Савол: Тоҳа сурасининг 124-оятига кўра Қуръондан, Қуръон оятлари ва ҳукмларидан юз ўгирган кимсалар қиёмат куни кўр ҳолатда тирилтирилиши ифода этилади. Қоф сурасининг 21 ва 22-оятларига кўра эса шундай дейилади: “Ва ҳар бир жон ҳайдагувчи ва гувоҳлик берувчи билан келди. Албатта, сен бундан ғафлатда эдинг. Бас, Биз сенинг пардангни очдик ва бугун кўзинг ўткирдир.” Демак, бу оятга кўра эса, инсонни кўзи дунё ҳаётидагидан ҳам ўткир бўлиб кетиши айтилмоқда. Бу икки оятни қандай тушуна олмамиз?
Жавоб: Саволингизга тўғри бир шаклда жавоб бериш учун, қиёмат саҳналарини тушунтириб берган оятларни биргаликда ўқиб тушунтириб беришимиз керак бўлади.
Аллоҳ таоло қиёмат куни баданларни тупроқдан чиқарганидан кейин, ўлим вақтида суғуруиб олган руҳларни баданларига қайтариб киргизади. (Таквир 7; Зумар 68)
Руҳлар баданларга қайтиб кирганидан кейин улар ўзларини дунёда 10 кун, 1 кун, 1 кеча ёки бир чошгоҳ вақтичалик яшаган деб ўйлашади. Буни ўзлари орасида гаплашади. (Тоҳа 103-104; Назиат 46; Юнус 45)
Ана ўша вақтда бир нидо қилувчи инсонларни ҳисоб-китоб майдонига чақиради. Шунда инсонлар инидан қўзғалиб тарқалоётган чигирткалар, тарқалиб кетаётган капалаклар ҳолатида бўлади, бу вақтда кофирларни кўзлари чиқиб кетгудек бўлиб “бу жуда оғир кун-ку!” дейишади. (Қамар 7-8; Наба 18)
Нидо қилувчи нидо қилганидан кейин инсонлар ўзларини етакчилари/имомлар билан бирга тўпланишади. Бундан кейин ҳар бир инсонни ёнига иккита фаришта келади ва: “Сен бундан бехабар эдинг. кўзингни пардасини очдик, энди бугун кўзинг жуда ўткирдир”, дейишади. Ўша икки фариштадан бири уни ҳисоб майдонига, у ердан ё жаннат ёки жаҳаннамга олиб борадиган фаришта, яна бири эса унга гувоҳ бўлган фаришта бўлади. (Қоф 21-22; Исро 71; Ясин 32, 53)
Хар бир халқ ва жамият ўз йўлбошчилари билан бир жойга йиғилганидан кейин, Аллоҳ таоло кофирларни қулоқларини кар, кўзларини кўр қилади ва уларни гаплаша олмайдиган қилиб қўяди, оёқларини боғлатади ва юзларини қорайтиради. Ана ўшанда улар кўр, кар ва соқов ҳолда маҳшарга ҳисоб-китоб майдонига олиб борилади. (Тоҳа 102, 124; Исро 72, 97; Иброҳим 49; Оли Имрон 106; Тоҳа 108; Ясин 51; Маориж 43)
Мўминлар эса ҳисоб майдонига борар экан уларни кўзлари кўрадиган, қулоқлари эшитадиган ва тиллари ҳам гапира оладиган ҳолатда олиб борилади. Уларни юзлари ҳам оппоқ бўлади. (Зумар 60; Юнус 26; Абаса 38)
Ўша юриб бориш давомида гуноҳкорларни гуноҳи устига юкланган бўлади. (Анъом 31; Тоҳа 99-101; Наҳл 23-35)
Ундан кейин барча инсонлар ҳисоб майдонига йиғилади ва ҳар бир инсонни ёнидаги фаришта “Мана бу ёнимдаги тайёр” дейди. (Қоф 23)
Инсонлар майдонга тўпланганидан кейин Аллоҳ таоло кофирларни кўзларини ва қулоқларини очади, тилларини ҳам гапирадиган ҳолга келтиради. Ана шунда уларни кўзлари қинидан чиқиб кетгудек бўлади, юраги тамоғига тиқилиб қолади, чунки улар энди узоқ масофадан жаҳаннамни кўриб туришади. (Фурқон 11-12; Иброҳим 42-43; Ғофир 18)
Ундан кейин ҳаммани ҳисоби кўрилади, амал дафтарлари тарқатилади ва натижада мўминлар жаннатга, кофирлар эса жаҳаннамга кетадилар.
Демак, Тоҳа сурасининг 124-оятида келтирилган Аллоҳни зикридан юз ўгирган кимсаларни кўр ҳолатда тирилтирилиши – қабрдан туриб ҳисоб-китоб майдонига олиб кетилаётганда содир бўлиши тушунилмоқда. Чунки, алоқадор бошқа оятларда барча инсонлар қабрдан чиққанидан кейин бир-бирига “қараб” бир нарсалар дейиши, маҳшар майдонида ҳам амал дафтарларини ва жаҳаннамни “кўришлари” очиқ ифода қилиб ўтилган.
Яҳё Шенўл
