига шундай деди: “Аллоҳга ибодат қилинг ва Унга нисбатан жавобгарликни ҳис қилинг. Агар билсангиз, сизлар учун мана шу яхши.
29:17
إِنَّما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً وَتَخْلُقُونَ إِفْكاً إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {17}
Сизлар Аллоҳдан кейинга қўйиб бутларга[9] ибодат қиляпсиз ва бўҳтон тўқияпсиз. Аллоҳдан кейинга қўйиб ибодат қилаётганларингиз сизларга ризқ беролмайди. Шунинг учун, ризқни Аллоҳ ҳузуридан умид қилинглар, Унга ибодат қилинглар, Унга шукр қилинглар. Сизлар (қиёматда) Унга қайтариласиз.
29:18
وَإِن تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ {18}
Агар ёлғончига чиқарсангиз, билингки, сизлардан аввалги умматлар ҳам ёлғончига чиқариб келган. Элчининг зиммасида очиқ-ойдин етказиб қўйишдан бошқа нарса йўқ”.
29:19
أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ {19}
Улар Аллоҳ яратиш ишини қандай бошлаганини наҳот кўрмаган – билмаган бўлсалар?! Кейин, уни яна Аллоҳнинг Ўзи қайтаради. Албатта, бу нарса Аллоҳга осон.
29:20
قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ {20}
Айт: “Ер юзида сайр қилиб, Аллоҳ яратиш ишини қандай бошлаганини кузатинглар! Сўнгра, Аллоҳ охирги (мангу) ҳаётни пайдо қилади. албатта, Аллоҳ ҳамма нарсага ўлчов белгилаб қўйган.
29:21
يُعَذِّبُ مَن يَشَاءُ وَيَرْحَمُ مَن يَشَاءُ ۖ وَإِلَيْهِ تُقْلَبُونَ {21}
Азобга муносиб бўладиганни азоблайди, эзгуликка муносиб бўладиганга эзгулик улашади. Сизлар Унинг ҳузурига кўчириласизлар.
29:22
وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاء وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ {22}
Сизлар на ерда ва на осмонда Аллоҳдан қочиб қутулолмайсиз. Аллоҳдан бошқа на бир (ҳимоячи) дўстингиз ва на ёрдамчингиз бўлмайди.”
29:23
وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُوْلَئِكَ يَئِسُوا مِن رَّحْمَتِي وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {23}
Аллоҳнинг оятларига ва Унга йўлиқишга ишонмай-кофирлик қилганлар, ана шулар раҳматимдан – жаннатимдан умидини узган кишилардир. Ана шуларга аламли азоб бор.
29:24
فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنجَاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {24}
Халқини Иброҳимга берган жавоби: “Уни ўлдиринглар, ёки ёқиб юборинглар”,дейишдан бошқа нарса бўлмади. Уни оловга ташлашганида, Аллоҳ уни оловдан сақлаб қолди[10]. Албатта, бунда (Аллоҳга) ишонадиган кишилар учун оят-белгилар бор.
29:25
وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَّوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِينَ {25}
Иброҳим уларга (яна) шундай деди: “Сизлар фақатгина бу дунё ҳаётидаги дўстлик юзасидан, Аллоҳдан бошқа бут санамларни илоҳ қилиб олдингиз. Кейин, қиёмат куни бир-бирингизни тан олмайсиз, бир-бирингизга лаънат айтасиз. Сизларни борар жойингиз жаҳаннамдир. Сизларга ҳеч қандай ёрдамчилар бўлмайди.”
29:26
فَآمَنَ لَهُ لُوطٌ وَقَالَ إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلَى رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {26}
Шу тариқа, Лут унга ишонди. Иброҳим шундай деди: “Мен Роббим (буюрган йўл) сари (сизлардан) ҳижрат қиляпман. Албатта, У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.”
29:27
وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَيْنَاهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ {27}
Биз Иброҳимга Исҳоқни ва (Исҳоқнинг ўғли) Яъқубни туҳфа қилдик. Унинг наслига пайғамбарлик ва китоб бердик. Уни дунёда ҳам мукофотладик. Албатта, у охиратда ҳам яхшиларидан бўлади.
29:28
وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِينَ {28}
Лутни ҳам (элчи қилиб юбордик). Бир куни у ўз қавмига шундай деди: “Сизлар шундай бир фаҳш-жирканч иш қиляпсизки, у ишни сиздан олдин олам аро ҳеч ким қилмаган!
29:29
أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَتَقْطَعُونَ السَّبِيلَ وَتَأْتُونَ فِي نَادِيكُمُ الْمُنكَرَ فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتِنَا بِعَذَابِ اللَّهِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ {29}
Сизлар (шаҳват учун) эркакларга яқинлашяпсиз, (насл давом этадиган) йўлни узяпсиз, ўша мункар – ёмон ишни мажлисларингизда қиляпсизлар, шундай эмасми?!” Шунда, халқини Лутга берган жавоби: “Агар ростгўй бўлсанг, бизга Аллоҳнинг азобини келтир-чи!”, деган гапдан бошқа нарса бўлмаган.
29:30
قَالَ رَبِّ انصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ {30}
(Шунда) Лут: “Эй яратган Эгам! Бузғунчи қавмга қарши менга Ўзинг ёрдам бер!”, деди.
29:31
وَلَمَّا جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ {31}
Элчиларимиз Иброҳимга хушхабар олиб келишганида: “Биз шу юртнинг аҳолисини ҳалок қиламиз. Чунки, унинг аҳолиси ҳақсизлик қилувчи-золимларга айланди”, дейишган.
29:32
قَالَ إِنَّ فِيهَا لُوطًا قَالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِيهَا لَنُنَجِّيَنَّهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ {32}
“У ерда Лут бор-ку!”, деди Иброҳим. Улар эса: “У ерда ким борлигини ўзимиз яхши биламиз. Биз уни ҳам, оила-аъзоларини ҳам қутқариб қоламиз. Лекин, аёли (бошқалар қатори) лавалар[11] остида қолиб кетувчилардан бўлади”, дедилар.
29:33
وَلَمَّا أَن جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ إِنَّا مُنَجُّوكَ وَأَهْلَكَ إِلَّا امْرَأَتَكَ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ {33}
Элчиларимиз Лутнинг ёнига келишганида, улар сабабли қайғуга тушиб қолди, улар сабабли юраги сиқилди. Улар шундай деди: “Қўрқма, ғамга тушма. Биз сени ҳам оилангни ҳам қутқариб қоламиз. Лекин, аёлинг лава остида қолиб кетганлардан бирига айланади.
29:34
إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ {34}
Албатта, биз бу юрт аҳолиси тепасига, йўлдан чиқиб-фосиқлик қилгани учун осмондан жазо – лава ёғдирамиз.”
29:35
وَلَقَد تَّرَكْنَا مِنْهَا آيَةً بَيِّنَةً لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ {35}
Ақлини ишлатадиган кишилар учун, у юртдан очиқ-ойдин оят-белги қолдирдик.
29:36
وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْيَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ {36}
Мадяникларга ҳам (наслдош) биродари Шуайбни (элчи қилиб юбордик). Шунда у: “Эй қавмим! Аллоҳга ибодат қилинглар – охират кунидан умид қилинглар. Ер юзида бузғунчилик қилган ҳолда тартибсизлик чиқарманглар”, деди.
29:37
فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ {37}
Кейин, қавми уни ёлғончига чиқаришди. Натижада, уларни қаттиқ ер силкиниши тутдики, турган жойларида қулаб тушдилар.
29:38
وَعَادًا وَثَمُودَ وَقَد تَّبَيَّنَ لَكُم مِّن مَّسَاكِنِهِمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ {38}
Од ва Самуд қавмларига ҳам (элчилар юборганмиз). Шубҳасизки, сизларга уларнинг яшаб ўтган масканлари аён бўлиб турибди. Шайтон уларга ўз қилмишларини чиройли кўрсатиб, уларни йўлдан оздирди. Ҳолбуки, улар ақл-идрокли кишилар эди[12].
29:39
وَقَارُونَ وَفِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَلَقَدْ جَاءهُم مُّوسَى بِالْبَيِّنَاتِ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ وَمَا كَانُوا سَابِقِينَ {39}
Қорун, Фиръавн ва Ҳомонга ҳам (элчи юборганмиз). Мусо уларга аниқ-равшан далиллар (мўжизалар) билан келган. Шунда ҳам улар ер юзида ўзларини катта тутишган-у, бироқ, (Биздан) қочиб-қутулолмаган.
29:40
فَكُلًّا أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَمِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ {40}
Уларнинг ҳар бирини ўз гуноҳлари сабабли жазоладик. Бирига тош ёғдирадиган бўрон юбордик, улардан баъзиларини даҳшатли товуш тутди, улардан баъзиларини ерга юттириб юбордик, улардан баъзиларини сувга чўктириб юбордик. Аллоҳ уларга зулм қилмади. Аксинча, улар ўзларига ўзлари зулм қилди.
29:41
مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ {41}
Аллоҳдан бошқаларни ўзларига (ҳимоячи)[13] дўст қилиб олганларнинг аҳволи, уй тўқиб олган урғочи ўргимчакнинг аҳволига ўхшайди. Албатта, уйларнинг энг нимжони, аниқ урғочи ўргимчак уясидир. Кошки билсалар.
29:42
إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ مِن شَيْءٍ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ {42}
Улар Аллоҳ ила ораларига қўйиб нимага дуо қилаётганларини аниқ билади. У доимо ғолибдир, тўғри қарор берувчидир.
29:43
وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ {43}
Булар Биз инсонларга келтираётган мисоллардир. У мисолларга фақат билимли инсонларни ақли етиб тушунади[14].
29:44
خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّلْمُؤْمِنِينَ {44}
Аллоҳ осмонлар ва ерни ҳақиқий борлиқ қилиб яратди. Бунда, (яратганга) ишонувчилар учун аниқ оят-намуна бор.
29:45
اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ {45}
(Эй Муҳаммад!) Сенга ваҳий қилинган китоб (оятлари)дан тиловат қил ва намозни пухта адо эт[15]. Чунки, (пухта адо этилган) намоз фаҳш – жирканч ишлардан ҳамда ёмонликдан қайтаради. Аллоҳнинг зикри энг буюкдир. Аллоҳ қилаётган касбларингизни[16]билиб туради.
29:46
وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ {46}
Аҳли Китоб билан фақат чиройли ҳолатда мунозара қилинг, улар орасидан ҳақсизлик қилганлари бундан мустасно. Шундай денглар: “Биз ўзимизга нозил қилинган китобга ҳам, сизларга нозил қилинган китобга ҳам ишондик. Бизнинг ҳам илоҳимиз, сизнинг ҳам илоҳингиз бирдир. Биз унга таслим бўлувчилармиз.”
29:47
وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ فَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمِنْ هَؤُلَاء مَن يُؤْمِنُ بِهِ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الْكَافِرُونَ {47}
Сенга ҳам китобни шу шаклда нозил қилдик. (Илгари) Биз уларга китоб берганлар Қуръонга ишонади. Булар[17] орасидан ҳам унга ишонадиганлари бор. Оятларимизни фақатгина кофирлик қилувчилар инкор қилади.
29:48
وَمَا كُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن كِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذًا لَّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ{48}
Сен ундан олдин бирон бир (Илоҳий) китобни тиловат қилмагансан ҳам, уни қўлинг билан ёзмагансан ҳам. Бундай бўлганида, ботил аҳли[18] аниқ шубҳага тушиб қолган бўларди.
29:49
بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ {49}
Аслида, Қуръон илми[19] берилган кишиларнинг дилларидаги аниқ-равшан оятлардир. Оятларимизни золимлардан бошқаси инкор қилмайди.
29:50
وَقَالُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَاتٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ {50}
Улар: “Унга ҳам Ўз Роббидан мўжизалар юборилса бўлмасмиди?”,- дедилар. “Мўжизалар фақат Роббим ҳузуридадир. Мен очиқ-ойдин огоҳлантирувчиман, холос”, деб айтиб қўй.
29:51
أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {51}
Ўзларига тиловат қилиб берилаётган ушбу китобни сенга нозил қилганимиз уларга кифоя бўлмасмикан?! Албатта, бунда (Қуръонга) ишонадиган кишилар учун яхшилик ва насиҳат (еслатма) бор.
29:52
قُلْ كَفَى بِاللَّهِ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ شَهِيدًا يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ {52}
Айт: “Сизлар билан менинг ўртамизда Аллоҳ етарли гувоҳдир. У осмонлар ва ердаги нарсаларни билади. Ботил (асоссиз) нарсаларга ишониб олиб, Аллоҳга ишонмаган-кофирлар, ана шулар хонавайрон бўлувчилардир.”
29:53
وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَوْلَا أَجَلٌ مُّسَمًّى لَجَاءهُمُ الْعَذَابُ وَلَيَأْتِيَنَّهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {53}
Сендан (кофирларга таҳдид қилинган) азобни тезлаштиришни талаб қилишяпти. Агар (Аллоҳ тарафидан) белгиланган муддат бўлмаганида, уларга аниқ азоб келарди. У уларга тўсатдан келади. Уни сезмай қолишади.
29:54
يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ {54}
Сендан (кофирларга таҳдид қилинган) азобни тезлаштиришни талаб қилишяпти. Жаҳаннам уларни аниқ қуршаб олади.
29:55
يَوْمَ يَغْشَاهُمُ الْعَذَابُ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَيَقُولُ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ {55}
Кун келиб, азоб уларни тепасидан ва оёқларининг остидан ўраб олади. (Аллоҳ) уларга: “Қилган ишларингизнинг тотинглар!”, дейди.
29:56
يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ {56}
Эй мўмин бандаларим! Заминим кенгдир. Бас! Фақат Менга ибодат қилинглар[20].
29:57
كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ {57}
Ҳар бир тирик жон ўлимни тотади. Кейин, ҳузуримизга қайтариласизлар.
29:58
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ {58}
(Аллоҳ ва Расулига) ишониб, яхши ишларни амалга оширганларни, остидан анҳорлар оқиб турадиган олий саройларга ўрнаштирамиз. Улар унда ўлимсиз ҳолда-мангу қолади. Амал қилувчиларнинг мукофоти қандай ҳам яхши!
29:59
الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {59}
Улар (Аллоҳ йўлида) сабр-бардош қилган ва яратган Эгасига суяниб-таянган кимсалардир.
29:60
وَكَأَيِّن مِن دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {60}
Ўз ризқини ўзи кўтара олмайдиган қанчадан-қанча жонзотлар бор. Уларга ҳам сизларга ҳам Аллоҳ ризқ беряпти. У эшитади, билади.
29:61
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ {61}
Агар улардан: “Осмонлар ва ерни ким яратган? Қуёш билан ойни ким бўйсундириб қўйган?”, десанг, албатта: “Аллоҳдир”, дейишади. Ундай бўлса, (ҳақдан) қандай қилиб бурилиб кетишмоқда?!
29:62
اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {62}
Аллоҳ Ўзи муносиб билган бандаларидан кимгадир ризқни кенг қилиб беради, кимгадир (ўлчаб) тор қилиб қўяди. Аллоҳ ҳамма нарсани билади[21].
29:63
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ {63}
Агар улардан: “Осмондан сув тушириб, кейин у билан ўлик ерни жонлантирадиган ким?”, деб сўрасанг, албатта, “Аллоҳдир”, дейишади. Сен: “Энг гўзал олқиш-у мақтов Аллоҳга хос!”, де. Аслида, уларнинг кўпи ақлини ишлатмаяпти.
29:64
وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ {64}
Бу дунёдаги тириклик фақатгина (тезда тугайдиган) ўйин-кулгидир. Асл тириклик охират юртидаги тирикликдир. Кошки буни билсалар!
29:65
فَإِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ {65}
Улар кемага минишганида, динига ҳеч нарса қўшмасдан Аллоҳга дуо қиладилар. Уларни қуруқликка (чиқариб) қутқарганида эса, дарҳол (Аллоҳга) ширк келтиришни бошлаб юборишади[22].
29:66
لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ وَلِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ {66}
Биз уларга берган неъматларга нонкўрлик қилиб, (неъматлардан) баҳраманд бўлиб туришсин – яқинда билиб олишади.
29:67
أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا حَرَمًا آمِنًا وَيُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ {67}
Биз (Маккани) осойишта ва дахлсиз қилиб қўйганимизни наҳот кўриб-билмадилар?! Ҳолбуки, атрофларидаги инсонлар тутиб асир олинмоқда. Улар шунда ҳам ботил-нотўғри нарсаларга ишониб олиб, Аллоҳнинг неъматларига нонкўрлик қилаверар эканми?!
29:68
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ {68}
Аллоҳга бирон бир ёлғон тўқиган ёки, ўзига келган ҳақни ёлғонга чиқарган одамдан ҳам золимроқ бири борми? Ҳақни тан олмайдиган-кофирларга жаҳаннамда жой йўқ эканми?!
29:69
وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ {69}
Бизнинг (йўлимизда) курашадиган кишиларни (мақсадига олиб борувчи) йўлларимизга йўналтириб қўямиз. Албатта, Аллоҳ муҳсинлар[23] билан биргадир[24].
[1] Анкабут сураси, Маккада тушган, 69 оят. Тушиш тартиби 85, ёзилиш тартиби 29.
[2] Фитна калимаси Қуръонда сўз оқишига қараб фарқли маъноларда келади; Имтиҳон (Аъроф 7/155), Алдов (Аъроф 7/27), жаҳаннам азоби (Зорият 51/10-14), жанг (Бақара 2/216).
[3] Баъзи инсонлар Аллоҳга юзаки ибодат қилади. Аллоҳ уларни ким ва қандай инсон эканини ўртага чиқариб беради (Ҳаж 22/11) Аллоҳ кимнидир яхши нарса билан, кимнидир ёмон нарса билан синовдан ўтказади (Анбиё 21/35).
[4] Янги жумла бошида келган “أم” ҳарфи мунқотиъ бўлиб, “балки” маъносида танбеҳ учун келади.
[5] Жиҳод – сўзликда жидди-жаҳд, тиришқоқлик деган маъноларда келади. Қуръонда жиҳод – Шайтон, душман ёки ўз орзу-истакларига қарши олиб борилган ҳар қандай жиддий фаолиятнинг умумий номидир (Муфрадот). Жиҳод калимасига фақатгина маъно оқишига қараб “жанг қилиш” деб таржима қилинади. Бу оятдаги жиҳод – Ислом дини учун қўлидан келганида фидокорлик қилиш, яхши ишларда тиришқоқлик қилиш, керак бўлса, бостириб келган душманга қарши имони ва ватани учун жанг қилиш каби ишларни ўз ичига олади.
[6] Фуссилат 41/46, Жосия 45/15.
[7] Ушбу оятда ўзбек тилига таржима қилганда “йил” маъносини билдирувчи иккита калима ишлатилган. Демак, уларнинг ҳар бири алоҳида бир нарсага урғу беришни талаб қиладиган икки хил йилга ишорат қилади. Араб тилида “سنة” ва “عام” “Сана” ва “Ом” калималари “Йил” маъносида келса-да, “Сана” калимаси салбий ва қийин ўтказилган йиллар учун, “Ом” калимаси эса, ижобий ва яхши ўтказилган йил учун ишлатилади. Нуҳ (а.с.) га нисбатан ишлатилган 950 йил, унинг қавми орасида қолган узоқ вақти уларнинг зиёнига ишлаганига ва ҳидоятга кирган инсонлар жуда ҳам кам эканига ишорат қилади. Яъни, Нуҳ (а.с.) қавми орасида яшаган муддатнинг жуда кўп қисми қийинчиликда ўтганини билдиради. Бу эса, қавмига бало тилаб қилган дуосига нима сабаб бўлганига ишорат қилади. Баъзи муфассирлар, бу оятдаги 950 йил мажозий қўлламда келган бўлиб, Нуҳ алайҳиссалом умрининг жуда ҳам кўп қисмини қавмини даъват қилиш билан ўтказганини билдиради, деб тафсир қилишган.
[8] “Буни” деганда ё кема ёки ўша ҳодиса назарда тутилади. Ҳозирда халқаро тадқиқотлар натижасида ўртага чиқаётган аввалги замонлардаги сув тошқини асоратлари мана шунга ишорат қилса керак.
[9] “Èëîҳàøòèğèëãàí íàğñàëàğ” деб таржима қилинган “авсон” калимаси, ёлғондан тўқиб чиқарилиб, уйдирилган ҳар қандай моддий ҳамда маънавий ñèғèíèëàäèãàí íàğñàëàğãà àéòèëàäè. Ёғоч ёки тошдан ясалган ҳайкалга сиғиниш билан, ўлган ёки тирик инсонларнинг руҳларига мурожаат қилиб ризқ ёки фарзанд сўраш ҳам айнан бир хил ширк амали ҳисобланади. Бу эса жуда катта гуноҳдир. Бу ишдан тавба қилиб, ўзини тузатмаса, инсонинг қилган барча яхши ишлари йўққа чиқиши турган гап (Нисо 4/48).
[10] Иброҳим 21/51-70.
[11] Бу ҳақида қўшимча маълумот учун Ҳижр 58/15 ва Зорият 51/32 оятларга қаранг. Лут алайҳиссаломнинг аёли кофир бўлган. Шунинг учун у нажот тополмай ҳалок бўлган (Таҳрим 66/10).
[12] “Мустабсир” – кўрган нарсаси ҳақида ақл юритиб, уни ҳақ ёки ноҳақ эканини ажратиб оладиган даражада ақл соҳиби дегани. Демак, уларда ақл бўлгани билан, ҳақ йўлда юрмадилар, элчиларга ишонмадилар, Аллоҳнинг йўлида юрмадилар. Натижада, элчиларга ишонмаган инсонлардан бошқа барчаси ҳалок бўлди.
[13] Аллоҳдан бошқа бировни ўзига ҳимоячи ва идора этиб турувчи дўст тутиб олганлар қаттиқ адашган бўлади. Чунки, ҳаётни ва ўлимни ҳам, ризқни ҳам берадиган Аллоҳдир. Ўргимчак ини уни на иссиқдан, на совуқдан ва на бир фалокатдан сақлаб қололмагани каби, Аллоҳдан бошқаларга сиғиниб паноҳ сўраганлар, ўзларига Аллоҳдан келадиган ҳеч нарсани тўсиб қололмайди. Аллоҳдан бошқасига ишониб қолиб, бирон бир ножўя хатти-ҳаракат қилиб қўйишдан, бирон бир жиноятга қўл уриб қўйишдан эҳтиёт бўлайлик. Бу оят Аллоҳдан бошқаларга дуо қилиб ёрдам сўрайдиган ва Ундан бошқа сохта илоҳларга илтижо қиладиганлар кишиларга қаттиқ огоҳлантирув бўлади.
[14] Ҳар бир соҳа ва фанни ўз билимдони ва олими бўлади. Ҳайвонот ва ҳашаротлар оламини ҳам ўзига хос илми ва ҳикмати бор. бу оятда келтирилган урғочи ўргимчак билан эркак ўргимчакни айнан ўша соҳа вакилидан бошқа инсонлар ажрата олмайди ҳам, тушунмайди ҳам. Демак, Аллоҳнинг оятларини ҳақ экани ва бу бир илоҳий хабар эканига кимки ишонмаётган бўлса, бу оятда келтирилган мисол устида излансин ва қарасин-чи, инни ўргимчакнинг қайси бири тўқир экан?!
Ундан ташқари, ширкка кириб қолганларнинг амали ва эътиқоди ўргимчакнинг нимжон инидан ҳам заиф ва яроқсиз экани хабар берилмоқда. Бу эса, мушрикларнинг амаллари пуч эканини билдиради.
[15] Бу оятни баъзи муфассирлар “Қуръон тиловат қилиб намозни пухта адо эт” шаклида тафсир қилишган. Бу эса, Қуръон тиловатисиз намоз бўлмаслигига ишорат қилади.
[16] Êàñá äåãàíäà ¸ ñàâîá ¸ ãóíîҳ èø òóøóíèëàäè. Èíñîí ҳàğ қàíäàé ãóíîҳ қèëàäèìè ¸êè ñàâîá èø қèëàäèìè, áàğ÷àñèíè ÀËëîҳ êўğèá òóğàäè, áèëèá òóğàäè.
[17] Булар деганда, Муҳаммад алайҳиссалом ваҳий олган даврларда қўлларида илоҳий китоби бўлмаган Макка мушрикларига ишорат қилади.
[18] Ботил аҳли деб ушбу суранинг 52-оятида келтирилган – ботил-асоссиз нарсаларга ишонадиган жоҳил кимсаларга айтилади.
[19] Бу оятдаги илм Аъроф сурасининг 52-оятида билдирилган – оятларни оятлар билан очиқлаш илмидир. У илм Ҳуд сурасининг илк оятларида баён қилинган.
[20] Бу оят, Аллоҳга ибодат қилишдан ман этилган ёки, Аллоҳдан бошқасига ҳам ибодат қилишга мажбур қилинаётган юртдан чиқиб, бошқа эътиқод эркинлиги берилган юртга кўчиб бориш кераклигини билдиради. Бу ҳақида Нисо сурасининг 97-99 оятларидан батафсил баён қилинган.
[21] Яъни, ким қандай ризққа муносиб эканини ҳам, ким муносиб эмаслигини ҳам билади.
[22] Бу оят, Аллоҳнинг дини тавҳид эканини кўрсатади. Динда холислик – Аллоҳга на дуода қилишда, на ибодат қилишда Унга ҳеч нарсани шерик қилмасликдир.
[23] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:
- Бировга моддий яхшилик қилувчи.
- Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).
[24] Аллоҳ муҳсинларга ёрдами, ҳидояти, башорати билан яқиндир. Аллоҳ муҳсин бандаларини ёрдамсиз қолдирмайди.
Изоҳ қўшиш