Musulmonlar

Робита (Тариқатчиликка Назар 22- бўлим)

Байиндир: Сизларни яна робитангиз ҳам бор!

Пир: Ҳа. Робита – бир мурид пири комилини руҳонияти билан биргаликда унинг суратини қалбининг кўз ўнгига келтириб хаёл қилиши ва қалби билан пиридан ёрдам сўрашидир[1]

Байиндир: Яъни, мурид пирини юксакларда кўради, уни бир-қанча ваколатларга эга эканини тушунади, ўзини эса паст табақада деб билади. Кейин пирини хаёлига келтириб ундан ёрдам сўрайди. Буни пирини ёнида бажармайди шундай эмасми?

Пир: Тўғри. Менга қара, бу ишга биз асос солмадик. Шайх Холид Бағдодий ҳазратлари Рисолаи Холидийясида шундай деган:

Робитани энг юқори мартабаси – икки кўз орасида бўлган хаёл хазинаси билан пирининг  руҳонияти юзига ҳатто икки кўзининг орасига қарашдир. Зеро, у жой файз булоғидир. Ундан кейин пирига нисбатан ўзини паст билиб, энг юқори даражада тавозе кўрсатган ҳолда пирига ёлвориб ва пирини Аллоҳ билан ўзи орасига васила қилиб, пирининг руҳониятини хаёл хазинасига кириб у ердан қалбига ва ундан-да ичкарига аста-аста пиридан унга файз кириб келаётганини хаёл қилиб, пирини ўз нафсидан ҳам кечиб юборгунча хаёл кўзидан узоқлаштирмаслик дегани.

Байиндир: Оҳ, Аллоҳим! Қани менга айтинг-чи, нимага асосланиб бундай деяпсиз.

Пир: Буни далили бор. Абу Бакр (Аллоҳ ундан рози бўлишини сўраймиз) қазойи ҳожат[2] учун Пайғамбар алайҳиссаломдан холи бир жой топа олмагани сабабли, бу ҳолатни Пайғамбар алайҳиссаломга арз қилади. Пайғамбаримиз эса унга рухсат берди.

Байиндир: Демак, сиз айтмоқчисизки; ҳазрати Абу Бакр хожатҳонада ҳожат учун ўтирганида Расулуллоҳни руҳонияти билан биргаликда унинг суратини қалб кўзи ўнгига келтирган ҳолда хаёл суриб Расулуллоҳдан ёрдам сўраган, шундайми?!

Пир: Йўқ. Абу Бакр ҳатто ҳожатхонада ўтирган вақтида ҳам Муҳаммад алайҳиссаломни ўйлаб хаёл қилиб ўтирар эди.

Байиндир: Жуда ҳам яхши кўрган кишисининг хаёли инсонни кўз ўнгидан кетмайди. Шоир севгилиси ҳақида: “Кундуз хаёлимда, тунда тушимда” дейди. Ҳазрати Абу Бакр ҳам Расулуллоҳни жуда яхши кўргани учун, ҳатто хожатҳонада ҳам уни хаёлидан чиқара олмаган бўлиши мумкин. Лекин, сиз айтган робита билан буни нима алоқаси бор?

Сиз робита вақтида пирининг руҳонияти муридининг ёнига келади деб иддао қиляпсиз. Пирининг руҳонияти муридини ёнига қаердан келиб қоладики, муриди ундан ёрдам сўрасин?

Пир: Руҳоният келиши ва кўриниши ҳақида далилимиз бор! Юсуф сурасида шундай дейилган:

وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ ۖ  وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّأَىٰ بُرْهَانَ رَبِّهِ ۚ  كَذَٰلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ ۚ  إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ

“(Юсуф алайҳиссалом беихтиёр, қўлидан келмасдан) унга (Зулайҳога) мойил бўлди. Роббининг буҳронини (далилини) кўрмаганда эди, (ўша мойиллигига кўра ҳаракат қилиши мумкин эди)…” (Юсуф 12/24) 

Бу оятни тафсирида кўпчилик  муфассирлар Аллоҳ дўстларини тасарруф ва мададини, кучи ва ёрдамини очиқлаб беришган. Муфассирлардан Кашшоф тўғри кўришдан айрилган ва Мўтазила[3] кўриши билан васфлангани бўлса ҳам, Яқуб алаҳйиссаломни руҳонияти ҳайратдан бармоқларини тишлаган ҳолда Юсуф алайҳиссаломга кўринган ҳолда: “У аёлдан сақлан”, деганини очиқлаб берган.[4]

Байиндир: сиз ростдан ҳам ўша Кашшоф тафсирини ўқиган бўлганингизда эди, бу гапларни гапирмаган бўлардингиз. Юсуф сурасини 24- оятида Зулайҳони Юсуф алайҳиссалом билан бирга бўлиш учун қилган ишларини баён қилинаётганда шундай дейилган:

وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ ۖ  وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّأَىٰ بُرْهَانَ رَبِّهِ

“Аёл унга интилди. Роббининг буҳронини кўрмаганда эди, Юсуф ҳам интилган бўларди…” (Юсуф 12/24)

Тафсири Кашшофда бурҳон калимасининг тўғри маъно айтилганидан кейин шундай давом этилган:

“Юсуф алайҳиссалом “Ҳой, аёлга яқинлашма!” деган бир овоз эшитди, лекин парво қилмади. Иккинчи марта ҳам эшитди, парво эътибор бермади. Учинчи марта эшитди, илгарилади. Яқуб алайҳиссаломни бармоқларини тишлаб турган ҳолда кўрганида-гина таъсирланди…

Тафсири Кашшофда бу гапни айтганларга нисбатан шундай жавоб берилган:

”Бу ва бу каби нарсалар хурофотчи-адашган кишиларни тўқиб чиқариб олган гапларидир. Аллоҳ таолога ва Пайғамбарларига туҳмат қилиш буларни динига айланиб қолибди…”[5]

Оят ҳақида бир оз тафаккур қилинса сиз айтган нарса айнан мана шу Юсуф сурасининг бошқа оятларига ҳам зид экани маълум бўлади. бир оят қуйидагича:

وَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَىٰ عَلَىٰ يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ

“Яқуб улардан юз ўгириб: “Воҳ Юсуфим воҳ!”, деди. Ғамдан кўзларига оқ тушди. У аламини ичига ютувчи эди.” (Юсуф 12/84)

Бу воқеа Юсуф Мисрга келган акаларидан Буняминни олиб қўйганидан кейин содир бўлган. Агар Яқуб Буняминни Юсуф олиб қўйганини билганида бундай ғамгин аҳволга тушармиди? Кўзларига оқ тушадиган даражада ғам чекармиди?

Сизга тавсиям; бу воқеликни ўзингизга робитани далили қилиб олиб, ўзингизни яна-да қийин аҳволга солиб қўйманг.

Пир: Самарқандлик пир Убайдуллоҳ ал-Ахрор ҳазратлари “Содиқлар билан бирга бўлинглар” (Тавба 9/119) оятини тафсрида шундай деган:

         Шубҳасизки, содиқлар билан бирга болиш – ҳам суратда ҳамда маънода улар билан бирга бўлишдир. Кейин эса маънавий баробарликни робита ва ҳузур деб тафсир қилган эканки, бу нарса ўз аҳлига (тасаввуф аҳлига) маълум бўлган машруъ бир ишдир.[6]

Байиндир: Сурат ва маънода содиқлар, яъни самимий-дуруст инсонлар билан баробар бўлиш деган гапдан нима тушуняпсиз? Бир инсон билан баробар бўлиш – ҳам уни ёнида қолиш, ҳамда у билан бир хил туйғу ва тушунчалар алмашиш деган маънони билдиради. Ёнида бўлсангиз-у, лекин у билан бир хил фикр ва тушунчага бормаётган бўлсангиз, демак сиз у билан баробар эмассиз, бу тўлиқ баробарлик эмас. Бир хил фикр ва тушунчага эга бўлган кишини ёнидан ўрин олмасангиз бунда ҳам у билан баробар бўлган ҳисобланмайсиз. Бу оятда баён қилинган нарса мана шудир. Буни сиз айтган робитага нима алоқаси бор?

Баъзи пирлар муридларига ўз расмларини тарқатади ва робита қилаётганида ўша расмга қараб туришни тайинлайди. Сиз ҳам шундай қиласизми?

Мурид: Бизда бундай нарса йўқ. Пайғамбар алайҳиссалом расмни тақиқлаган.

Байиндир: Агар Пайғамбар алайҳиссалом тақиқламаганда шундай қилармидингиз?

Пир: Балки шундай қилардик. Чунки, расмга қараб туриш пирини ўз қалб кўзи ўнгига келтириб хаёл қилишдан осон. Шунда у пирини суратини бош кўзи билан кўрган бўлади.

Байиндир: Агар динимизда ҳайкал тақиқланмаса пирингизни ҳайкалини ҳам ясаган бўлардингиз, шундай эмасми?

Пир: Лекин ҳайкал ман этилган.

Байиндир: Ман қилинмаган деб фараз қилиб кўринг.

Пир: Балки ҳайкалини ҳам ясардик. Ҳар бир муридни уйида балки пирини ҳайкали бўлиши ҳам мумкин эди.

Байиндир: Ундай бўлса ҳар бир мурид пирини бутини рўпарасига келиб унга робита қилар ва унинг руҳониятидан маънавий ёрдам сўрар эди. Унга нисбатан ўзини ҳақир кўриб, энг юксак даражада ҳайкалга тавозе кўрсатиб унга ёлворар эди. Зотан, бутга сиғинадиганларни иши бундан бошқа нарса эмас. Ўртадан ҳайкални олиб ташлаб ўрнига пирини хаёлини олиб келган билан нима ўзгаради? Бутга сиғинганлар ҳам зотан тош ёки ёғочдан бирон нарса талаб қилишмайди, балки уни тамсил қилиб олинган борлиқнинг руҳониятидан ёрдам сўрашади.

Сиз таърифлаган робитага фақатгина мана шу оят далил бўлиши мумкин:

أَلَا لِلَّـهِ الدِّينُ الْخَالِصُ ۚ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّـهِ زُلْفَىٰ إِنَّ اللَّـهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ۗ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ

“Билингки, Аллоҳнинг дини холис диндир. Аллоҳдан аввал авлиёларга осилиб олганлар айтадиларки: “Бу авлиёларга қуллик қилишимизни сабаби, бизларни Аллоҳга яна-да кўпроқ яқинлаштиришлари учундир.” Улар ихтилофга тушган ҳар хусусида Аллоҳни Ўзи уларни орасида ҳукм қилади. Ўзини ҳақдан тўсиб олаверадиган бир ёлғончини Аллоҳ асло Ўз йўлига қабул қилмайди.” (Зумар 39/3)

Бу оят Қуръонда ширкни асл ҳолатини танитиб берган оятдир.

Кунимиздаги сохта тариқатларда таърифланаётган бу робита ва шакллари буддистларнинг руҳий тарбия номи остидаги машқларидан олинганини бўлиши эҳтимоли катта.

[1] Руҳул Фурқон, 2-ж, 64- с.

[2] Ҳожатхона ишини бажариш.

[3] Мўтазила – бир калом мазҳабидир. Восил б. Ато ва тарфдорлари тарафидан асос солинган. Инсонни ўз қўли билан амалга ошираётган иш ҳаракатларни яратувчиси инсонни ўзи, Аллоҳ бундай ишларни бировга мажбурлаб қилдирмайди, демак бу ишни яратувчиси инсонни ўзидир, деб эътиқод қиладилар. Бошқа эътиқод мазҳабларидан бир қанча ўринда фарқли кўришлари бор.

[4] Руҳул Фурқон, 2- ж, 65-66- с.

[5] Имом Замахшарий, ал-Кашшоф, 1-ж, 467- с.

[6] Руҳул Фурқон, 2- ж, 66- с.

Телеграм каналимиз: