Musulmonlar
Воситачилик эътиқоди

Воситачилик эътиқоди

Қуръонда ширкка алоқадор бўлган оятлардаги сиғинилган ва ёрдамга чақирилган ҳаёлий илоҳларнинг ўрни ” مِّن دُونِهِ  – Аллоҳнинг дувни” калималари билан ифода қилинади. Дувн – баланднинг зидди, энг юқори мартабадан сал пастроғи, ундан олдин, ундан пасти ва яна энг яқин деган маъноларда ҳам ишлатилади.[1] Аллоҳнинг дувнидан дегани – Аллоҳдан сал пастроқ мартабада ёки Аллоҳдан олдин деган маъноларни англатади.

Мушриклар Аллоҳни оддий бир қиролдек билиб, ўзларини Аллоҳдан узоқ тутадилар, унга етишиш учун Аллоҳга яқин деб ўйлаган баъзи жонли ёки  жонсиз нарсаларни, ақлли ёки ақлсиз борлиқларни ўзларига воситачи қилиб оладилар. Христианлар Исо алайҳиссаломни Аллоҳнинг ўғли, Маккали мушриклар сиғинган руҳониятларини Аллоҳнинг қизлари, воситачилар эса, воситачи қилиб олган буюкларини (пирларини) Аллоҳнинг авлиёси яъни, унинг махсус дўстлари деб билишлари юқоридаги “дувниллаҳ” калимасидаги маънодандир.[2]

Мушриклар Аллоҳнинг зотига ширк қўшмайдилар, яъни биттадан ортиқ Аллоҳ бор деб даъво қилмайдилар. Уларнинг иддаоси Аллоҳнинг сифатларида шерик қилишидир. Яъни, воситачи қилиб олган борлиқларда Аллоҳга хос бўлган хусусиятлар бор деб билишидир. Шу сабабли уларни ўлимсизлаштирадилар, ғайри табиий эшитиш, инсон табиатида бўлмаган кўриш даражаси, бировнинг ичидагини билиб олиб, унга ғойибдан ёрдам бериш каби хусусиятларга эга деб биладилар. Энг ачинарлиси шуки; бундай ваколат ва хусусиятларни уларга Аллоҳ берган деб ўйлашларидир.
Маккали мушриклар Каъбани тавоф қилганда шундай дейишар эди: “Лаббайка ла шарийка лак илла шарийкан ҳува лак тамликуҳу ва ма малак” “Буюр Аллоҳим, сенинг шеригинг йўқдир. Фақатгина битта шеригинг бор, у ҳам бўлса; унинг барча ваколатлари ва унинг ўзи ҳам сеникидир.”
Аббос айтадики: “Улар: “Лаббайка ла шарийка лак. Буюр (Амр эт), сенинг асло шеригинг йўқдир” деган онларида, Муҳаммад алайҳиссалом уларга шундай дер эди: “Ҳолингизга вой! Шу ерда тўхтатинг, шу жойида тўхтатинг!”[3] Қуйидаги расм орқали, оддий инсон билан Аллоҳнинг ўртасига киргизилган воситачилар шаклини тасаввур қилиб олиш мумкин.                                                                 Ширк Пирамидаси

Ширкнинг Умумий Шаклланиши

Шаклда жойлашган бўлимларга назар солайлик.

1-Сирот-и Мустақим (Тўғри йўл): Бу- Аллоҳ истаган йўлдир. Тўғри ишончга эга бўлган ва тўғри ҳаракат қилган барча инсон у йўлга кирган бўлади. Тўғри ҳаракат қилиш эса, Аллоҳ истаган ишларда давом этишдир. Аллоҳ инсоннинг шоҳ томиридан (Нерв ҳужайраларининг учларидан) ҳам яқиндир.
Тўғри йўл шайтоннинг асосий иш жойидир. У Аллоҳдан изн олиши биланоқ шундай деди:

قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ  ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ

“…Улар учун, сенинг тўғри йўлинг устида ўтиришимга қасам ичаман. Сўнгра олдиларидан, орқаларидан, ўнг тарафидан ва чап тарафларидан келаман (реаксияга кираман). Уларнинг кўпчилиги сенга шукр қилмаганини кўрасан.” ( Аъроф 7/16-17)

Энг катта ва асосий муаммо бу – инсон шайтонларининг етказган муаммосидир. Улар ҳам тўғри йўлда ўтирадилар. Аллоҳни инсонлардан узоқда деб тушунтирадилар ва ўртада қолган бўшлиқни ўзлари эгаллашни бошлашади.

2-Тангрилар: Аллоҳ билан инсон ўртасида ўрни бор деб билинган, бир томондан инсон, бошқа бир томондан Аллоҳга ўхшатилгани боис воситачи қилиб олинган борлиқлар.

3-Ота-боболар руҳлари: Инсонлар ўлиб кетган катталарини буюклаштириш ва мубораклаштиришни жуда яхши кўрадилар. Уларга Аллоҳга хос бўлган сифатларни нисбат берадилар. Фано филлаҳ яъни, Аллоҳда йўқ бўлиб кетиш ва ваҳдати- вужуд каби тушунчаларнинг манбаъси шу бўлса керак. Бу эса уларни тангрилаштиришдир.

4-Дин одамлари: Инсонлар билан муомалага кириб юқоридаги йўналиш ва тушунчани дин номидан динга олиб кирганлардир. Аллоҳ билан инсон ўртасида ўртакашлик, яъни воситачилик қилгани боис, ярми инсон ярми тангри дек қабул қилинадилар.

5-Инсон: Пайдо қилинган бу муносабатдаги алоқалар, инсондаги диний туйғуларини суиистемол қилишга йўл очади. Инсонларни бу ташкилот ичига олиб кирган нарса- ўша жамоа ичида бўлишнинг фойда илинжи ва манфаатдор бўлиш орзусидир. Ушбу оят айнан ўша нарсага диққатни жалб қилади:

وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا مَّوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِينَ

“(Иброҳим) шундай деди: “Сизларни бу бутларга сиғинишингизни сабаби, дунё ҳаётида ўртангизда бирлик-биродарлик бўлиши учундир, холос. Қиёмат куни эса, бирингиз бошқангизни кўришни ҳам хоҳламайди, ҳар бирингиз бошқа бирингизга ташланади. Борадиган жойингиз шу оташдир. Сизга ёрдам берадиган ҳам бўлмайди.” (Анкабут 29/25)

Ҳақ диндан бошқа ҳар қандай дин юқорида айтилганидек, бир ҳил йўналиш остида бўлади. Аллоҳ таоло баъзи Яҳудий ва Ҳристианлар ҳақида шундай деди:

اتَّخَذُواْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُواْ إِلاَّ لِيَعْبُدُواْ إِلَهًا وَاحِدًا لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ

“Билимдонларини, дин одамларини ва Марямнинг ўғли Масиҳни  Аллоҳдан олдин бир роб деб уларни ушладилар (ёпишиб маҳкам ушлади). Аслида уларга берилган буйруқ – фақатгина ягона бир Илоҳга қуллик қилишлари эди. Ундан бошқа тангри йўқдир. Аллоҳ уларнинг ширкидан узоқдир.” (Тавба 9/31)

Адийй бин Ҳатим айтадики: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ёнига келдим, бўйнимда олтин ҳоч бор эди. У киши: “Адийй, ташлаб юбор шу бутни” деди. У кишидан шу оятни эшитдим: “Аҳборлари ва роҳибларини Аллоҳдан олдин роб деб билдилар…” ва айтдики: “Улар буларга ибодат қилмадилар, аммо бирор нарсани (Роҳиб ва аҳборлари) ҳалол деса ҳалол деб билдилар, ҳаром деса ҳаром деб билдилар.” Уларни роб деб билишлари шундай бўлган.”[4]

Тўғри йўлда яъни, сирот-и мустақимда бўлишни истаган ҳар бир инсонни олдидан турли тўсиқлар чиқади. Чунки, сирот-и мустақим шайтоннинг иш жойидир. У тузоқларини айнан ўша йўлда қуради. У, йўлга кирганларга воситачилар ҳақида висирлашни бошлайди, уларни Аллоҳга яқин экани ва Аллоҳнинг авлиё-дўстлари эканини, Аллоҳга олиб борувчи йўлда уларга эҳтиёж борлигини, ўртакашлик ва шафоатчи бўлишларини висирлашни бошлайди. Афсонавий ва ҳаёлий ҳикоялар тўқиб айтиб, Аллоҳ уларни асло хафа қилмаслигини даъво қилади. Хуллас калом, уларга нима қилиб бўлса ҳам таслим қилиш йўлларини излайдилар ва инсонларни уларга таслим қилиб, қул ва мутеъ бўлган ҳолда аста секин ўзларига робб даражасигача олиб чиқади. Улар бундай ишларда ақилларини ишлатмайдиган кишилардан ва эски анъана ва урф-одатлардан фойдаланадилар. Инсонлар ўзларини уларга таслим қилганларидан сўнг, аста секин Аллоҳдан алоқалари узулиб ва унга бўлган ишончидан кўра воситачилар (пирлар) га бўлган ишонч ва муҳаббатлари ошиб боради. Бунга иккита мисол келтирамиз; Биринчиси аҳли китобнинг Католиклари, яна бири Таоистлардир.

[1]     Қомус таржимасидан.

[2]     Ат-Тобарий, Жомиъул-баён 11-жл, 519-ш, Нажм сураси, 19-оят.

[3]     Муслим, Ҳаж, 3/22-1185.

[4]     Термизий, Тафсир ал-Қуръан, 10-боб, ҳадис но 3095, Истанбул, 1981, жл 5- с.

 

 

 

Телеграм каналимиз: