28. Қасос сураси

Қасос сураси^[1]

بسم الله الرحمن الرحيم

Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.

28:1

طسم {1}

То! Син! Мим!

28:2

تلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ {2}

Булар аниқ-равшан китоб оятларидир.

28:3

نَتْلُوا عَلَيْكَ مِن نَّبَإِ مُوسَى وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {3}

Имон келтирадиган кишилар учун Мусо ва Фиръавннинг ҳақиқий хабаридан бир қисмини сенга ўқиб^[2] беряпмиз.

28:4

إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ{4}

Фиръавн ўз юрти (Миср)да зўравонлик қилди. Унинг аҳолисини бўлиб-ажратиб ташлаб, улардан бир тоифасини (Исроил авлодларини)^[3] эзиб-хорлар, ўғилларини ўлдириб, аёл-қизларини тирик қолдирарди. У бузғунчилардан эди.

28:5

وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ {5}

У ерда эзилиб-хорланган кишиларга яхшилик қилишни, уларни етакчи-пешволар қилишни ва уларни (ўша заминга) ворис^[4] қилишни хоҳладик.

28:6

وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ {6}

Ва улар учун ўша заминдаги имкониятларни бериб қўйдик. Фиръавн, Ҳомон ва уларнинг қўшинларига ўзлари қўрқиб ҳазар қилган нарсаларини кўрсатиб қўйдик.

28:7

وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ {7}

Мусонинг онасига шуни ваҳий қилдик (билдирдик):^[5] “Уни эмиз. У ҳақида хавотирга тушганингда уни (сандиққа солиб^[6]) денгизга ташла. Қўрқма, ғамга тушма. Уни сенга қайтариб берамиз ва уни элчилар(имиз)дан қиламиз.”

28:8

فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَحَزَنًا إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ {8

Шундай қилиб, Фиръавн оиласи уни топиб олди. Оқибатда^[7], у уларга душман ва ғамгинликка сабаби бўлди. Чунки, Фиръавн, Ҳомон ва уларнинг қўшинлари хато қилишган.

28:9

وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِّي وَلَكَ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {9}

Фиръавнни аёли: “Бу менга ҳам, сенга ҳам кўз қувончидир. Уни ўлдирманглар. Балки уни бизга фойдаси тегиб қолар, балки уни ўзимизга бола қилиб олармиз” деди. Ҳолбуки, улар (вазиятни) сезмаётган эди.

28:10

وَأَصْبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَى فَارِغًا إِن كَادَتْ لَتُبْدِي بِهِ لَوْلَا أَن رَّبَطْنَا عَلَى قَلْبِهَا لِتَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {10}

Мусонинг онасини юраги бўшашиб кетди. (Бизга) ишониши учун унинг қалбига матонат жойлаб қўймаганимизда эди, сал қолса (Мусо унинг боласи эканини) ошкор қилиб қўярди.

28:11

وَقَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّيهِ فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ {11}

(Онаси Мусонинг) опасига: “Уни изидан бор”, деди. Шунда опаси уни улар сезмайдиган қилиб қирғоқда кузатиб турди.

28:12

وَحَرَّمْنَا عَلَيْهِ الْمَرَاضِعَ مِن قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ {12}

(Онаси келишидан) олдин Мусони (бошқа) эмизувчилардан тўсиб қўйдик. Шунда, опаси: “Сизларга у болани боқиб берадиган оилани кўрсатайми? Улар унга яхши қарайди”, деди.

28:13

{13}فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

Онасининг қўзи қувнасин, ғамга ботмасин ва Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ еканини билиб қўйсин, деб Мусони унга қайтариб берганмиз. Лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.

28:14

وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَى آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {14}

Мусо вояга етиб, мувозанатини сақлаб қоладиган бўлганида^[8], унга ҳукм/ҳикмат ва илм бердик. Муҳсинларни^[9] мана шундай мукофотлаймиз.

28:15

وَدَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلَى حِينِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِيهَا رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلَانِ هَذَا مِن شِيعَتِهِ وَهَذَا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِن شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسَى فَقَضَى عَلَيْهِ قَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِينٌ {15}

(Мусо бир куни) шаҳарга унинг аҳолисига билдирмасдан кирди. Буниси ўз қабиласидан, униси душман қабиладан бўлган иккита уришаётган кишини кўриб қолди. Шунда душман қабиласидаги одамга қарши ўз қабиласидаги одам ундан ёрдам сўради. Мусо уни бир мушт уриб уни ишини битириб[10] қўйиб: “Бу шайтоннинг иши. У аниқ адаштирувчи душмандир”, деди.

28:16

قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {16}

“Эй яратган Эгам! Мен ўзимга зулм қилиб қўйдим, мени кечир”, деди. Аллоҳ уни кечирди. Чунки, У жуда кечиримлидир, эзгулик улашувчидир.

28:17

قَالَ رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِيرًا لِّلْمُجْرِمِينَ {17}

“Эй яратган Эгам! Менга неъмат берганинг учун, бундан кейин жиноятчиларга ёрдам бермайман” деди.

28:18

فَأَصْبَحَ فِي الْمَدِينَةِ خَائِفًا يَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِي اسْتَنصَرَهُ بِالْأَمْسِ يَسْتَصْرِخُهُ قَالَ لَهُ مُوسَى إِنَّكَ لَغَوِيٌّ مُّبِينٌ {18}

Шунда у қўрқиб шаҳар атрофини кузатиб юрганида, кеча ундан ёрдам сўраган одам, тўсатдан ундан яна ёрдам сўраб қолди. Мусо унга: “Сен аниқ гумроҳ экансан”, деди.

28:19

فَلَمَّا أَنْ أَرَادَ أَن يَبْطِشَ بِالَّذِي هُوَ عَدُوٌّ لَّهُمَا قَالَ يَا مُوسَى أَتُرِيدُ أَن تَقْتُلَنِي كَمَا قَتَلْتَ نَفْسًا بِالْأَمْسِ إِن تُرِيدُ إِلَّا أَن تَكُونَ جَبَّارًا فِي الْأَرْضِ وَمَا تُرِيدُ أَن تَكُونَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ {19}

Шунда, иккаласига ҳам душман бўлган одамни тутмоқчи бўлганида, у: “Эй Мусо! Кеча бир одамни ўлдирганингдек, бугун мени ҳам ўлдирмоқчимисан? Сен бу ерда фақат зўравонлик қилмоқчисан, сен яхшиларидан бўлишни хоҳламаяпсан”, деди.

28:20

وَجَاء رَجُلٌ مِّنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعَى قَالَ يَا مُوسَى إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ{20}

Шаҳар чеккасидан бир одам шошиб келиб: “Эй Мусо! Амалдорлар сени ўлдириш ҳақида маслаҳат қилишяпти, (шаҳардан) чиқиб кет. Мен сенга нисбатан самимийман”, деди.

28:21

فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا يَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ {21}

Шунда у қўрққан ҳолда атрофни кузатиб (шаҳардан) чиқиб кетди. “Эй яратган Эгам! Мени золим қавмдан қутқар!”, деди.

28:22

وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاء مَدْيَنَ قَالَ عَسَى رَبِّي أَن يَهْدِيَنِي سَوَاء السَّبِيلِ {22}

Мадян (йўли) томон юзланганида: “Роббим мени тўғри йўлга етаклагай”, деди.

28:23

وَلَمَّا وَرَدَ مَاء مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأتَيْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاء وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ {23}

Мадян сувига етиб келганида, у ерда (ҳайвонларини) суғораётган бир жамоа инсонни кўрди. Уларнинг берироғида (ҳайвонларини) сувдан тўсиб турган иккита аёлни ҳам кўриб: “Нима қилмоқчисизлар?”, деди. Улар: “Чўпонлар қайтармагунча биз суғора олмаймиз. Отамиз катта ёшли мўйсафид”, дедилар.

28:24

فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ{24}

Шунда, Мусо иккаласи учун (ҳайвонларини) суғориб берди. Кейин, сояга ўтиб: “Эй яратган Эгам! Мен Сен берган ҳар қандай яхшиликка муҳтожман”, деди.

28:25

فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ {25}

Шунда, икки қиздан бири Мусо ёнига уялган ҳолда келиб: “Ҳайвонларимизни суғориб берганинг ҳақини бериш учун отам сени чақиряпти”, деди. Мусо унинг ёнига бориб, бошидан ўтказган аҳволларни айтиб берганида, “Қўрқма, золим қавмдан қутулдинг”, деди.

28:26

قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ {26}

Икки қиздан бири: “Эй ота, унга ҳақ бериб ишлатинг. Чунки, сен ҳақини бериб ишлатадиган инсон кучли ва ишончлидир”, деди.

28:27

قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَن تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِندِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ {27}

(Мўйсафид): “Мендан саккиз йил ишлаб ҳақ олишинг шатрига кўра, икки қизимдан бирини сенга никоҳлаб бермоқчиман. Агар ўн йилга етказиб қўйсанг, у ўзингга боғлиқ. Сени машаққатга солишни истамайман. Аллоҳ насиб қилса, мени яхшилардан эканимни кўрасан” деди.

28:28

قَالَ ذَلِكَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلَا عُدْوَانَ عَلَيَّ وَاللَّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ {28}

У эса: “Бу (келишув) иккаламизни ўртамизда. Икки муддатдан қай бирини адо қилсам ҳам, менга душманлик қилинмайди. Гапираётган гапимга Аллоҳ вакилдир^[11]” деди.

28:29

فَلَمَّا قَضَى مُوسَى الْأَجَلَ وَسَارَ بِأَهْلِهِ آنَسَ مِن جَانِبِ الطُّورِ نَارًا قَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَّعَلِّي آتِيكُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ جَذْوَةٍ مِنَ النَّارِ لَعَلَّكُمْ تَصْطَلُونَ{29}

(Мусо) муддатни тугатиб, оиласи билан кетаётганида Тур (тоғи) тарафида бир оташ пайқади, оиласига: “Шу ерда туринглар^[12], мен оташ пайқадим, балки ундан сизларга бирон бир хабар келтираман, ёки бир чўғ олиб келаман – исиниб оларсизлар” деди.

28:30

فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِي مِن شَاطِئِ الْوَادِي الْأَيْمَنِ فِي الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَن يَا مُوسَى إِنِّي أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ {30}

У ерга борганида, муборак жойдаги водийнинг ўнг тарафидан – дарахтдан унга шундай нидо келди: “Эй Мусо! Мен борлиқларни яратган Эгаси бўлмиш Аллоҳман.

28:31

وَأَنْ أَلْقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ يُعَقِّبْ يَا مُوسَى أَقْبِلْ وَلَا تَخَفْ إِنَّكَ مِنَ الْآمِنِينَ{31}

Ҳассангни ташла!” (Ҳассасини ташлагач) уни худди илондек ҳаракатланаётганини кўриб, ортига қарамай қочди. (Шунда) “Эй Мусо! Қайт, қўрқма. Албатта, сен хотиржам бўлувчилардан бирисан^[13].

28:32

اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ وَاضْمُمْ إِلَيْكَ جَنَاحَكَ مِنَ الرَّهْبِ فَذَانِكَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّكَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ {32}

Қўлингни қўйнингга тиқ, нуқсонсиз ҳолда оппоқ бўлиб чиқади. Қўрққанингдан очилган (қанотларингни) қўлларингни ёпиб ол. Мана шу иккаласи Фиръавнга ва унинг одамларига қарши Роббингни сенга берган далилидир. Албатта, улар йўлдан чиққан-фосиқ қавмдир” дейилди.

28:33

قَالَ رَبِّ إِنِّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسًا فَأَخَافُ أَن يَقْتُلُونِ {33}

У: “Эй яратган Эгам! Мен улардан бўлган бир одамни ўлдириб қўйдим. Шунинг учун, улар ҳам мени ўлдириб қўйишидан қўрқаман.

28:34

وَأَخِي هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِيَ رِدْءًا يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخَافُ أَن يُكَذِّبُونِ {34}

Биродарим Ҳорун – у мендан кўра тили равон, уни ҳам мен билан бирга элчи қилиб юборки, мени тасдиқлаб турсин. Улар мени ёлғончига чиқаришидан қўрқаман” деди.

28:35

قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ {35}

(Аллоҳ) шундай деди: “Биз сени “қўлингни” биродаринг билан кучайтириб қўямиз. Сизларга кучли далил берамизки, улар сизларга теголмайди. Сиз иккалангиз ва сизларга эргашганлар ҳам далил/мўжизаларимиз сабабли ғолиб бўласиз.

28:36

فَلَمَّا جَاءهُم مُّوسَى بِآيَاتِنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّفْتَرًى وَمَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ {36}

Мусо уларга Бизнинг аниқ-равшан оятларимиз^[14] билан келганида, улар: “Бу (сўзлар) тўқиб чиқарилган сеҳрдан бошқа нарса эмас. буни аввалги ота-боболаримизда эшитмаганмиз” дедилар.

28:37

وَقَالَ مُوسَى رَبِّي أَعْلَمُ بِمَن جَاء بِالْهُدَى مِنْ عِندِهِ وَمَن تَكُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ {37}

Мусо эса: “Яратган Эгам Ўзининг ҳузуридан ҳидоятни ким олиб келганини ҳам, бу диёрнинг яхши оқибати кимга тегишли бўлишини ҳам Ўзи жуда яхши билади. Албатта, ҳақсизлик қилувчи-золимлар нажот топмайди” деди.

28:38

وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرِي فَأَوْقِدْ لِي يَا هَامَانُ عَلَى الطِّينِ فَاجْعَل لِّي صَرْحًا لَّعَلِّي أَطَّلِعُ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ مِنَ الْكَاذِبِينَ {38}

Фиръавн: “Эй амалдорлар! Сизларни мендан бошқа илоҳингиз борлигини билмайман. Эй Ҳомон! лойни пишириб, (ғиштдан) мен учун баланд минора қурки, Мусонинг илоҳига қараб кўраман. Мен Мусони аниқ ёлғончилардан бири деб биламан” деди.

28:39

وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَيْنَا لَا يُرْجَعُونَ {39}

У ҳам унинг қўшини ҳам ўша заминда ноҳақликлик қилиб кибрга берилди ва ўзларини (маҳшарда) ҳузуримизга чиқарилмайди, деб билдилар.

28:40

فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ {40}

Шу боис Фиръавн ва унинг қўшинини (жазога) тутдик – уларни денгизга чўктириб юбордик. Ўша золимларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол.

28:41

وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنصَرُونَ{41}

Уларни жаҳаннам (амали)га чорлайдиган етакчилар қилиб қўйдик. Қиёмат куни уларга ёрдам берилмайди^[15].

28:42

وَأَتْبَعْنَاهُمْ فِي هَذِهِ الدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ هُم مِّنَ الْمَقْبُوحِينَ {42}

Уларга бу дунёда лаънат эргаштирдик^[16]. Қиёматда улар яхшиликдан маҳрум қилинганлардан бўлади.

28:43

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ مِن بَعْدِ مَا أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولَى بَصَائِرَ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {43}

Аввалги наслларни ҳалок қилганимиздан кейин инсонлар насиҳат олсинлар деб, Мусога инсонларни ақл кўзларини очадиган, (тўғри йўлга бошловчи) қўлланма ва яхшилик бўладиган китоб бердик.

28:44

{44} وَمَا كُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِيِّ إِذْ قَضَيْنَا إِلَى مُوسَى الْأَمْرَ وَمَا كُنتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ

(Эй Муҳаммад!) Биз Мусога (элчилик ҳақидаги) буйруқни ҳукм қилаётганимизда, сен водийнинг ғарб тарафида бўлмагансан; гувоҳ бўлмагансан.

28:45

وَلَكِنَّا أَنشَأْنَا قُرُونًا فَتَطَاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ وَمَا كُنتَ ثَاوِيًا فِي أَهْلِ مَدْيَنَ تَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَلَكِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ {45}

Лекин, Биз кўп насллар пайдо қилдик. Улар узра кўп замонлар ўтди. Сен Мадян аҳолиси ичида яшаб, уларга оятларимизни тиловат ҳам қилиб бермагансан. Лекин, уларга Биз элчи юборганмиз.

28:46

وَمَا كُنتَ بِجَانِبِ الطُّورِ إِذْ نَادَيْنَا وَلَكِن رَّحْمَةً مِّن رَّبِّكَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِيرٍ مِّن قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ {46}

Мусога хитоб қилганимизда Тур тоғининг ёнида бўлмагансан. Лекин, сендан олдин уларга огоҳлантирувчи келмаган қавмни огоҳлантиришинг учун, Роббингдан бир яхшилик сифатида (сени элчи қилиб юбордик), насиҳат олгайлар^[17]!

28:47

وَلَوْلَا أَن تُصِيبَهُم مُّصِيبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَيَقُولُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ {47}

Уларга мусибат етиб келганида: “Эй яратган Эгамиз! Бизга ҳам элчи юборсанг бўлмасмиди? Шунда, биз ҳам мўминлардан бўлардик”, демаслиги учун (элчи юбордик).

28:48

فَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا لَوْلَا أُوتِيَ مِثْلَ مَا أُوتِيَ مُوسَى أَوَلَمْ يَكْفُرُوا بِمَا أُوتِيَ مُوسَى مِن قَبْلُ قَالُوا سِحْرَانِ تَظَاهَرَا وَقَالُوا إِنَّا بِكُلٍّ كَافِرُونَ {48}

Лекин, уларга Биз тарафдан ҳақ (китоб) келганида: “Мусога берилган нарсанинг ўхшаши (Муҳаммадга) ҳам берилса бўлмасмикан?!”, дедилар[18]. Ахир, улар илгари Мусога берилган нарсага  кофирлик қилишмаганмиди?! Улар: (Таврот билан Қуръон) бир-бирига ёрдам берадиган иккита сеҳрдир”, дедилар. “Ҳеч бирини тан олмаймиз”, дедилар.

28:49

قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِّنْ عِندِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ {49}

Айт: “Агар ростгўй бўлсангиз, Аллоҳ ҳузуридан – у иккала (китобдан) ҳам тўғри бир китоб келтиринг, мен унга эргашаман.”^[19]

28:50

فَإِن لَّمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِّنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ {50}

Сен айтган нарсани бажара оламасалар, билгинки, улар фақат ўз орзу-истакларига эргашяпти. Аллоҳдан келган қўлланма (китоб)га эмас, ўз орзу-истакларига эргашадиган кишидан ҳам адашганроқ ким бор?! Аллоҳ ҳақсизлик қилувчи-золим қавмни ҳидоят қилмайди.

28:51

{51} وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ

Шубҳасизки, насиҳат олсинлар деб, уларга (илоҳий) сўзни кет-ма кет етказиб қўйдик.

28:52

الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ يُؤْمِنُونَ {52}

Ундан олдин ўзларига (илоҳий) китоб берилганларнинг^[20] у (Қуръон)га ишонадигани бор.

28:53

وَإِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ {53}

Уларга (Қуръон) тиловат қилиб берилганида: “Унга ишондик, у Раббимиздан келган ҳақ (китоб)дир. Биз бундан олдин ҳам мусулмон эдик”, дейишади.

28:54

أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ {54}

Сабр-бардош қилишгани учун ана шуларга ажр-мукофотлари икки баробар қилиб берилади. Улар ёмонликни яхшилик билан бартараф қилади ва уларга берган ризқимиздан хайр-эҳсон қилади.

28:55

وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَا نَبْتَغِي الْجَاهِلِينَ{55}

Улар бекорчи сўз эшитганида, ундан четланадилар ва: “Бизнинг амалимиз ўзимизга, сизнинг амалингиз ўзингизга. Саломат бўлинглар! Бизни жоҳиллар билан ишимиз йўқ”, дейдилар.

28:56

إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يَشَاء وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ{56}

Сен яхши кўрган одамингни тўғри йўлга сололмайсан. Лекин, Аллоҳ керакли ишни қилган кишини тўғри йўлга солади^[21]. У тўғри йўлда юрмоқчи бўлганларни жуда яхши билади.

28:57

وَقَالُوا إِن نَّتَّبِعِ الْهُدَى مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنَا أَوَلَمْ نُمَكِّن لَّهُمْ حَرَمًا آمِنًا يُجْبَى إِلَيْهِ ثَمَرَاتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقًا مِن لَّدُنَّا وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ {57}

Улар: “Агар биз сен билан биргаликда ўша қўлланма (Қуръонга) эргашиб амал қилсак, юртимиздан ҳайдаб чиқариламиз”, дедилар. Ахир, эсон-омон ва дахлсиз бўлган юртни уларга Биз макон қилиб бермабмизми?! У ерга ҳар турли мевалар Биз тарафимиздан ризқ қилиб йиғилиб турибди. Лекин, уларнинг кўпи билмаяпти.

28:58

وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَن مِّن بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ{58}

(Аҳолиси) маишатга берилиб кетган қанчадан-қанча юртларни ҳалок қилиб юбордик. Уларнинг яшаб ўтган масканлари мана шу! Улардан кейин жуда оз вақт маскан қилиб тутилди. (Уларга) Биз ворис – эгадор бўлдик.

28:59

وَمَا كَانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى حَتَّى يَبْعَثَ فِي أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَمَا كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرَى إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ {59}

Яратган Эганг юртларнинг марказларига, унинг аҳолисига оятларимизни ўқиб берадиган элчи юбормай туриб, у юртларни ҳалок қилмайди. Биз фақат аҳолиси золим бўлган юртларни ҳалок қиламиз.

28:60

وَمَا أُوتِيتُم مِّن شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَزِينَتُهَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ {60}

Сизларга берилган нарсалар дунё ҳаётининг вақтинчалик манфаатидир ва зийнатидир. Аллоҳ ҳузуридаги эса яхши ва давомлидир. Ақлингизни ишлатмайсизларми?!

28:61

أَفَمَن وَعَدْنَاهُ وَعْدًا حَسَنًا فَهُوَ لَاقِيهِ كَمَن مَّتَّعْنَاهُ مَتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ {61}

Биз унга чиройли ваъда бериб, кейин у унга эришадиган киши билан, Биз унга дунё ҳаётининг вақтинчалик манфаатини бериб, кейин қиёмат куни (азобга) келтириладиган киши билан бир хил бўлармиди?

28:62

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكَائِيَ الَّذِينَ كُنتُمْ تَزْعُمُونَ {62}

У куни (Аллоҳ) уларга мурожаат қилиб: “Менинг шерикларим еканига кўр-кўрона ишониб (гумон қилиб) олганларингиз қани қаерда?”, дейди.

28:63

قَالَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنَا هَؤُلَاء الَّذِينَ أَغْوَيْنَا أَغْوَيْنَاهُمْ كَمَا غَوَيْنَا تَبَرَّأْنَا إِلَيْكَ مَا كَانُوا إِيَّانَا يَعْبُدُونَ {63}

Уларнинг зарарига айтилган сўз ҳақ екани аён бўлган кимсалар шундай дейди: “Эй Раббимиз! Булар биз адаштирган кишилардир. Ўзимиз қандай адашган бўлсак, уларни ҳам шундай адаштирганмиз. Улардан алоқани узиб Сенга йўналдик. Улар бизга ибодат қилмаган^[22].”

28:64

وَقِيلَ ادْعُوا شُرَكَاءكُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَرَأَوُا الْعَذَابَ لَوْ أَنَّهُمْ كَانُوا يَهْتَدُونَ {64}

(Мушрикларга): “Аллоҳга шерик қилган (уйдирма илоҳ)ларингизни (ёрдамга) чақиринглар”, дейилади. Чақирадилар, бироқ улар (илтижосини) бажо келтиролмайди. Улар азобни кўради. Тўғри (ҳидоят) йўлда юришганида эди…

28:65

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ مَاذَا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ{65}

У куни Аллоҳ уларга мурожаат қилиб: “(Сизларга оятларимни етказган) элчиларга қандай жавоб бердинглар?”, деб сўрайди.

28:66

فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنبَاء يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لَا يَتَسَاءلُونَ {66}

Ўша куни уларга (ўзларини қутқариб қоладиган) хабарлар тўсиб қўйилади. Шунда, бир-биридан ҳам сўролмайди.

28:67

فَأَمَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَى أَن يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ {67}

Аммо, кимки (дунё ҳаётида гуноҳлардан) тавба қилиб, (Аллоҳга ва Ундан келган китобга) ишонса ва яхши ишни амалга оширса, шунда у нажот топувчилардан бўлиши мумкин.

28:68

وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ ۗ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ ۚ سُبْحَانَ اللَّـهِ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ {68}

Роббинг Ўзи муносиб билган нарсани яратади ва Ўзи танлайди, уларда (яратилишда) танлаш имкони йўқ^[23]. Аллоҳ (мушрикларнинг Аллоҳга) қўшаётган ширкидан покдир.

28:69

وَرَبُّكَ يَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا يُعْلِنُونَ {69}

Яратган Эганг уларнинг диллари яширадиган нарсаларни ҳам, ошкор қиладиган нарсаларни ҳам билади^[24].

28:70

وَهُوَ اللَّـهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولَىٰ وَالْآخِرَةِ ۖ وَلَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {70}

У Аллоҳдир. Ундан бошқа илоҳ (ибодат қилинадиган ҳеч ким) йўқ. Унга дунёда ҳам охиратда ҳам олқишу мақтовлар бўлсин!^[25] Ҳукму қарор Унга тегишли. Сизлар Унинг ҳузурига чиқариласизлар^[26].

28:71

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَدًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُم بِضِيَاء أَفَلَا تَسْمَعُونَ {71}

Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ тунни тепангизда то қиёматгача давомли қолдириб қўйса, Ундан бошқа қайси сизларга ёруғлик келтириб берадиган илоҳ ким экан?!  Ҳеч ҳам (ҳаққа) қулоқ солмайсизларми?!”

28:72

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهَارَ سَرْمَدًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُم بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَفَلَا تُبْصِرُونَ {72}

Айт: “Ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Агар Аллоҳ кундузни тепангизда то қиёматгача давомли қолдириб қўйса, ўзингиз ором оладиган тунни сизларга келтириб берадиган Аллоҳдан бошқа илоҳ ким экан?! Ҳеч ҳам (ҳақни) кўрмайсизларми?”^[27]

28:73

وَمِن رَّحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {73}

(Аллоҳ) Ўзидан бир яхшилик сифатида, унда ором олишингиз учун тунни, лутфу олийжаноблигидан талаб қилишингиз учун кундузни сизлар учун пайдо қилиб берди^[28]. Шукр қилгайсизлар?!^[29]

28:74

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكَائِيَ الَّذِينَ كُنتُمْ تَزْعُمُونَ {74}

У куни (Аллоҳ) уларга мурожаат қилиб: “Менинг шерикларим эканига иддао қилганларингиз қани, қаерда?”, дейди.

28:75

وَنَزَعْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا فَقُلْنَا هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ {75}

(У кунда) ҳар бир умматдан биттадан гувоҳ чиқариб^[30], (мушрикларга) “ҳужжатингизни келтиринг”, деймиз. Шунда, улар Аллоҳни ҳақ эканини билиб олади ва (илоҳ деб) тўқиб чиқарган нарсалари улардан йўқ бўлади^[31].

28:76

إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ {76}

Албатта, Қорун Мусо қавмидан эди, бироқ уларга зўравонлик қилди. Биз унга шундай бойлик берган эдикки, унинг калитлари/хазиналари^[32] қувватли кишиларга ҳам оғирлик қилар эди. Шунда қавми унга шундай деди: “Эркаланма! Чунки, Аллоҳ эркаланиб кетувчиларни ёқтирмайди.

28:77

وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ {77}

Аллоҳ сенга берган нарсалар билан охират юртини қўлга киритишга урин, дунёдан ҳам насибангни унутма. Аллоҳ сенга яхшилик қилганидек, сен ҳам яхшилик қил. Ер юзида бузғунчилик қилишга уринма. Чунки, Аллоҳ бузғунчиларни ёқтирмайди.”

28:78

قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ القُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ {78}

Қорун: “Менга бу ўзимга тегишли илм орқали берилди”, деди. Аллоҳ ундан олдин қанчадан-қанча наслларни ҳалок қилганини наҳот у билмаган бўлса.  Улар ундан ҳам кучли ва бой бўлган. Жиноятчилардан гуноҳлари ҳақида сўраб ўтирилмайди^[33].

28:79

فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ {79}

У ўз қавмини ёнига зеб-зийнати билан чиқди. Дунё ҳаётини хоҳлайдиганлар: “Қанийди Қорунга берилган нарсанинг ўхшаши бизга ҳам берилсайди. У (бойликдан) улкан насибага эга”, дедилар^[34].

28:80

وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ {80}

Илмли кишилар эса: “Ҳолингизга вой! Мўмин бўлиб, яхши иш(лар)ни амал оширганлар учун, Аллоҳнинг савоби (жаннати) яхшироқдир. Унга фақат сабр-бардошли кишилар йўлиқади”, дедилар.

28:81

فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِن فِئَةٍ يَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مِنَ المُنتَصِرِينَ {81}

Охир-оқибат, уни ҳам ҳовли-жойини ҳам ерга юттириб юбордик^[35]. Шунда, Аллоҳдан бошқа унга ёрдам берадиган ҳеч қандай ёрдамчи гуруҳ бўлмади, ҳимоя қилинмади^[36].

28:82

وَأَصْبَحَ الَّذِينَ تَمَنَّوْا مَكَانَهُ بِالْأَمْسِ يَقُولُونَ وَيْكَأَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَوْلَا أَن مَّنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَيْكَأَنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ {82}

Кечагина уни ўрнида бўлиб қолишни орзу қилганлар шундай деб қолди: “Во ажаб! Ўзи муносиб билган бандаларига ризқни кенг қилиб берадиган ҳам, ўлчаб (тор қилиб) қўядиган ҳам Аллоҳ экан!^[37] Агар Аллоҳ бизга Ўзи яхшилик қилмаганида, бизни ҳам юттириб юборарди. Во ажаб! Кофирлар нажот топмас экан!”

28:83

تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ {83}

Биз ўша охират юртини ер юзида зўравонлик ва бузғунчилик қилишни истамайдиганлар учун тайёрлаб қўямиз. Ўша оқибат масъулиятли (мўмин)ларга тегишли!

28:84

مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ {84}

Кимки (Аллоҳнинг ҳузурига) яхшилик билан келса, унга ундан ҳам яхшиси берилади. Кимки ёмонлик билан келса, ёмонликларни амалга оширганларга фақат ўз қилмишларининг жазоси берилади.

28:85

إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ مَن جَاء بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ {85}

Сенга Қуръонни фарз^[38] қилган зот, сени қайтар жой (Маккага) албатта қайтаради. Айт: “Қўлланма (китоб) олиб келган кишини ҳам, аниқ залолатдаги кишини ҳам яратган Эгам яхши билади.”

28:86

وَمَا كُنتَ تَرْجُو أَن يُلْقَى إِلَيْكَ الْكِتَابُ إِلَّا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ ظَهِيرًا لِّلْكَافِرِينَ {86}

(Эй Муҳаммад!) Сенга китоб туширилишини кутмагандинг^[39]. Фақат-гина яратган Эгангдан бир яхшилик сифатида (тушди). Шунинг учун, (Қуръонни) тан олмаган-кофирларга ёрдамчи бўлма!

28:87

{87} وَلَا يَصُدُّنَّكَ عَنْ آيَاتِ اللَّـهِ بَعْدَ إِذْ أُنزِلَتْ إِلَيْكَ ۖ وَادْعُ إِلَىٰ رَبِّكَ ۖ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

Сенга нозил қилиб бўлинганидан кейин, улар сени Аллоҳнинг оятларидан тўсиб қўймасин. Сен яратган Эганг (йўли)га даъват қил, асло мушриклардан бўлма!

28:88

وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ {88}

Аллоҳ билан бирга яна бошқа ҳеч қандай сохта илоҳга дуо қилма. Қуллик қилинишга ҳақли ягона зот Удир. Унинг зотидан^[40] бошқа ҳамма нарса ҳалок бўлади^[41]. Ҳукм-у қарор Унга тегишли. Сизлар Унинг ҳукмига қайтариласизлар.

^[1] Қасос сураси, Маккада тушган, 88 оят. Тушиш тартиби 49, ёзилиш тартиби 28.

^[2]Оятда “نتلو – тиловат қилиб беряпмиз” ибораси бор. Тиловат – эслатма бериш ва у орқали тўғри йўлга солиш мақсадида тушунтириб ўқиб беришдир (Саййид Тантовий). Маъносини тушуниб ўқишга ҳам тиловат дейилади (Муфрадот).

^[3]Фиръабн ўз юртидаги халқни икки қисмга ажратиб юборган. Ўз миллатига мансуб бўлган кишиларни эркин қўяр, Исроил Авлодларини (йеврейларни) эса оятда келтирилган азоблар билан азоблар эди. Бу эса, унинг миллатчи эканига далолат қилади. Фиръавн ва Бану ИСроил ҳақидаги ўхшаш оятлар: Бақара 2/49, Аъроф 7/127, 141, Иброҳим 14/6, Ғофир 40/25.

^[4]Шуаро 26/52-59.

^[5]Ваҳий калимаси пайғамбарларга нисбатан ишлатилса – Аллоҳдан элчи-фаришта орқали ҳавий/хабар олишга айтилади. Бошқа ҳолатларда эса, тўғри туш кўриш, зеҳнига сингиб қолиш, қалбига илҳом келиш, каби маъноларни англатади. Мусо алайҳиссаломнинг онаси пайғамбар бўлмагани учун (Юсуф 10/109, Наҳл 16/43), бу оятдаги ваҳийга кейинги маънолар берилади. Лекин, улардан айнан қайси бири орқали бу буйруқ билдирилгани бизга маълум эмас. Уни билишдан масъул эмасмиз. (Қўшимча маълумот учун қаранг: Мафотиҳул-Ғайб.) Баъзилар, ўша даврда Шуайб (а.с.) пайғамбар эди. Балки унга Аллоҳ элчи фаришта орқали ваҳий қилган бўлса, у Мусонинг онасига элчи юбориб билдирган бўлиши ҳам мумкин, деб таъвил қилади.

^[6]Сандиққа солиб ташлангани Тоҳа сурасининг 39-оятида баён қилинган.Аллоҳ таоло баъзан тушларда ҳам баъзи нарсаларни билдириб қўяди (Юсуф 12/4-5, 43, 49). Демак, Аллоҳ таоло бандаларига баъзан тўғри ишларни кўнглига солиб билдириб қўяди, ўзининг ҳикмати орқали йўл кўрсатиб қўяди.

^[7]Бу оятдаги “лом-ل”  “Ломи оқибат” ва Лому сайрура” дир. Яъни, “оқибатда” деб маъно берилади. (Қаранг: Мадорик, Зажжож)

^[8]Аҳқоф 33/15.

^[9]Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:

• Бировга моддий яхшилик қилувчи.
• Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).

 

[10] Òîҳà 20:40, Øóàğî 26:19-21.

^[11]Гапга Аллоҳни вакил қилиш – ишининг натижасини Аллоҳдан кутиш ва Унга таваккал қилишдир.

^[12]Мусо алайҳиссалом оиласига нисбатан “Турин туринглар” дея кўплик учун ишлатиладиган калима ишлатган, ҳамда оят бошида Мусо а.с. нинг аёли эмас, “оиласи” деб келтирилди. Бу эса, ўшанда Мусо алайҳиссаломнинг ёнида унинг фарзандлари ҳам бўлганини билдиради.

^[13]Аллоҳдан ваҳий олган пайғамбарларга ҳеч қандай хавф-хатар ва ғамгинлик бўлмайди. Ўша вақтдан бошлаб Мусо ҳам пайғамбар бўлган.

^[14]Тоҳа 20/42-48 оятларда Мусо Фиръавнга Аллоҳдан қандай оят билан келгани баён қилинган.

^[15]Фиръавн ва унга ўхшаган ёвуз етакчилар, ўзларининг ортидан гуноҳга ботиб эргашиб юрган тобеларини жаҳаннам азобидан қутқариб қололмайди.

^[16]Демак, қиёматгача Фиръавн ва унга эргашганларни инсонлар лаънатлашда давом этади.

^[17]Моида 5/19.

[18] Èñğî 17:90-93, Àíêàáóò 29:50-51.

^[19]

^[20]Яъни, аввалги илоҳий китобга эга бўлган кишилар, агар ўзларидаги китобни яхши билса ва унга ишонса, ўша китобларни тасдиқлаган сўнги илоҳий китоб – Қуръонга ҳам ишонишлари керак бўлади.

^[21]Кимки Аллоҳга йўналса, ана шу кимсаларни Аллоҳ ҳам ҳидоят қилади.

^[22]Анъом 6/94.

^[23]Аллоҳ таоло йўқдан бор қилиб яратишда Ўзи танлаган ва хоҳлаганини яратади. Ҳеч бир инсонга ўз онасидан эркак ёки аёл бўлиб туғилишни танлаш ихтиёри берилмаган. Мавжудотни яратишда Аллоҳ Ўзи муносиб билган ва Ўзи хоҳлаган шаклда яратади. Яратилишда ҳеч кимни ва ҳеч нарсани танлаш ихтиёри йўқ. Яратганидан кейин эса, бандалари ихтиёр қилган нарсаларидан ҳам Ўзи хоҳлаганини яратади. Яъни, банда нимани хоҳласа унинг барча хоҳиши амалга ошмайди. Баъзи муфассирлар кимни пайғамбар бўлиш ёки бўлмаслиги ҳақида ихтиёр йўқ, деб таъвил қилишган ва бу оятни Зухруф 43/11 оятига жавоб сифатида нозил бўлган деб тафсир қилишган. Вақф қоидасидаги қарашларга кўра, бу оятни қуйидагича фарқли таржима қилганлар ҳам бўлган: “Роббинг Ўзи танлаганини яратади. Уларнинг танлаш ҳаққи бўлган нарсалардан ҳам танлаб олади.”

^[24]Бақара 2/277, Оли Имрон 3/29, 119, Ҳуд 11/5, Наҳл 16/23, намл 27/25, 74.

^[25]Аллоҳга охиратда ҳам олқиш ва мақтов айтилади. (Қаранг: Фатир 35/34, Зумар 39/74, Юнус 10/10.)

^[26]Маҳшарда Аллоҳнинг ҳукми ўтади, кимни жаннатга ҳукм қилса жаннатга, кимни жаҳаннамга ҳукм қилса жаҳаннамга киради.

^[27]Кеч билан кундуз давомли алмашиб турадиган қилиб қўйилиши, Аллоҳ таолонинг инсониятга қилган марҳаматидир. Агар буни тўхтатиб қўйса, Ундан бошқа ҳеч ким кеча билан кундуз алмашишини йўлга сололмайди.

^[28]Бу оят араб тилидаги лафф ва нашр қоидасига кўра таржима қилинди.

^[29]Юнус 10/67, Ғофир 40/61, Набаъ 78/10.

^[30]Қиёматда ҳар бир умматдан гувоҳлар келтирилади. Бақара 2/144, Нисо 4/41, Наҳл 16/84, 89.

^[31]Оли Имрон 3/24, Анъом 6/22-24, 138, Аъроф 7/53,  Анкабут 29/13, Аҳқоф 33/28.

^[32]“Мафотиҳ – калитлар” калимасига “хазиналар” деб маъно берса ҳам бўлади (Саййид Тантовий, Имом Мотрудий, Ибн Атийя).

^[33]Азоб ва ҳалокатга лойиқ бўлиб қолганида, уларни ҳалок қилишдан олдин улардан сўраб ўтирилмайди. Чунки Аллоҳ ҳамма нарсани билади. Охиратда ҳам гуноҳни қилганмисан ёки қилмаганмисан, деб савол берилмайди. Аксинча, уларни ўзларига ўзларини гуноҳ қилдириш ва айбини бўйнига қўйиш учун ҳисоб-китоб қилинади. Зотан, қилган ишларининг барчаси амал дафтарларига ёзиб қўйилган бўлади (Қоф 50/17-18). Ер юзида содир бўлаётган ҳамма нарса аниқ ёзиб борилади (Анъом 6/59).

^[34]Охиратни унутиб, фақат дунё хоҳлаган кимсаларга, дунода насибаси берилса-да,  охиратда уларга ҳеч қандай яхшиликдан ҳисса бўлмайди (Ҳуд 11/15-16, Исро 17/18-20). Мўмин-мусулмонлар Аллоҳ таолодан дунёда ҳам охиратда ҳам яхши яшашни сўрашлари керак (Бақара 2/200-202). Дунёни охиратдан устун қўйишлик кофирликка етаклайди. Чунки, куфрга сасодан дунёга бўлган муҳаббат сабаб бўлади (Иброҳим 14/2-3, Наҳл 16/106-107).

^[35]Анкабут 29/40.

^[36]Яъни, Аллоҳнинг азоби келганида уни на мол-давлати, на тарафдорлари қутқариб қололмади, унга ҳеч ким ёрдам бермади. Қорун ва унга ўхшаган дунёпараст, зўравон ва кофир кимсалар, ўзларининг мол-давлати ва фарзандларининг кўплиги сабабли, ҳеч қандай азобга гирифтор бўлмаймиз, деб ўйлайди (сабаъ 34/35-36). Улар ўзларига берилган имкониятлар Аллоҳ тарафидан беилганини, уни хоҳлаган вақт яна олиб қўйишини унутиб қўйишади.

^[37]Исро 17/30, Анкабут 29/62, Рум 31/37, Сабаъ 34/36.

^[38]Қуръонни фарз қилди деганда, унга шубҳасиз ишонишни, амал қилишни ва бошқаларга ҳам етказишни фарз қилди, дегани бўлади. Кимки Расулуллоҳга (суннатга) эргашмоқчи бўлса, Қуръонга амал қилиши керак.

^[39]Қуръон Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўз истаги билан нозил бўлмаган. Балки, уни Аллоҳ Ўз ихтиёри ва танлови асосида нозил қилди, уни етказишни ва унга аввало ўзи амал қилишни Муҳаммад алайҳиссаломга фарз қилди.

^[40]Аллоҳга нисбатан ишлатилган “юз” ибораси Унинг зотига ишорат қилади (Имом Насафий, Мадорик, Ибн Касир тафсири).

^[41]Қиёматда қайта тирилишдан олдин ҳамма нарса ҳалок бўлади. Охиратда эса инсон ва жинлар яна унинг ҳузурига тўпланади (Бақара 2/203, Оли Имрон 3/158).