Жавоб: Қуръонда жиҳод сўзи асосан – бир-бирига яқин бўлса-да – 5 хил турдаги жумлаларда 5 хил маънода келади:
- Тутган йўлида иккиланмасдан, ортга қайтмасдан мақсад сари интилиш, фидокорлик қилиш;
“Аллоҳ ва Расулига ишонгандан кейин шубҳа қилмасдан, Аллоҳ йўлида моли ва жони билан жиҳод (ҳаракат/фидокорлик) қилганлар ҳақиқий мўминлардир. Имонида содиқлар (Аллоҳга тўғри маънода ишонганлар) ана ўшалардир.” (Ҳужурот 49/15), “Орангиздан жиҳод (фидокорлик) қилувчиларни ва сабр-бардош кўрсатувчиларни белгилаб олгунга қадар; хабарларингизни ўртага чиқаргунга қадар сизларни қаттиқ имтиҳондан ўтказишимиз аниқ.” (Муҳаммад 47/31)
- Бир ишга бор кучини сарфлаш, уриниш;
“Бизни йўлимизда жиҳод (бор имкониятидан фойдаланган, бор кучини сарфлаган) қилганларни, Ўз йўлларимизга йўллаб қўямиз.” (Анкабут 29/69)
- Бировни бир ишга мажбур қилиш;
“Инсонга ўз ота-онасига яхшилик қилишни буюрдик. Агар улар сени у ҳақда маълумотинг бўлмаган нарсада Менга шерик қилишга жиҳод (мажбур) қилсалар, уларни бу ишига бўйсунма.” (Анкабут 29/8)
- Қуръонни тушунтириш, етказиш;
“Кофирлик қилиб олувчиларга бўйсунма. Уларга қарши Қуръон билан катта жиҳод қил (Қуръонни етказ, тушунтир).” (Фурқон 25/52)
- Ватанига ҳужум қилинганида юртини, оиласини, имонини, жонини ва молини ҳимоя қилиш мақсадида Аллоҳ учун жанг қилиш:
“Бешикаст бўла туриб ўтириб олган мўминлар билан Аллоҳ йўлида моллари ва жонлари билан жиҳод (душманга қарши жанг) қиладиганлари баробар бўлмайдилар.” (Нисо 4/95)
Булардан илк 4 та маъно ифодаловчи оятларнинг аксарияти Маккада нозил бўлган оятларда келтирилган. 5- маънони англатувчи оятлар эса Мадинада нозил бўлган.
Жаҳд ва жиҳод сўзининг 20га яқин маънолари бор. Улардан биттаси жанг қилиш дегани. Оятларда келтирилган ҳар бир жаҳд ва жиҳод сўзига жанг қилиш деган маъно берилавермайди. Бунга юқорида бир нечта мисоллар келтирдик.
Аллоҳ йўлида/Аллоҳни динини етказиш учун керакли шаклда керакли ишни амалга оширган кишига, яъни керак вақтда мол сарфлаб, керак вақтда куч сарфлаб, керак вақтда илм ва заковат сарфлаб, керак вақтда вақт сарфлаб Аллоҳга/Аллоҳни динига ёрдам беришда давом этадиган кишига мужоҳид дейилади. “Аллоҳ йўлида ҳаққи ила жиҳод (фидокорлик, тиришқоқлик) қилинглар.” (Ҳаж 22/78) Бу оят юқорида айтиб ўтилган барча маъноларни ўз ичига олади. Аллоҳни динини ривожи ва инсонларга Қуръон ва ундаги ҳақ ва ҳақиқатларни етказиш учун қўлдан келганча ҳаракат қилиш ҳақиқий жиҳоддир.
Жиҳод сўзини маъноларининг бир парчаси бўлган қатл, яъни совуқ қурол билан жанг қилиш Қуръонда қатл ва қитол шаклида келган. Душманга қарши Аллоҳ йўлида жонини фидо қилиб уришишга Қуръонда “Муқотил фи сабилиллаҳ = Аллоҳ йўлида жанг қилувчи” дейилади. Қатл ва қитол сўзлари умумий ҳолатда Қуръонда 98 ўринда келган ва улар орасида Аллоҳ учун қитол қилинглар жумлаларининг барчаси керакли вақтда мол-у жони, имони ва юртини ҳимоя қилиш мақсадида душманга қарши жанг қилиш дея келтирилган.
Аллоҳ йўлида жанг қилиш қачон ва қандай ҳолатларда амалга оширилиши юқорида келтириб ўтилди. Ундан бошқа ҳолатларда жиҳод фарз бўлмайди.
