Савол: Эркаклар билан аёлларни жамиятдаги иш жойларида, таълим муассасалари ва бундан бошқа ҳар қандай махсус ишхоналарда бир-бирига ёрдам бериб ҳамжиҳатликда иш олиб боришларига қандай қарайсиз?
Жавоб: Жамиятда эркак ва аёлларни бир-бирига аралашиб юриши бу табиий ҳолатдир. Бу инсонни яратилишдаги табиий қонунлар турига киради. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг даврида ҳам аёллар беш вақт намозга Расулуллоҳнинг масжидига келишар, илмий дарс ва музокараларга қатнашар, бозорларга чиқар ва ғазотларда қатнашар эди. Ишхоналар, таълим муассасалари, бозорлар ва бошқа умумий жойларни эркак ва аёллар учун деб ажратиб қўйиш шаръан талаб қилинган нарса эмас. Бу нарса ижтимоий ва шахсий кўплаб муаммоларни келиб чиқишига олиб келувчи бир такаллуф дейилади.
Аслида, эркаклар билан аёллар бир жойда қолганида уларга ўзларини тутиш ҳақидаги Аллоҳ таолонинг буюрган тартиб-интизомига риоя қилишлари энг муҳим нарсадир. Ўша ахлоқлар қуйидагича:
1_ Хилватда ёлғиз қолмаслик. У – номаҳрам битта эркак билан номаҳрам битта аёл уларни бошқалар кўрмайдиган бир жойда ўзлари ёлғиз қолмаслигидир. Чунки, хилват шайтонга йўл очиб бергани учун ҳаромдир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
“Зинога яқинлашманглар. Чунки, у беҳаёлик ва ёмон йўлдир.” (Исро 17/32)
Бу оят фақатгина зинонинг ўзидан қайтармаган, балки унга яқинлаштирувчи барча нарсадан қайтарган. Хилват эса зинога энг кўп яқинлаштирадиган ва унга имкон яратиб берадиган ҳолатдир. Мана шу оятдан келиб чиқиб севимли Пайғамбаримиз алайҳиссалом хилватдан мана шу сўзи билан қайтарганлар: “Сизлардан ҳеч бирингиз аёл киши билан бир жойда ёлғиз қолмасин, чунки шайтон уларнинг учинчиси бўлади.[1]”
2_ Тикилиб қарашдан кўзни тийиш. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
“(Эй Муҳаммад!) Мўминларга айтгин; кўзларини (тикилиб қарашдан) тийсинлар ва уят жойларини сақласинлар. Ўзларини пок ва яхши аҳволга олиб келадиган нарса мана шудир. Мўмина аёлларга ҳам айтгин, улар ҳам кўзларини (тикилиб қарашдан) тийсинлар ва уят жойларини сақласинлар. Ўзи табиий кўриниб турадиган аъзоларидан бошқа ҳеч бир гўзалликларини кўрсатмасинлар, рўмолларини бир учини ёқаларига ташласинлар,..” (Нур 24/30-31)
Бу оятнинг арабчасида келтирилган мин =من табъийзийдир, яъни аёллар эркаклар ва эркаклар аёлларга умуман қарамасинлар эмас, балки ўзгача ва тикилиб қарашдан ва шаҳвоний қараш билан қарашдан кўзини тийсинлар, дегани бўлади. “Аврат жойларини сақласинлар” деган амр кўзни тийиш амридан кейин ва ёнма-ён келгани ҳам шунга далолат қилади.
Кўз инсоннинг қалбига бирон бир эҳтирос ёки ҳиссиётни олиб кирувчи асосий йўл ҳисобланади. Қалб эса қарор бериш марказидир. Демак кўзни ёмон назардан тийиш қалбга ёмон хаёлларни олиб кирилишига тўсқинлик қилади. Мана шу сабабли ҳам оятда аввало кўзни тийишга буюрилган. Шунда инсоннинг қалби ёмон хаёлдан сақланиб қолади ва ақл сийрати назорати остида ҳимояланиб қолади.
3_ Аёл киши бегона эркаклар олдида Аллоҳ таоло белгилаган ҳолатда ўз зийнатини ушлаб қолиши керак. Аёл кишини ўз никоҳига олишда ҳеч қандай шарий тўсиқ бўлмаган эркакка ўша аёл учун бегона ва номаҳрам ҳисобланади. Бу ҳукм юқоридаги оятнинг мана шу жумлаларидан олинади: “Ўзи табиий кўриниб турадиган аъзоларидан бошқа ҳеч бир гўзалликларини кўрсатмасинлар” (Нур 24/31)
Бу оятга кўра аёл кишини тамоман зийнат ва гўзаллик экани маълум бўлади. Демак, бегона эркаклар олдида доимо эҳтиёжи тушиб турадиган юз ва икки кафтидан бошқа жойини очиб юриши асло мумкин эмас. Юз инсонни ким эканини танитиб турадиган ташқи аъзоси ҳисобланади, юзни тўсиб юриш инсонни ўзига ҳар томонлама муаммо ва машаққат туғдиргани боис юзни тўсишга Қуръонда буюрилмаган. Икки қўлга эса туну кун ҳар бир инсон муҳтож бўлади. Буни қуйидаги оят ҳам таъкидлайди:
“Эй Набий! Аёлларингга, қизларингга ва мўминларнинг аёлларига айт: жилбоб (катта рўмол)ларини устига яқин келтирсинлар. Бундай кийиниши (иффатли эканлиги) танилиб-билиниб, шу боис ранжитилмасликлари учун энг мос кийинишдир. Аллоҳ кўп мағфират қилади, эзгулик ва неъмат улашади.” (Аҳзоб 33/59)
4_ Аёллар жамоат жойларда ўзини бошқаларга жалб қилишга сабаб бўладиган хатти-ҳаракатлардан эҳтиёт бўлишлари керак. Чунки Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
“(Мўмина аёллар бегоналардан) яшириб юрадиган зийнатлари билинсин деб оёқларини ерга фарқли босмасинлар.” (Нур 24/31)
Аёлларни ўзига хос бўлган зийнатларини бегоналарга кўриниши ва билиниши учун қилган ҳар қандай хатти-ҳаракати оятда келтирилган “оёқларини ерга фарқли босмасинлар” деган тақиқ остига киради. Чунки тақиқ учун сабаб бўлган нарса бошқа ҳаракатларда ҳам аён бўлмоқда. Бу эса у аёлга кўзи тушган эркакларнинг хаёлини бузишга ва таъсир ўтказишга сабаб бўлади.
Jamol Najm
[1] Имом Аҳмад, Бобу Муснади Умар 114; Ибн Ҳиббон (7254); Имом Байҳақий 7/91; Имом Термизий, (2165); Насоий, Кубро (9225); Ҳоким 1/113; Икки Шайхга кўра саҳиҳ, Имом Заҳабий ҳам мувофиқ кўрган.
