- Юсуф сураси[1]
بسم الله الرحمن الرحيم
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашувчи – Аллоҳ номи билан.
12:1
الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ {1}
Алиф! Лам! Ро! Булар очиқ-ойдин[2] китоб оятларидир.
12:2
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ {2}
Яхшилаб тушуниб – ақл юритишингиз[3] учун уни арабча Қуръон[4] қилиб юбордик.
12:3
نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَـذَا الْقُرْآنَ وَإِن كُنتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ {3}
Сенга ушбу Қуръонни ваҳий қилиш орқали сенга энг гўзал қиссани айтиб беряпмиз. Албатта, сен илгари бундан бехабар эдинг.
12:4
إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ {4}
Юсуф бир куни отаси (Яъқуб)га: “Отажон! Тушимда ўн битта юлдуз, қуёш ва ойни кўрдим – уларни менга “сажда” қилаётганини кўрдим”, деди.
12:5
قَالَ يَا بُنَيَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُواْ لَكَ كَيْدًا إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِينٌ {5}
(Шунда Яъқуб) айтдики: “Болагинам! Тушингни акаларинга айтма. Айтсанг, сенга (ёмон) режа тузиб қўяди. Чунки, шайтон/ёвузлик туйғуси инсоннинг аниқ душманидир.
12:6
وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ {6}
Яратган Эганг сени мана шу шаклда танлаб олиб, сенга тушларнинг таъбирини ўргатар, ҳамда Ўз нематини оталаринг Иброҳим ва Исҳоққа тамомлаб берганидек, сен ва Яъқуб оиласига ҳам неъматини тамомлаб берар экан. Албатта, яратган Эганг билувчидир, тўғри қарор берувчидир.”
12:7
لَّقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِّلسَّائِلِينَ {7}
Шубҳасизки, Юсуф ва акаларида сўрагувчиларга (жавоб бўладиган) оятлар бор.
12:8
إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ {8}
Бир куни акалари (ўзаро) шундай деди: “Биз бир оила бўлсак ҳам Юсуф ва унинг укаси (Бинямин) отамизга биздан кўра севимлироқ.[5] Албатта, отамиз аниқ хатода.
12:9
اقْتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ {9}
Юсуфни ўлдиринг ёки уни бирон бир ерга ташлаб юборингки, отамизнинг[6] меҳр-муҳаббати сизда қолсин. Ундан кейин (тавба қилиб) яхши қавм бўлиб оласиз.”
12:10
قَالَ قَآئِلٌ مَّنْهُمْ لاَ تَقْتُلُواْ يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ {10}
(Орасида гапи ўтадиган биттаси): “Юсуфни ўлдирманг, уни баъзи йўловчилар топиб оладиган қилиб қудуқ тубига улоқтиринг. Қилсангиз шундай қилинг”, деди.
12:11
قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ {11}
(Шу мақсадда) улар шундай деди: “Эй ота! Сизга нима бўляпти, нима учун Юсуфни бизга ишонмаяпсиз? Ахир, биз унга жонкуярмиз[7].
12:12
أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ {12}
Эртага уни биз билан бирга юборинг – еб-ичиб, ўйнаб-кулсин. Биз уни албатта қўриқлаймиз.”
12:13
قَالَ إِنِّي لَيَحْزُنُنِي أَن تَذْهَبُواْ بِهِ وَأَخَافُ أَن يَأْكُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ {13}
Отаси эса: “Уни олиб кетишингиз мени ташвишлантиради. Сизлар ундан бехабар бўлиб қолиб, уни бўри еб кетишидан қўрқаман”, деди.
12:14
قَالُواْ لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ {14}
Улар: “Биз бир оила бўла туриб, агар уни бўри еб кетса, унда биз хонавайрон бўламиз-ку!” дедилар.
12:15
فَلَمَّا ذَهَبُواْ بِهِ وَأَجْمَعُواْ أَن يَجْعَلُوهُ فِي غَيَابَةِ الْجُبِّ وَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِأَمْرِهِمْ هَـذَا وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ{15}
(Гапига ишонтириб) Юсуфни олиб кетишди ва ҳаммаси бир бўлиб уни қудуқ тубига ташлашга қарор беришганида, (Эй Юсуф!) “Сен уларнинг бу қилмишини уларга ўзлари (сени Юсуф эканингни) фарқига бормайдиган ҳолда айтиб берасан”, деб ваҳий қилдик.
12:16
وَجَاؤُواْ أَبَاهُمْ عِشَاء يَبْكُونَ {16}
Улар отасининг ёнига кечаси йиғлаб келиб:
12:17
قَالُواْ يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِندَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنتَ بِمُؤْمِنٍ لِّنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ {17}
“Эй Отамиз! Ўзимиз мусобақалашгани кетиб қолиб, Юсуфни матоҳларимиз ёнида қолдирибмиз, шунда уни бўри еб кетибди. Сизга тўғрисини айтсак ҳам, бизга (барибир) ишонмайсиз”, дедилар.
12:18
وَجَآؤُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ {18}
Ва Юсуфнинг кўйлагини устида ёлғон қон билан олиб келишди. Отаси уларга: “Йўқ (бу Юсуфни қони емас). Нафсингиз сизларни бир ишга[8] ундаб қўйибди. Энди чиройли сабр (қилиш керак). Сиз васфлаётган (ёлғон) ишда ёрдам сўраладиган зот Аллоҳдир”, деди.
12:19
وَجَاءتْ سَيَّارَةٌ فَأَرْسَلُواْ وَارِدَهُمْ فَأَدْلَى دَلْوَهُ قَالَ يَا بُشْرَى هَـذَا غُلاَمٌ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً وَاللّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَعْمَلُونَ {19}
Бир карвон келиб, сувчисини (сувга) юборди. Сувчи бориб челагини қудуққа ташлади ва: “Хушхабар! Бу бир болакай-ку!”- деди. Улар уни тижорат моли сифатида сотиб юбориш учун яшириб қўйди. Аллоҳ улар нима қилаётганини билиб турарди.
12:20
وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُواْ فِيهِ مِنَ الزَّاهِدِينَ {20}
Юсуфни зулмга асосланган пулга – бир қанча дирҳамга сотиб юборишди. Зотан, улар Юсуфдан қутулмоқчи эди.
12:21
وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {21}
Уни сотиб олган Мисрлик киши хотинига: “Уни қоладиган жойини чиройли қил, балки бизга фойдаси тегиб қолар, ёки ўзимизга фарзанд қилиб олармиз”, деди. Тушларнинг таъбирини ўргатиш учун, Юсуфни у ерга мана шу шаклда жойлаштирдик. Ўз ишини амалга оширишда Аллоҳ ғолибдир. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги билмайди.
12:22
وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ {22}
Юсуф вояга етганида, унга тўғри ҳукм бериш қобилиятини ҳамда илмни бердик. Чиройли иш қилувчи-муҳсинларни[9] шундай мукофотлаймиз.
12:23
وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ {23}
Юсуф турган уйнинг соҳибаси (Зулайхо) уни ўзига жалб қилишга уринди, эшикларни қулфлаб қўйди ва: “Қани кел!”, деди. Юсуф эса: “Аллоҳ сақласин!” Ахир, у (эринг мени сотиб олиб) мени жойимни чиройли қилиб берган – хўжайиним-ку! Золимлар наҳот топмайди”, деди.
12:24
وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ {24}
Шубҳасизки, аёл унга талпинди. Агар Юсуф яратган Эгасининг очиқ ҳужжатини кўрмаганида, у ҳам аёлга талпинган бўларди. Юсуфдан ёмонлик ва фаҳшни узоқлаштириш учун мана шу шаклда (ҳужжат кўрсатдик). Чунки, у Бизнинг танлаб олган-холис қулларимиздандир.
12:25
وَاسُتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاء مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوَءًا إِلاَّ أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ {25}
Иккаласи ҳам эшик томон югурди, аёл Юсуфнинг кўйлагини ортидан йиртиб юборди ва эшик олдида иккаласи ҳам аёлнинг эрига дуч келди. Шунда аёл (эрига қараб): “Оилангга ёмонлик қилмоқчи бўлганнинг жазоси нима? Зиндонга ташланиш ёки аламли қийноққа ташланиш эмасми?”- деди.
12:26
قَالَ هِيَ رَاوَدَتْنِي عَن نَّفْسِي وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْ أَهْلِهَا إِن كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَهُوَ مِنَ الكَاذِبِينَ {26}
Юсуф эса: “Мени у ўзига жалб қилмоқчи бўлди”, деди. Аёлнинг оиласидан бири шундай гувоҳлик берди: “Агар Юсуфнинг кўйлаги олд тарафидан йиртилган бўлса, аёл тўғри айтган бўлади ва у ёлғончилардан (бўлади).
12:27
وَإِنْ كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ فَكَذَبَتْ وَهُوَ مِن الصَّادِقِينَ {27}
Агар Юсуфнинг кўйлаги орқа тарафидан йиртилган бўлса, аёл ёлғон гапирган бўлиб, Юсуф ростгўйлардан (бўлади).”
12:28
فَلَمَّا رَأَى قَمِيصَهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ {28}
Аёлнинг эри кўйлак орқа тарафидан йиртилганини кўриб шундай деди: “(Эй аёллар!) Бу сизларнинг хийлаларингиздан биридир. Ҳақиқатда, сизларнинг хийлангиз кўп.
12:29
يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَـذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنبِكِ إِنَّكِ كُنتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ {29}
Эй Юсуф! Бу ишни унут. (Эй хотин!) Сен гуноҳинг учун кечирим сўра. Чунки, сен хатокорлардан бўлдинг.”
12:30
وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَن نَّفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ {30}
Шаҳарда бир неча аёллар: “Вазирнинг аёли ўз қулини ўзига жалб қилишга уринибди. Муҳаббат юрагидан уриб қўйибди. Биз уни очиқ адашган деб биламиз”, дедилар.
12:31
فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِّنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا هَـذَا بَشَرًا إِنْ هَـذَا إِلاَّ مَلَكٌ كَرِيمٌ
Вазирнинг хотини аёлларнинг гап-сўзларини эшитиб, уларга элчи юборди. Улар учун ўриндиқ тайёрлатди. Ҳар бирига биттадан пичоқ берди. Шу аснода (Юсуфга) “Уларнинг ёнига чиқ!”, деди. Аёллар Юсуфни кўрганида унга маҳлиё бўлиб, қўлларини кесиб олишди. Ва: “Эй пок Аллоҳ! Ахир бу башар-инсон эмас. Бу мукаррам бир фаришта-ку!”- дедилар.
12:32
قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ فَاسَتَعْصَمَ وَلَئِن لَّمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِّنَ الصَّاغِرِينَ {32}
(Зулайҳо) шундай деди: “Сизлар у ҳақида мени маломат қилган йигит мана шу бўлади. Уни ўзимга жалб қилишга уриндим, лекин у ўзини сақлади. Агар энди буйруғимни бажармаса, аниқ зиндонга ташланади ва хорланганлардан бўлади.”
12:33
قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ {33}
Юсуф айтдики: “Эй яратган Эгам! Булар чорлаётган нарсадан кўра мен учун зиндон афзал. У (аёл)ларнинг макрини мендан нари қилмасанг, уларга мойил бўлиб, жоҳиллардан бўлиб қоламан.”
12:34
فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ كَيْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ {34}
Яратган Эгаси унинг дуосини қабул қилиб, аёлларнинг макрини ундан бартараф қилди. Чунки, У эшитади, билади.
12:35
ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُاْ الآيَاتِ لَيَسْجُنُنَّهُ حَتَّى حِينٍ {35}
Далилларни кўрганидан кейин, уларга (вазир ва унинг одамларига) Юсуфни бир муддат қамаб қўйиш фикри келди.
12:36
وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانَ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ {36}
Зиндонга Юсуф билан бирга иккита йигит ҳам кирган эди. Улардан бири: “Мен тушимда ўзимни сархуш қилувчи ичимлик қуяётганимни кўрдим”, деди. Яна бири: “Мен тушимда бошимда нон кўтариб турганимни, ундан қушлар еётганини кўрдим. (Эй Юсуф!) Бизга бунинг таъбирини айтиб бер. Кўряпмизки, сен яхшилик қилувчи-муҳсинлардансан”, дедилар.
12:37
قَالَ لاَ يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلاَّ نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيكُمَا ذَلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ {37}
Юсуф шундай деди: “Иккалангизга бериладиган овқат келмасидан олдин мен сизга унинг таъвилини айтиб бераман. Бу – яратган Эгамнинг менга берган илмидандир. Чунки, мен Аллоҳга ишонмайдиган ва охиратни тан олмайдиган қавмнинг динини тарк қилдим.
12:38
وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَآئِـي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَا أَن نُّشْرِكَ بِاللّهِ مِن شَيْءٍ ذَلِكَ مِن فَضْلِ اللّهِ عَلَيْنَا وَعَلَى النَّاسِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ {38}
Оталарим Иброҳим, Исҳоқ ва Яъқубнинг динига эргашдим. Бирор нарсани Аллоҳга шерик қилишга бизни асло ҳаққимиз йўқ. Мана шу эътиқод – бизга ва барча инсонларга нисбатан Аллоҳнинг олийжаноблигидир. Лекин, инсонларнинг кўпи шукр қилмайди (ўз бурчини адо этмайди).
12:39
يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ {39}
Эй зиндондаги дўстларим! Турли-туман (сохта) робблар яхшими, ёки чексиз қудратли ягона Аллоҳми?
12:40
مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤُكُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {40}
Аллоҳ ила орангизга қўйиб ибодат қилаётганларингиз фақатгина сиз ва ота-боболарингиз номлаб олган исмлар, холос. Аллоҳ у ҳақида ҳеч қандай далил туширмаган. Ҳукм қилиш фақат Аллоҳга тегишли. Аллоҳ сизларни фақат Унинг Ўзига ибодат қилишга буюрган. Мана шу тўғри дин. Лекин, инсонларнинг кўпчилиги билмайди[10].
12:41
يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِن رَّأْسِهِ قُضِيَ الأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ {41}
Эй зиндондаги дўстларим! Биттангиз хўжайинингизга шароп қуйиб беради, яна бирингиз дорга осилади ва қушлар унинг бошидан ейди. Сизлар сўраган иши битди (деди Юсуф).
12:42
وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِّنْهُمَا اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ فَأَنسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ{42}
Юсуф у иккаласидан қутилиб қолишини билган хамхонасига: “Хўжайининг ёнида мен ҳақимда гапир”, деди. Лекин, шайтон/ёвуз туйъгу унга хўжайини олдида (Юсуф ҳақида) гапиришни унуттириб юборди. Натижада, Юсуф зиндонда яна бир неча йил қолиб кетди.
12:43
وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ يَا أَيُّهَا الْمَلأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِن كُنتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ {43}
(Бир куни подшоҳ): “Мен тушимда еттита семиз сигир кўрдим. Уларни бошқа еттита озғин сигир еб юборди. Еттита яшил бошоқ ва бошқа еттита қуруқ бошок ҳам кўрдим. Эй аъёнлар! Агар тушни таъбир қилолсангиз, мени тушим ҳақида жавоб беринг”, деди.
12:44
قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ الأَحْلاَمِ بِعَالِمِينَ {44}
Аъёнлар эса: “Булар алғов-далғов тушлар. Биз бундай тушларнинг таъбирини билмаймиз”, деди.
12:45
وَقَالَ الَّذِي نَجَا مِنْهُمَا وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ أَنَاْ أُنَبِّئُكُم بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ {45}
(Қамоқдаги) икки кишидан қутулиб қолгани узун муддатдан кейин Юсуфни эслаб: “Мен сизларга у тушнинг таъбирини айтиб бераман, мени дархол (зиндонга) юборинг”, деди.
12:46
يُوسُفُ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ أَفْتِنَا فِي سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ لَّعَلِّي أَرْجِعُ إِلَى النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ {46}
(Зиндонга бориб): “Эй Юсуф! Эй ростгўй инсон! Еттита семиз сигирни етти озғин сигир еётганини, ҳамда еттита яшил бошоқ ва қуруқ бошоқлар ҳақида (туш таъбирини) ечимини айтиб бер. Балки, керакли инсонларга (тўғри таъбир билан) қайтсам, шунда (сени қадрингни) билишар”, деди.
12:47
قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَبًا فَمَا حَصَدتُّمْ فَذَرُوهُ فِي سُنبُلِهِ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّا تَأْكُلُونَ {47}
Юсуф шундай деди: “Одатдагидек етти йил экин-тикин қилиб, кейин ўзингиз ейдигандан ташқари барча ҳосилни бошоғида қолдиринг.
12:48
ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذَلِكَ سَبْعٌ شِدَادٌ يَأْكُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّا تُحْصِنُونَ {48}
Ундан кейин қаттиқ етти (йил қаҳатчилик) келиб, ғамлаган захирангизни еб кетади. Йиққанингиздан озгинаси қолади, холос.
12:49
ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذَلِكَ عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَفِيهِ يَعْصِرُونَ {49}
Ана шундан кейин, инсонлар (баракатли) ёғингарчиликка эришадиган йил келади ва инсонлар ўша йили (маҳсулотларнинг сув ва ёғларини) сиқиб чиқаради” (деди Юсуф).
12:50
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللاَّتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ {50}
(Буни эшитган) подшоҳ: “Юсуфни ёнимга келтиринг”, деди. (Саройдан юборилган) элчи Юсуфнинг ёнига келганида, Юсуф шундай деди: “Хўжайинингга қайтиб бориб, қўлларини кесиб олган аёлларнинг аҳволларини сўра. Албатта, яратган Эгам у аёлларнинг хийлаларини билади.”
12:51
قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَاوَدتُّنَّ يُوسُفَ عَن نَّفْسِهِ قُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِن سُوءٍ قَالَتِ امْرَأَةُ الْعَزِيزِ الآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَاْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ {51}
(Бу хабар етиб келиб) Подшоҳ (аёлларни йиғиб): “Юсуфни ўзингизга жалб қилмоқчи бўлганингизда ундан нима хоҳлагансиз?”- деганида, “Аллоҳ сақласин! Биз унда ҳеч қандай ёмонлик билмадик”, деди аёллар. (Шунда) вазирнинг хотини: “Мана энди ҳақиқат ўртага чиқди. Уни мен ўзимга жалб қилмоқчи бўлганман. Албатта, у ростгўйлардандир”, деди.
12:52
ذَلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّي لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَيْبِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي كَيْدَ الْخَائِنِينَ {52}
Юсуф (элчига яна шундай) деди: “Зиндондан шунинг учун чиқмадимки, йўқлигида унга хиёнат қилмаганимни вазир билиб қўйсин. Аллоҳ хоинларнинг хийласини муваффақиятли қилмайди.
12:53
وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ {53}
Мен ўз нафсимни оқламайман. Чунки, агар яратган Эгам марҳамат қилиб-огоҳлантирмаса, нафс ёмонликка буюриб туради. Албатта, яратган Эгам жуда кечиримлидир, эзгулик ва неъмат улашувчидир.”
12:54
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مِكِينٌ أَمِينٌ {54}
“Уни ҳузуримга келтиринг – мен уни ўзимга хос одамим қилиб оламан”, деди подшоҳ. Кейин, Юсуф билан гаплашиб: “Бугундан эътиборан сен бизни ёнимиздаги юқори мартабалик ва ишончли одамимизсан”, деди.
12:55
قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَ آئِنِ الأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ {55}
(Шунда) Юсуф: “Мени бу юртнинг хазиналарини бошқариш вазифасига тайинла. Чунки, мен (захирани) яхши сақлайдиган ва (у ишни яхши) биладиган кишиман”, деди.
12:56
وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاء نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَن نَّشَاء وَلاَ نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ {56}
Юсуфга у ерда (иш бошқаришга) мана шу шаклда имконият бердик. У юртни ўзи хоҳлаганидек тасарруф қилади[11]. Биз марҳаматимизни Ўзимиз муносиб билганга насиб қиламиз ва чиройли иш қилувчи-муҳсинларнинг ажрини зое қилмаймиз.
12:57
وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ {57}
Ҳақиқатда, Аллоҳга ишонган ва гуноҳлардан сақланган кишилар учун охиратдаги ажр-мукофот яхшироқдир.
12:58
وَجَاء إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُواْ عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ{58}
Юсуфнинг ака-укалари келиб, унинг ёнига киришди. У уларни таниди, улар эса Юсуфни танимади.
12:59
وَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَّكُم مِّنْ أَبِيكُمْ أَلاَ تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَاْ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ {59}
Юсуф акаларининг юкларини юклаттириб бериб шундай деди: “(Келаси сафар) ота бир укангизни ҳам олиб келинглар (унга ҳам бераман). Кўрмаяпсизларми? Мен ўлчовни тўлиқ қилиб бераман ва мен меҳмон қилувчиларнинг энг яхшисиман.
12:60
فَإِن لَّمْ تَأْتُونِي بِهِ فَلاَ كَيْلَ لَكُمْ عِندِي وَلاَ تَقْرَبُونِ {60}
Агар уни менга олиб келмасанглар, менда сиз учун ҳеч қандай ўлчанадиган (маҳсулот) йўқ, ёнимга яқинлашманглар” (деди Юсуф).
12:61
قَالُواْ سَنُرَاوِدُ عَنْهُ أَبَاهُ وَإِنَّا لَفَاعِلُونَ {61}
Акалари: “Биз уни олиб келиш учун отасини кўндирамиз. Биз бу ишни албатта бажарамиз”, деди.
12:62
وَقَالَ لِفِتْيَانِهِ اجْعَلُواْ بِضَاعَتَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَا إِذَا انقَلَبُواْ إِلَى أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ {62}
Юсуф (хизматчи) йигитларига шундай деди: “Тўлайдиган сармояларини юкига жойлаб қўйинг. Балки, оиласига қайтиб борганида, сармоясини таниб (маҳсулотларни текинга олганини англаб) яна қайтиб келишар.”
12:63
فَلَمَّا رَجِعُوا إِلَى أَبِيهِمْ قَالُواْ يَا أَبَانَا مُنِعَ مِنَّا الْكَيْلُ فَأَرْسِلْ مَعَنَا أَخَانَا نَكْتَلْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ {63}
Оталарини ёнига қайтганида: “Эй отамиз! Бизга (озиқ-овқат маҳсулотларини) ўлчови тақиқлаб қўйилди. (Бу сафар) укамизни ҳам биз билан бирга юбор. Шунда (яна маҳсулот) ўлчатиб оламиз. Биз уни албатта муҳофаза қиламиз”, дедилар.
12:64
قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلاَّ كَمَا أَمِنتُكُمْ عَلَى أَخِيهِ مِن قَبْلُ فَاللّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ {64}
Яъқуб айтдики: “У ҳақида сизларга ишонмайман. Ишонсам ҳам илгари унинг акаси ҳақида ишонганимдек бўлади. Энг яхши сақлагувчи Аллоҳдир. У ҳаммадан марҳаматлидир”, деди[12].
12:65
وَلَمَّا فَتَحُواْ مَتَاعَهُمْ وَجَدُواْ بِضَاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَيْهِمْ قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا نَبْغِي هَـذِهِ بِضَاعَتُنَا رُدَّتْ إِلَيْنَا وَنَمِيرُ أَهْلَنَا وَنَحْفَظُ أَخَانَا وَنَزْدَادُ كَيْلَ بَعِيرٍ ذَلِكَ كَيْلٌ يَسِيرٌ {65}
Юкларини очишганида, сармоялари ўзларига қайтариб берилганини кўриб шундай дедилар: “Эй отамиз! Яна нима хоҳлаймиз (улардан)? Бу ўзимизни сармоямиз-ку! У ўзимизга қайтиб берилибди. (Бизга рухсат беринг) Оиламизга егулик олиб келамиз, укамизни ҳам муҳофаза қиламиз ва битта туя ортиқча озиқ-овқат келтирамиз. Бу (сафар берилган) озгина ўлчов.”
12:66
قَالَ لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَكُمْ حَتَّى تُؤْتُونِ مَوْثِقًا مِّنَ اللّهِ لَتَأْتُنَّنِي بِهِ إِلاَّ أَن يُحَاطَ بِكُمْ فَلَمَّا آتَوْهُ مَوْثِقَهُمْ قَالَ اللّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَكِيلٌ {66}
Яъқуб шундай деди: “Ҳаммангизни қуршаб олган бир фалокат юз бермасейла, Биняминни менга қайтариб олиб келишингиз ҳақида Аллоҳ номи билан қатъий сўз бермагунингизча уни сиз билан юбормайман.” Шунда улар Аллоҳга аҳд беришганида, “Гапираётган гапимизга Аллоҳ вакилдир”, деди (Яъқуб).
12:67
وَقَالَ يَا بَنِيَّ لاَ تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُواْ مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ وَمَا أُغْنِي عَنكُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَعَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ {67}
(У яна) айтдики: “Эй Ўғилларим! У ерга битта дарвозадан кирманг, фарқли дарвозалардан киринг. Аллоҳдан келадиган ҳеч нарсани мен сиздан даф этолмайман. Ҳукм қилиш фақат Аллоҳга хос. Мен Унга суяниб-таяндим. Ўзини ишониб топширмоқчи бўлганлар (ҳам) Унга суяниб-таянсин.”
12:68
وَلَمَّا دَخَلُواْ مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُم مَّا كَانَ يُغْنِي عَنْهُم مِّنَ اللّهِ مِن شَيْءٍ إِلاَّ حَاجَةً فِي نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضَاهَا وَإِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِّمَا عَلَّمْنَاهُ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ {68}
Улар оталари буюрган ердан киришганида, Яъқуб Аллоҳдан келадиган нарсани болаларидан даф этолмаса-да, ўз орзусини амалга оширган бўлди, холос. У ҳақиқатда илм эгаси эди. Чунки, унга Биз илм берганмиз. Лекин, инсонларнинг кўпи билмайди.
12:69
وَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَخَاهُ قَالَ إِنِّي أَنَاْ أَخُوكَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ {69}
Улар Юсуфнинг ёнига киришганида, Юсуф ўз укасини бағрига босиб: “Мен сенинг акангман. Уларнинг қилмишларига қайғурма”, деди.
12:70
فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ {70}
Юсуф акаларининг юкларини юклаттириб, ўзининг сув идишини укаси (Бинямин)нинг юкига жойлаттириб қўйди. Кейин, бир жарчи: Эй карвондагилар! Сизлар ўғри экансиз”, деб жар солди.
12:71
قَالُواْ وَأَقْبَلُواْ عَلَيْهِم مَّاذَا تَفْقِدُونَ {71}
Карвондагилар уларга қараб: “Нимани йўқотдинглар?”- деди.
12:72
قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَن جَاء بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَاْ بِهِ زَعِيمٌ {72}
(Вазифадагилардан бири): “Подшоҳнинг идишини йўқотдик. Уни олиб келган кишига бир туя юк мукофот бор. Мен бунга кафилман”, деди.
12:73
قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُم مَّا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ {73}
Улар: “Аллоҳга қасам! Биз бу ерда бузғунчилик қилиш учун келмаганимизни аниқ биласизлар. Биз ўғри эмасмиз”, дедилар.
12:74
قَالُواْ فَمَا جَزَآؤُهُ إِن كُنتُمْ كَاذِبِينَ {74}
(Вазифадагилар) айтдики: (Ўғри орангизда бўлиб) сизлар ёлғон гапираётган бўлсангиз, у (ўғри)нинг жазоси қандай бўлади?”, деди.
12:75
قَالُواْ جَزَآؤُهُ مَن وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ كَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ {75}
Улар: “Унинг жазоси шу – (ўғирланган нарса) кимнинг юкидан чиқса, у унинг жазосидир[13]. Биз ҳақсизлик қилувчиларни мана шундай жазолаймиз?, дедилар.
12:76
فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاء أَخِيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِن وِعَاء أَخِيهِ كَذَلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ إِلاَّ أَن يَشَاء اللّهُ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مِّن نَّشَاء وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ {76}
Шунда Юсуф укасининг юкидан олдин акаларининг юкини (текширишни) бошлади. Кейин идишни укасининг юкидан чиқартирди. Биз Юсуфга мана шундай режа туздирдик. Аллоҳ шундай қилмаса, подшоҳнинг қонунига кўра Юсуф укасини олиб қололмас эди. Биз муносиб билган қулларимизни даражасини юксалтирамиз. Ҳар бир билимдон устида яна-да яхши биладиган бор.
12:77
قَالُواْ إِن يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنتُمْ شَرٌّ مَّكَانًا وَاللّهُ أَعْلَمْ بِمَا تَصِفُونَ {77}
(Юсуфнинг акалари): “Агар бу ўғрилик қилган бўлса, бундан олдин унинг акаси ҳам ўғрилик қилган”, деди. Юсуф буни ичига ютиб, ичидагини акаларига билдирмай, (ичида): “Ўзингиз энг ёмон мартабадасизлар. Сиз васфлаб айтаётган нарсанинг аслини Аллоҳ яхши билади”, деди.
12:78
قَالُواْ يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ إِنَّ لَهُ أَبًا شَيْخًا كَبِيرًا فَخُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ {78}
(Акалари яна): “Эй Вазир жаноблари! Уни ёши улуғ кекса отаси бор. Шунинг учун, уни ўрнига биздан бирортамизни олиб қол. Кўряпмизки, сен яхшилик қилувчи-муҳсинлардан экансан”, дедилар.
12:79
قَالَ مَعَاذَ اللّهِ أَن نَّأْخُذَ إِلاَّ مَن وَجَدْنَا مَتَاعَنَا عِندَهُ إِنَّـآ إِذًا لَّظَالِمُونَ {79}
Юсуф айтдики: “Аллоҳ сақласин! Нарсамизни кимнинг юкидан топган бўлсак, биз фақат ўшани олиб қоламиз. Акс ҳолда, ҳақсизлик қилувчи-золимлардан бўлиб қоламиз”, деди.
12:80
فَلَمَّا اسْتَيْأَسُواْ مِنْهُ خَلَصُواْ نَجِيًّا قَالَ كَبِيرُهُمْ أَلَمْ تَعْلَمُواْ أَنَّ أَبَاكُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَيْكُم مَّوْثِقًا مِّنَ اللّهِ وَمِن قَبْلُ مَا فَرَّطتُمْ فِي يُوسُفَ فَلَنْ أَبْرَحَ الأَرْضَ حَتَّىَ يَأْذَنَ لِي أَبِي أَوْ يَحْكُمَ اللّهُ لِي وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ {80}
Юсуфдан умиди узилганида, (ўзаро) маслаҳат қилиш учун бир четга чиқиб, уларнинг каттаси шундай деди: “Сизлардан отангиз Аллоҳ номи билан қатъий сўз олганини ва бундан олдин Юсуф ҳақида ҳам зулм-у ситам қилганингизни билмай қолдингизми? Шунинг учун, то отамнинг изни ёки Аллоҳ менга ҳукм қилмагунча бу ердан асло айрилмайман. Энг яхши қарорни У беради.
12:81
ارْجِعُواْ إِلَى أَبِيكُمْ فَقُولُواْ يَا أَبَانَا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَا إِلاَّ بِمَا عَلِمْنَا وَمَا كُنَّا لِلْغَيْبِ حَافِظِينَ {81}
Отамизга қайтиб бориб шундай денглар: “Эй отамиз! Ўғлингиз ўғрилик қилди. Биз фақат билганимизга гувоҳлик бердик. Биз ғайбни[14] билмаганмиз.
12:82
وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ الَّتِي كُنَّا فِيهَا وَالْعِيْرَ الَّتِي أَقْبَلْنَا فِيهَا وَإِنَّا لَصَادِقُونَ {82}
Биз турган шаҳар аҳолисидан ва бирга қайтган карвондан ҳам сўранг – биз албатта рост гапиряпмиз.”
12:83
قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ {83}
(Бу гапларни отасига айтганида, у): “Йўқ! Аксинча, нафсингиз сизларни яна бир ишга ундаб қўйибди. Энди чиройли сабр-бардош (қилишим керак). Балки Аллоҳ уларни менга биргаликда келтириб берар. Албатта, У билиб туради, тўғри қарор беради”, деди.
12:84
وَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَى عَلَى يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ {84}
Ва улардан юз ўгириб: “Оҳ Юсуфга чеккан ҳасратим!”- деб фарёд қилди ва қайғудан икки кўзига оқ тушди. Шу билан у алам-аччиғини ичига ютди.
12:85
قَالُواْ تَالله تَفْتَأُ تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّى تَكُونَ حَرَضًا أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهَالِكِينَ {85}
Улар: “Аллоҳга қасамки, Юсуфни эслайвериб охири ё ҳасратдан жуда заифлашиб кетасиз ёки ҳалок бўласиз”, дедилар.
12:86
قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ {86}
Яъқуб айтдики: “Мен бу қаттиқ аламимни ва қайғу ҳасратимни Аллоҳга айтаман. Аллоҳ тарафидан сиз билмаган нарсаларни биламан.
12:87
يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُون {87}
Эй ўғилларим! Боринглар, Юсуф ва укаси ҳақида хабар йиғинг. Аллоҳнинг раҳматидан-мададидан умид узманг. Чунки, Аллоҳнинг раҳматидан-мададидан фақат (Унга ишонмаган) кофир кишилар умидсиз бўлади.
12:88
فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَيْهِ قَالُواْ يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنَا وَأَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنَا بِبِضَاعَةٍ مُّزْجَاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَيْنَآ إِنَّ اللّهَ يَجْزِي الْمُتَصَدِّقِينَ {88}
Шундай қилиб улар (Мисрга бориб) Юсуфнинг ҳузурига киришганида: “Эй вазир жаноблари! Бизни ҳам оиламизни ҳам очарчилик қийноғи тутди ва (бу сафар) арзимас сармоя билан келдик. Энди, бизга (сармоямизга яраша озиқ-овқат) ўлчовимизни тўлиқ қилиб бериб, бизга садақа ҳам қилақол. Аллоҳ садақа қилувчиларни аниқ мукофотлайди”, дедилар.
12:89
قَالَ هَلْ عَلِمْتُم مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جَاهِلُونَ {89}
(Шунда) Юсуф: “Сизлар жоҳил бўлган вақтингизда Юсуф ва Укаси (Бинямин)га нима қилиб қўйганингизни билганмисиз?”,- деди.
12:90
قَالُواْ أَإِنَّكَ لَأَنتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَاْ يُوسُفُ وَهَـذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَن يَتَّقِ وَيِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ {90}
Улар: “Сенмисан? Ҳа, сен аниқ Юсуфсан”, деганида, “Мен Юсуфман ва бу мени укам. Аллоҳ бизга яхшилик қилди. Чунки, ким гуноҳлардан сақланиб-тақво қилса ва сабр-бардош қилса, Аллоҳ муҳсинларни мукофотини Аллоҳ зое қилмайди”, деди.
12:91
قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللّهُ عَلَيْنَا وَإِن كُنَّا لَخَاطِئِينَ {91}
Улар: “Аллоҳга қасамки, ҳақиқатда Аллоҳ сени биздан афзал қилибди. Биз хато қилган эканмиз”, деб эътироф қилдилар.
12:92
قَالَ لاَ تَثْرَيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ {92}
Юсуф шундай деди: “Бугун айбингиз бўйнингизга қўйилмайди. Сизларни Аллоҳ кечирсин! У марҳаматлиларнинг марҳаматлигидир[15].
12:93
اذْهَبُواْ بِقَمِيصِي هَـذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيرًا وَأْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ {93}
Мени бу кўйлагимни отамга олиб бориб, отамнинг юзига қўйинглар – кўзи очилади. Кейин барча оила-аъзоларингизни олиб ёнимга келинг!”
12:94
وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلاَ أَن تُفَنِّدُونِ {94}
Карвон (Мисрдан) айрилганида, Яъқуб (ёнидагиларга): “Мени алжираганга чиқариб қўйманглар-у, мен Юсуфнинг ҳидини илғаяпман”, деди.
12:95
قَالُواْ تَاللّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَلاَلِكَ الْقَدِيمِ {95}
Ёнидагилар унга: “Аллоҳга қасамки, сен (ҳали ҳам) эски хатойингдасан”, дедилар.
12:96
فَلَمَّا أَن جَاء الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ {96}
Хушхабарчи келиб кўйлакни Яъқубнинг юзига қўйганида, кўриш қобилияти қайта тиккаланиб: “Аллоҳ тарафидан сиз билмаган нарсаларни биламан”, демаганмидим?”- деди (Яъқуб).
12:97
قَالُواْ يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ {97}
Улар: “Эй отамиз! Гуноҳларимизни кечирилиши учун дуо қил. Биз аниқ хатокор эдик”, дедилар.
12:98
قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ {98}
“Гуноҳларингиз кечирилиши учун дуо қиламан. Чунки, У жуда кечиримлидири, эзгулик ва неъмат улашувчидир”, деди.
12:99
فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَبَوَيْهِ وَقَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَاء اللّهُ آمِنِينَ {99}
Кейин, ҳаммаси Юсуфни ҳузурига киришганида, Юсуф ота-онасини бағрига босди ва: “Инша Аллоҳ[16] Мисрни хотиржам кезинглар”, деди.
12:100
وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ يَا أَبَتِ هَـذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بَي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِّمَا يَشَاء إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ {100}
Юсуф ота-онасини юксак мақомга кўтарди ва улар (ота-она ва ака-укалари) Юсуфга ҳурмат кўрсатдилар[17]. Юсуф айтдики: “Эй отажон! Бу – мен илгари кўрган тушимнинг таъбиридир. Яратган Эгам уни рўёбга оширди. Шубҳасизки, У менга яхшилик қилди – мени зиндондан чиқарди ва мен билан акаларим орасини шайтон/ёвуз туйғу бузиб қўйганидан кейин ҳам сизларни саҳродан бу ерга келтирди. Ҳақиқатда, яратган Эгам қиламан деган ишини Ўзи тартибга солувчидир. Албатта, У билувчи ва тўғри қарор берувчидир.”
12:101
رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ {101}
“Эй яратган Эгам! Менга (Миср) ҳукмронлигидан насиба бердинг ва менга тушларнинг таъбирини ўргатдинг[18]. Ер-у осмонларни ёриб яратувчисисан. Сен дунё ва охиратда ҳам менинг дўстим/хожамсан. Жонимни мусулмон ҳолатимда ол ва мени яхшилар қаторига қўш” (деб дуо қилди Юсуф).
12:102
ذَلِكَ مِنْ أَنبَاء الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُواْ أَمْرَهُمْ وَهُمْ يَمْكُرُونَ {102}
(Эй Муҳаммад!) Бу (қисса) ғайб хабарларидан эди. Уни сенга ваҳий йўли орқали Биз билдиряпмиз. Бўлмасам, улар Юсуфга режа тузиб ўз ишларида бирлашганида сен уларнинг ёнида эмасдинг.
12:103
وَمَا أَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ {103}
(Эй Муҳаммад!) Сен қанчалик қизиқганинг билан, барибир, инсонларнинг кўпи мўмин бўлмайди.
12:104
وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ {104}
Ҳолбуки, сен бу учун улардан ҳақ сўрамаяпсан. Қуръон инсониятга фақатгина эслатма-насиҳатдир.
12:105
وَكَأَيِّن مِّن آيَةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ {105}
Осмонлар ва ерда қанчадан-қанча кўрсатма-оятлар бор. Улар унга эътибор бермай ўтиб кетяпди.
12:106
وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِكُونَ{106}
Уларнинг кўпчилиги (Аллоҳга) ишонмайди. Ишонган тақдирда ҳам, фақат мушрик бўлган ҳолларида (ишонади).
12:107
أَفَأَمِنُواْ أَن تَأْتِيَهُمْ غَاشِيَةٌ مِّنْ عَذَابِ اللّهِ أَوْ تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ {107}
Улар ўзларига Аллоҳнинг азобидан иборат бўлган қамраб олувчи (бало) ёки ўзлари сезмаган ҳолда қиёмат келиб қолишидан омонда эканми?
12:108
قُلْ هَـذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللّهِ وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ {108}
Айт: “Менинг йўлим шу – мен очиқ далил асосида Аллоҳга чақираман. Мен ҳам, менга эргашганлар ҳам шундай қилади! Аллоҳ покдир. Мен мушриклардан эмасман.”
12:109
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِم مِّنْ أَهْلِ الْقُرَى أَفَلَمْ يَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ اتَّقَواْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ {109}
Биз сендан илгари ҳам фақат эркакларни элчи қилиб юборганмиз, уларга ваҳий қилар эдик, улар (ўзлари яшаб турган) шаҳар-қишлоқларнинг аҳолисидан бўлган. Ер юзида сайр қилиб, ўзларидан аввал ўтганларнинг оқибати қандай бўлганини кузатмайдими? Албатта, охират юрти гуноҳлардан сақланувчи-тақводорлар учун яхшироқдир. Ақлингизни ишлатмайсизларми?
12:110
حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُواْ جَاءهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَن نَّشَاء وَلاَ يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ {110}
Элчилар ўзларини ёлғончига чиқарилганини билиб, (кофирларни имонга киришидан) умиди узилганида уларга ёрдамимиз келган. Шунда, Биз муносиб билганлар қутқариб қолинган. Азобимиз жиноятчи қавмдан қайтарилмайди.
12:111
لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِي الأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَـكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ {111}
Шубҳасизки, уларнинг қиссаларида ақлу виждони соф кишилар учун ибрат бор. Бу (китоб) тўқиб чиқарилган сўз эмас. Аксинча, бу ўзидан аввалги китобларнинг тасдиқи[19], ҳар нарсани очиқлаб берувчи, (бунга) ишонганларга йўл кўрсатувчи (илоҳий) қўлланма – раҳбар ва раҳматдир.
[1] Юсуф сураси, Маккада нозил бўлган, 111 оятдан иборат. Нозил бўлиш тартиби 53, ёзилиш тартиби 12.
[2] Қуръон ўзи ҳам равшан китобдир, ҳамда ўзидаги барча ҳукмларни очиқча ўртага қўювчидир (Наҳл 16/89). Қуръон тушунарсиз деган одамлар мана шу оятларни ёлғонга чиқарган бўлади.
[3] Араб тилида ақл юритиш деганда яхшилаб тушинишга ҳам ишлатилади. Қаранг: Бақара 2/75.
[5] “Биз кучли жамоамиз” деб таржима қилганлар ҳам бўлган.
[6] Илтифот.
[7] Насиҳат – бировни фойдасини кўзлаб гапириш ёки шу йўсинда ҳаракат қилиш дегани. Ўзбек тилида жонкуярлик ҳам айни маънони билдиради.
[8] Яъқуб алайҳиссалом пайғамбар бўлишига қарамай, ўғли Юсуфни улар қаерга ва қайси қудуққа ташлаганини билмаган. Чунки, ғайбни Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Аллоҳ билдирмагунча ҳеч бир пайғамбар ғайб хабаридан хабардор бўлмаган (Жин 72/27).
[9] Муҳсин калимасидан иккита фарқли маъно чиқади:
- Бировга моддий яхшилик қилувчи.
- Ўз вазифасини ёки қилаётган яхши ишини пухта, чиройли ва маромига етказиб бажарувчи (Лисан, Муфрадот).
[10] Бу оятлардан маълум бўладики, Юсуф алайҳисаслом ҳатто зиндонда туриб ҳам инсонларни тавҳидга, Аллоҳнинг динига ва адолатга чақирган, бир кунини ҳам беҳуда ўтказмаган. Бу ҳам биз мусулмонлар учун ибрат ва дарс бўлиши керак. Ҳар қандай вазиятда ҳам инсонларга ҳақни етказиш, уларни тавҳидга чақириш ва тўғри йўл кўрсатишимиз керак.
[11] Юсуф алайҳиссалом илк бошқа қишлоқ хўжалик ва молия вазири бўлган. Кейин эса, бош вазир бўлган (Юсуф 12/78, 88).
[12] Яъни, агар уни сизлар билан бирга юборган тақдиримда ҳам, уни сизларга эмас, Аллоҳга ишониб юбораман, деган маъно чиқади (Таъвилот).
[13] Яъни, ўғирланган буюм кимнинг юкидан чиқса, у инсоннинг ўзи жазо сифатида ушлаб қолинган.
[14] Яъни, укаси Бинямин бундай сабабга кўра Мисрда ушлаб қолинишини биз қаердан билайлик. Шунинг учун сенга берган сўзимизни тутолмадик, деган маъно чиқади.
[15] Яъни, Аллоҳ берган яхшиликни Ундан бошқа ҳеч ким беролмайди, У қилган инъомни бошқаси беролмайди. Бандани бергани Аллоҳ берган нарсага ҳеч қачон тенг келмайди.
[17] Сажда ибораси Аллоҳдан бошқаси учун қўлланилганида “салом берди” ёки “ҳурмат қилди” деб маъно берилади. Чунки, Аллоҳдан бошқасига қуллик саждаси қилинмайди.
[18] Бу оятдаги “аҳодис” ибораси ё оятларга ёки тушлар ҳақидаги гапларга ишорат қилади (Мадорикут-Танзил, Имом Насафий). Агар оятларга ишорат қилса, Аллоҳнинг сўзларини тушунтириб бериш илмига эга эканига далолат қилади, агар тушлар ҳақидаги гапларга ишорат қилса, тушларнинг таъбирини билишига далолат қилади. агар оятларни тушунтиришга ишорат қилса, унга иккала илм ҳам берилган бўлади. Зотан, Аллоҳ Ўзи муносиб билган лойиқ қулига илму ҳикмат ҳам ҳукмронлик ҳам бериб қўяди.
[19] Қуръон ўзидан олдинги китобларда келтирилган оятларни ўз ичига олиши билан, улардаги оятларни тасдиқлайди.
[…] Юсуф […]