Musulmonlar
Тавба қайси ҳолатларда ва қачон қабул қилинади?

Тавба қайси ҳолатларда ва қачон қабул қилинади?

Савол: Тавба ҳақидаги оятларга қараганимда қайси ҳолатларда тавба қабул бўлишини тўлиқ тушуна олмаяпман. Имкон қадар тушунарли қилиб очиқлаб бера оласизми? Тавба қайси ҳолатларда ва қачон қабул бўлади?

Жавоб: Оятларда Аллоҳ таоло баён қилиб тушунтириб берган ҳақиқий тавба ҳар қачон ва ҳар қаерда қабул бўлади. Бунинг бир шарти қайтиб қилмасликка сўз бериш ва қайтиб тавба қилган ишига қўл урмасликдир. Аллоҳ таоло қабул қиламан деб айтган тавба қуйидаги оятда баён қилинади:

إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّـهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِن قَرِيبٍ فَأُولَـٰئِكَ يَتُوبُ اللَّـهُ عَلَيْهِمْ ۗ وَكَانَ اللَّـهُ عَلِيمًا حَكِيمًا

“Аллоҳ қабул қиламан деб сўз берган тавба – ўзини тутолмасдан ёмонлик қилиб қўйиб, кейин кўп ўтмай тавба қилганларнинг тавбасидир. Аллоҳ уларни тавбасини/қайтишини қабул қилади. Аллоҳ билади, тўғри қарор беради.” (Нисо 4/18)

Бу оятга кўра, бирон бир гуноҳни гуноҳ эканини билган ҳолда, ўзини тутолмай ёки сабр қилолмай ёҳуд ўзини босолмай гуноҳга қўл уриб қўйган кишилар, ўша гуноҳларини қилишда давом этмасдан тавба қилиб олсалар, ёки ўлиши аниқ бўлиб қолган бирон бир касалликка ёки ўлиши аниқ бўлиб қоладиган бирон бир ҳолатга тушиб қолишиданё бўлмаса қилиб юрган гуноҳ ишини давом эттиришга куч-қуввати ва имкони тугаб қолишидан аввал тавба қилиб гуноҳидан қайтган кишиларнинг тавбаси албатта қабул қилинади.

Тавбаси қабул қилинмайдиган кишилар ҳақида эса қуйидаги оятлардан билиб оламиз:

وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ حَتَّىٰ إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمْ كُفَّارٌ ۚ أُولَٰئِكَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا

“Ёмонликларни қилишда давом этиб, улардан бирига мавт ҳозир бўлганида: “Мен энди тавба қилдим”, деганларнинг тавбаси тавба эмас. Кофирлик қилиб/ўзини ҳақдан тўсиб мавт ҳолатига келиб қолган кишиларнинг тавбаси ҳам тавба эмас. Улар учун алам-оғриқ берувчи азоб бор.” (Нисо 4/19)

Оятдаги “мавт” калимасининг 5 хил маъноси бор.[1] У маънолардан энг мос ва уйғун тушгани “ҳиссий қуввати йўқ бўлиб қолиши” ва “кучсиз ва “имконсиз ҳолга тушиб қолиши”дир. Демак оятга мана шундай изоҳ бериш мумкин: “Ёмонликларни қилиб-қилиб ёмонлик қилишга куч-қуввати етмай ва имкони тугаб бўлганидан кейин: “мана энди мен бу ёмон ишларни қилишдан қайтдим”, деган кишининг ва кофирлик/ўзини ҳақдан тўсишликдан ва ҳаққа нисбатан қайсарликдан қайтмаган ҳолда куч-қувватсиз ҳолга келиб қолган кишиларнинг тавбаси ва гуноҳлардан бундай қайтиши қабул қилинмайди.”

Агар оятни мана шундай тушунадиган бўлсак, қилиб юрган гуноҳини гуноҳлигини билиб турса-да, лекин ўзини боса олмай ёки сабрсизлик қилиб бир-икки марта ўша гуноҳга қўл уриб қўйиб,  кўп вақт ўтмасдан бу йўлидан қайтганларни тавбаси қабул қилинади. Гуноҳ ишларни гуноҳлигини билиб туриб ҳам гуноҳни қайта-қайта қилиб юриб, жисмоний гуноҳга жисмоний қуввати, моддий гуноҳ қилишга моддий кучи, маънавий гуноҳ қилишга маънавий ва руҳий дастак ва ёрдами тугаб бўлганидан кейин, агар гуноҳ қилишни хоҳласа ҳам қила олмайдиган ҳолга келиб бўлганидан кейин қилинган тавбалар тавба дейилмайди.

Хулоса қилиб айтганда, гуноҳ ва зулм қилишга кучи етадиган ва имкони бор вақтда ўз ихтиёри билан зулм ва гуноҳдан қайтиб тавба қилган кишиларнинг тавбалари қабул қилинади. Агар мана шу шаклда тавба қиладиган бўлса, ҳар кимнинг ҳар қачон қилган тавбаси қабул бўлаверади.

[1] Мавт – бирон нарсадан қувват йўқ бўлиб кетиши, ўзидаги таъсир кучи йўқолиб ёки заифлашиб қолишидир. Тириклик асорати тугаб бўлган ҳолатга ҳам мавт дейилиши шундандир. (Мақойис) Мавт – инсон, ҳайвон ёки ўсимликларда мавжуд бўлган қувватни йўқолиб боришидир. Аллоҳ таоло “ўлик ерларни тирилтираман” дейиши мана шундандир. (Муфрадот ва Басоир)

Телеграм каналимиз: