Абаса сураси[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Яхшилиги чексиз, эзгулик ва неъмат улашурувчи – Аллоҳ номи билан.
80:1
عَبَسَ وَتَوَلَّىٰ
(У) афтини буруштирди ва (пайғамбардан) юз ўгирди,
80:2
أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَىٰ
Унга (пайғамбар ёнига) кўр инсон келгани учун[2].
80:3
وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّىٰ
У ўзини поклаши мумкинлигини сен қайердан билардинг?!
80:4
أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَىٰ
Ёки эслатма/насиҳат олиб, кейин насиҳат унга кор қилишини (сен қайердан билардинг?!)[3]
80:5
أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَىٰ
Ўзини беҳожат билган одамга келсак,
80:6
فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّىٰ
Сен унга бутунлай берилиб кетяпсан.
80:7
وَمَا عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّىٰ
У ўзини покламаса сенга зиёни йўқ.
80:8
وَأَمَّا مَنْ جَاءَكَ يَسْعَىٰ
Сенга интилиб келган кишига келсак,
80:9
وَهُوَ يَخْشَىٰ
Ана у (Аллоҳдан) андиша қилади.
80:10
فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّىٰ
Сен эса, унга аҳамият бермаяпсан[4].
80:11
كَلَّا إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ
Ундай қилма! Булар эслатма/насиҳатдир.
80:12
فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ
Истаган киши ундан насиҳат оалди[5].
80:13
فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ
(Қуръон) қадрли саҳифалардадир.
80:14
مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ
Юқори даражали ва тоза (саҳифалардадир)[6].
80:15
بِأَيْدِي سَفَرَةٍ
Ишончли элчиларнинг қўлларида (ташилади).
80:16
كِرَامٍ بَرَرَةٍ
Хулқи гўзал ва феъли чиройли (елчилар қўлларида).
80:17
قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ
Ўлгур инсон (зоти) нақадар нонкўр!
80:18
مِنْ أَيِّ شَيْءٍ خَلَقَهُ
(Аллоҳ) уни нимадан ярат(а)ди (тушунмайдими)?
80:19
مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ
Уни уруғдан яратиб, кейин унга ўлчам/бичим белгила(й)ди[7].
80:20
ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ
Сўнгра йўлини қулайлаштириб бер(а)ди[8].
80:21
ثُمَّ أَمَاتَهُ فَأَقْبَرَهُ
Кейин уни ўлдириб қабрга қўй(а)ди.
80:22
ثُمَّ إِذَا شَاءَ أَنْشَرَهُ
Сўнг, Ўзи муносиб билганида уни қайта тирилтиради.
80:23
كَلَّا لَمَّا يَقْضِ مَا أَمَرَهُ
Ҳа! (Аллоҳ) унга буюрган нарсани бажармади.
80:24
فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ
Инсон ўзини озиқ-овқатига қарасин!
80:25
أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا
Сувни мўл қилиб Биз ёғдирдик.
80:26
ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا
Кейин, (дон-уруғлар ўсиб чиқадиган қилиб) ерни ёрдик.
80:27
فَأَنْبَتْنَا فِيهَا حَبًّا
Сўнг, унда дон ундирдик.
80:28
وَعِنَبًا وَقَضْبًا
Узум-у кўкатлар,
80:29
وَزَيْتُونًا وَنَخْلًا
Зайтун-у хурмолар,
80:30
وَحَدَائِقَ غُلْبًا
Қалин-қалин боғ-роғлар,
80:31
وَفَاكِهَةً وَأَبًّا
Мевалар ва ўт-ўланлар (ундирдик).
80:32
مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ
Сизларга ҳам чорваларингизга ҳам яшаш воситаси бўлсин, деб (шундай қилдик).
80:33
فَإِذَا جَاءَتِ الصَّاخَّةُ
Қулоқларни кар қилувчи чинқириқ келганида,
80:34
يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ
Ўша куни киши[9] ака-укасидан қочади,
80:35
وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ
Онаси ва отасидан,
80:36
وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ
Аёли ва фарзандларидан ҳам (қочади).
80:37
لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ
(Чунки) у кунда ҳар кимнинг озига етарли иши бўлади.
80:38
وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ
У кунда баъзи юзлар порлоқ,
80:39
ضَاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ
Кулиб турувчи, севинчини пойлашмоқчи (бўлади).
80:40
وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌ
У кунда баъзи юзлар эса чанг-тўзон босган (бўлади).
80:41
تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ
Уни паришонлик қамраб олади.
80:42
أُولَٰئِكَ هُمُ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ
Кофирлик қилувчи, гуноҳга ботган кимсалар ана ўшалардир.
[1] Абаса сураси, Маккада тушган, 42 оят. Тушиш тартиби 24, ёзилиш тартиби 80.
[2] 1-2 оятлар Валид ибн Муғийрага ишорат қилади. 3-4 оятлар эса Муҳаммад а.с. га ишорат қилади. Чунки, Муддассир 74:23-24 оятларида айнан расулуллоҳнинг ёнидан юз ўгириб кетган киши Валид ибн Муғийра экани баён қилинган эди. Демак, бу оятдаги афтини буриштирган ва юз ўгирган киши ўшамутакаббир Валид ибн Муғийрадир. Ундан ташқари, оят иккинчи шахсга эмас, учунчи чахсга қарата хитоб қилинган. Бу ҳам биз қилган таржимани қўллаб-қувватлайди. Демак, Расулуллоҳнинг ёнига кўр инсон (Абдуллоҳ ибн Умму Мактум) келиб қўшилгани сабабли, у ерда ўтирган Валид ибн Муг;ийра кўр инсон билан бир даврада ўтиришдан ор қилиб, кибрланиб, афтини буриштирган ва урасулуллоҳнинг суҳбатидан юз ўгирган. Класссик тафсирларда афтини буриштирган ва юз ўгирган шахс Муҳаммад а.с. деб таъвил қилинади. Ундай бўлса, Расулуллоҳ одам ажратадиган, мутакаббир, давит асносида ожизларни иккинчи ўринга қўйиб, кофир ва мутакаббир зодагонларни биринчи ўринга қўядиган шахсга айланиб қолади. Расулуллоҳда бундай хулқ-атвор бўлмаган. У кишининг хулқи жуда гўзал бўлган (Қалам 68:4).
[3] Бу оят, инсонларни Исломга даъват қилишда шахсларни танлаб даъват қилишни, бой-камбағал, соғлом ёки бемор дея даъват асносида бировни ажратиб қўйишликни қоралайди.
[4] Аллоҳ таоло Пайғамбаримизга бундай муомала ва хатти-ҳаракатларни таъқиқлаб қўйган ва шундай деган: “Сўрагувчига қўполлик қилма!” (Зуҳа 93/10) “Ей Муҳаммад! Раббининг розилигини истаб эртай-у кеч Унга дуо қиладиганларни ўзингдан узоқлаштирма! Уларни ҳеч бир ҳисоби сендан олинмайди. Сени ҳам ҳеч бир ҳисобинг улардан олинмайди. Акси бўлганда, уларни узоқлаштирган бўлар эдинг. Агар уларни ўзингдан узоқлаштирсанг, ҳақсизлик қилувчи золимлардан бўлиб қоласан.” (Анъом 6/52)
[5] Ўхшаш оятлар: Муззаммил 73:19, Муддассир 74:54-55, Инсон 76:29, набаъ 78:39, Таквир 81:27-28.
[6] Инсон мукаррам бир борлиқ бўлгани боис, у учун тутилган дафтар ҳам мукаррамдир ва ўзгача хусусиятга эгадир.
[7] Бу оятдаги ўлчов инсоннинг эркак ёки аёллигини, ранги-рўйини, днкасини, шаклини ва ажали мусаммосини белгилашга ишорат қилади. Мана шу нарсаарни инсон туг;илишидан олдин онасининг қорнида эканида ҳам, туғилганидан кейин ҳам ўзгиртира олмайди. Ундан бошқа ишлар унинг ўз ихтиёрига топшириб қўйилади. Келгуси оят ҳам бунинг яққол далилидир.
[8] Бу оятдаги йўл абадий қутилиш йўли бўлган жаннат йўлига ишорат қилиши мумкин. Чунки, Аллоҳ таоло бандаларини абадий саодатга эришиши учун уларга ақл, фаросат, идрок, ирода берди. Ундан ташқари, ораларидан элчилар танлаб олиб, уларга тўғри йўлни кўрсатадиган оят-кўрсатмалар юборди. Мана шу шаклда АЛлоҳ бандага ҳақ билан ботил йўлни яққол кўрсатиб берган бўлади (Балад 90:10).
[9] 38- оятга кўра, охиратда юзи қаро, жиноятчи бўлган кимсалар яқинларидан қочади. Маориж 70:11-14 оятлари ҳам шунга ишорат қилади. Гуноҳдан сақланган кимсаларнинг дўстлиги ва яқинлиги сақланиб қолинади (Зухруф 43/67).
