Musulmonlar
Ҳадисларни Қуръон оятлари даражасига чиқарилиши

Ҳадисларни Қуръон оятлари даражасига чиқарилиши

Ҳадисларни Қуръон оятлари даражасига чиқарилиши

Набиййимиз, оятларни таблиғ қилиш жараёнидан бошқа ҳолатларда, сўз ва уйғуламаларда бирон бир хатога йўл қўйиб қўйиши мумкинлиги сабабли, набийга итоат қилиш деган биронта ҳам буйруқ берилган оят йўқдир.
Аллоҳ Таоло шундай марҳамат қилади:

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَن لَّا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

    “Эй Набий! Мўмин хотинлар сенга байъат қилиш учун келганда, ҳеч нарсани Аллоҳга шерик қилмаслиги, ўғрилик қилмаслиги, зино қилмаслиги, фарзандларини ўлдирмаслиги, бошқасидан орттирган болани ёлғон бўҳтон қилиб эрларига тўнкамаслиги ва маъруфда сенга исён қилмаслиги шарти билан уларга байъат бер, уларга Аллоҳдан мағфират сўра. Аллоҳ кечиримлидир, эзгулик  ва неъмат улашувчидир.” (Мумтаҳина 60/12)
“Маъруфда сенга исён қилмасликларига” шарти – набийлик сифатига асосланган ҳолда айтиши мумкин бўлган сўзлар назарда тутилган бўлишини кўрсатмоқда. Бадр Жангида асир олинишига қарши бир оғиз ҳам гап гапирмаган саҳобаларни айблангани ҳақида бироз аввал кўриб чиққан эдик.
Набийларни, росуллик сифати билан сўзлаган сўзларига асло эътироз этиш мумкин эмас. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

 وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِينًا

“Аллоҳ ва Росули бир ишга кесин қарор берганида, на бир мўмин эркакни ва на бир мўмина аёлни ўз ишларида танлаш ҳаққи қолмайди. Кимки Аллоҳ ва Росулига исён қилса, очиқчасига адашган бўлади.” (Аҳзоб 33/36)
Бутун бу оятлар очиқча баён қилинган экан, набий ва росул тушунчаларини ўрнини алмаштириб, Муҳаммад алайҳиссаломни набийлик сифати билан айтган гаплари ва қилган ишларини росуллик сифати билан таблиғ қилган оятлар даражасига олиб чиқилиши асло кечириб бўлмас бир хато экани ўртага чиқмоқда. Бу мавзуга илк қадам босган Имом Шофеъининг росулга итоат қилиш буюрилган оятларни далил қилиб келтирганлиги туфайли хатога қўл урганини шундай изоҳлаймиз:
“Аллоҳ Росулининг суннати- Аллоҳ номидан, Унинг умумий ва хусусий ҳукмларидаги муродини очиқлайди. Аллоҳ суннат билан ҳукм қилишни Китоби билан баробар қилган ва Суннатни Китобга боғлаган.[1] Қуръон Суннатни, Суннат ҳам Қуръонни насх қилиб ҳукмини тўхтата олмайди. Суннат фақатгина бошқа бир Суннат билан насх қилиниши мумкин.[2] “Суннат Қуръон билан насх қилинади дейилса, ражм жазосини- “ Зино қилган хотин билан зино қилган эркакнинг ҳар бирига юз қамчидан уринглар…” (Нур 24/2) ояти билан насх бўлган деган эҳтимол ўртага чиқиб қолади.”[3]

Бу сўзлар ҳақиқатларни очиқламаяпти (ҳақиқатни беркитяпти).    “Набиййимизни Аллоҳни номидан, Унинг хос ва ўм бўлган ҳукмларидаги муродини (мақсадини) очиқлаб беради” деб гапириш- уни Аллоҳни ўрнига қўйиш деган билан бап-баробардир. Чунки Аллоҳ таоло, Китобини очиқлаш ҳақида ҳеч кимга ваколат бермаган. Бунга алоқадир оятлар шулардир:

   الَر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ  أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللّهَ إِنَّنِي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ

“Алиф, Лам, Ро. Бу шундай бир китобки- оятлари муҳкам (ҳукм ифодаловчи) қилинган, сўнгра Ҳакийм (тўғри қарор берувчи) ва ҳар нарсани ичини ҳам билувчи Аллоҳ тарафидан очиқлангандир. Бу- Аллоҳдан бошқасига қуллик қилмашингиз (ибодат қилиб қўймашингиз) учундир. Мен У (Аллоҳ) тарафидан юборилган огоҳлантирувчи ва ҳуш хабар берувчиман.” (Ҳуд 11/1-2)

Демак Набиййимиз Қуръонни очиқламаганлар, аммо оятларни таблиғ қилиш баробарида, Аллоҳ ўргаткан услубга кўра ҳаракат қилиб, Аллоҳнинг ўзи очиқлаган тафсилотларига эришган ва ҳушхабарини берган.
Абдулазиз б. Абдуллоҳ б. Бознинг (1911-1999 м) шу сўзлари; Набиййимизнинг сўз ва ҳаракатларига Суннат деган ҳолда Суннатни Қуръондан юқори ўринга қандай қилиб чиқарганини кўрсатмоқда:
Авзоий[4] шундай деган:
“Суннат – Китоб узра сўнги сўзни сўйлайди.”  “Суннат – Қуръон мужмал қилиб қолдирган мавзуларни чегаралайди ёки унда бўлмаган ҳукмларни ўртага қўяди.”
Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

“Бу Зикрни сенга нозил қилдик-ки, – инсонларга нозил қилинган нарса нима эканини очиқча ўзларига тушунтирасан, балки тушунишар.” (Наҳл 16/44)[5]

“Яна бир жиҳатдан – Аллоҳнинг Элчиси а. с. шундай деганлар:
“Мени эшитинг, менга Китоб билан биргаликда унга ўхшаш яна бир нарса берилди.”
Байҳақий,[6] Амир аш-Шаъбийнинг баъзи инсонларга шундай деганини нақл қилганлар:
“Сизлар, асарларни тарк қилган вақтингизда тугаб биттингиз.”
Байҳақий – асарлар деганда саҳиҳ ҳадисларни назарда тутган.
Байҳақий – Авзоийнинг бир дўстига шундай деганини ривоят қилади”
“Росулуллоҳдан сенга бир ҳадис келганқа, асло унга қарши бирон бир гап гапирма. Чунки, Росулуллоҳ уни Аллоҳдан олиб гапиргандир.”[7]
Далил қилиб келтирган оятни ундан олдинги оят билан биргаликда ўқисак, уни бу оятга алоқаси йўқлиги ўртага чиқади.

 وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ  بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

“Сендан олдин биз юборган элчилар – фақатгина биз уларга ваҳий қилган эркаклар эди. Билмасангизлар, ўша Зикрни билганлардан сўранг. Росуллар мўжизалар ва китоблар билан келишган. Бу Зикрни сенга ҳам нозил қилдик-ки, – у инсонларга ўзлари учун нима нозил қилингани ҳақида баён қилиб берасан, балки тушунишар.” (Наҳл 16/43-44)
Оятда биринчи келтирилган “Зикр” – Таврот ва Инжил маъносидадир. Иккинчи “Зикр” эса Қуръон экани маълум бўлди. Росулуллоҳ кимдан сўраши кераклиги шу оятларда очиқланган:

 فَإِن كُنتَ فِي شَكٍّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُونَ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءكَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ

“Сенга нозил қилган нарсамиз туфайли шубҳанг бўлса, бу Китобни сендан олдин ўқиганлардан сўра. Тўғриси, сенга Роббингдан айни ҳақиқат келди. Асло шубҳаланганлардан бўлма.” (Юнус 10/94)
Росулуллоҳнинг вазифаларидан бири – Қуръони Каримни аҳли китобларга тушунтириб, бу Китоб уларни қўлидаги китобларини тасдиқловчи эканини билдириш эди. Бунга алоқадор оятлар шулардир:

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِّمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ

“Эй Китоб аҳли, Китобдан яширган нарсалариздан кўпини сизларга баён қилиб берадиган ва кўпини кечиргувчи Элчимиз келди. Сизларга Аллоҳдан бир Нур ва бир Китоб келди.” (Моида 5/15)
Бу оятлар шуни кўрсатмоқдаки, Наҳл 44 да очиқланган баён – Китобни таблиғ қилишдан бошқа нарса эмас. Бундай вазифа набий бўлмаган росулларга ҳам берилганини аввалги оятларда кўрган эдик. Ўша оятлар ва қуйидаги оятлар – Қуръонни баён қилиб бериш яъни Қуръон оятларини инсонларга тушунтириб бериш ва ундаги биронта ҳам оятни яширмаслик вазифаси ва масъулияти ҳар бир мусулмонга юклатилганини маълум қилади:

 وَإِذَ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلاَ تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاء ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْاْ بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ

“Аллоҳ, китоб берилганлардан қатъий сўз олди: уни инсонларга кесинлик-ла баён қиласизлар, асло яширмайсизлар. Аммо улар Китобни орқаларига ташладилар ва эвазига озгина (ўткинчи, қийматсиз, арзон) бир матоҳ олдилар. Олган нарсалари қандай ёмон нарса.” (Оли Имрон 3/187)
Наҳл 44-оятдаги Набиййимиз мухотоб бўлган “لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ   (литубаййина линнас) = инсонларга баён қилишингиз учун” ифодаси бу оятда  ”لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاس (латубаййинуннаҳу линнас)= уни инсонларга кесинлик-ла баён қиласизлар” шаклида бутун мўминларга хитоб бўлган. Демак у оят, Набиййимиз Қуръонни очиқлаганлиги ҳақидаги даъвога далил бўлмайди.
Юқоридаги кўриш тарафдорларининг иккинчи далили – Аллоҳнинг Элчини шу сўзларидир”:
“Албатта менга Китоб ва унга ўхшаш яна бир нарса берилди”
Набиййимизга Қуръон билан биргаликда берилган нарса Ҳикмат экани – бошидан бери тушунтиришга ҳаракат қилаётган нарсамиздир. Бу ҳадис – Китоб ва Ҳикматга алоқадор бўлган барча оятларнинг умумий хулосасидир.
Бугун кўпчилик инсонлар қуйидаги оят қаршисида тараддудга тушиб қолмоқдалар:

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا

“Айтгин: “Мен ҳам сиз каби бир инсонман. Менга тангрингиз ягона бир тангри экани ваҳий қилинмоқда”…” (Каҳф 18/110)
Чунки анъанавий динга кўра Набиййимиз, ғайри инсоний, ғайри табиий бир борлиқ деб таърифланиб келинган эди.
Христианлар Исо алайҳиссаломни тангрилаштирдилар. Бу мавзуга аввалроқ тўхталдик. Яна бир мисол, Католикларга кўра Исо бўлмаганда эди коинот яратилмас эди. Осмонлару ерда кўринган ва кўринмаган нарсалар, тахтлар, мақомлар, бошқарувлар ва ҳукумдорликлар… Ҳамма нарса унинг воситалигида ва у учун яратилгандир.[8]
Бундай нотўғри ишонч, Мусулмонларнинг ҳам ишончига аралашиб кетган. Халқ орасида машхур бўлган бир уйдурма тўқима ҳадисда Аллоҳ таоло, Набиййимиз учун шундай дегани даъво қилинади: “Сен бўлмаганингда коинотни яратмаган бўлар эдим”[9] Қайсидир тарийқатларга кўра, Муҳаммад алайҳиссалом мавжудлик ва борлиқнинг бошланишидир. Аллоҳдан бошқа ҳеч нарса йўқлигида, энг биринчи ҳақийқати – Муҳаммадийя яратилган ва бошқа барча яратилган нарсалар ундан ва у учун яратилган эмиш. Ҳақийқати – Муҳаммадийя нур бўлганлиги туфайли, оламларни яратилиш илкаси ва унинг аслидир. Бу нур ўлимсиз ва абадий бўлгани учун, Набий учун “ўлди” дейилмайди. Аллоҳ – бор ёки йўқ, азалий ва ҳодис (сўнгра пайдо бўлган) деб текширилмагани ҳолда ҳақийқати – Муҳаммадийя бор ва азалий деб муҳокама қилинди. Ҳақийқати-Муҳаммадийя – бутун пайғамбарлар авлиёларнинг ладуний ва ботиний илмлар олган манбаъасидир. Бу ҳақиқат, Ҳақдан келган файзни халққа улашишида восита бўлади.[10]
Католикларга кўра “Исо Масиҳ, ҳақиқий Аллоҳ ва ҳақиқий инсондир. Манашу сабабли у, Аллоҳ ва инсонлар орасида ягона воситачидир.[11]
Баъзи тарийқатларга кўра эса, Аллоҳ билан ҳақиқати – Муҳаммадıйя айни ҳақийқатни олди ва орқа томонларидир.[12] Бу ҳақда шундай бир шер ўқийдилар:

“Аҳад Аҳмаддур – ким, мим этар фарқ,
Бутун олам у мим ичра бўлур ғарқ.
Аҳад яъни Аллоҳдир.”[13]

Аҳмад – Муҳаммад алайҳиссаломнинг Қуръонда зикр қилинган номидир. “Аҳад Аҳмаддир,” “Аҳад Аллоҳдир” сўзининг хулосавий натижасидир. Аллоҳ Аҳмаддир яъни Муҳаммаддир” бўлиб чиқади. Бу шеърга кўра, Аҳад билан Аҳмад орасида фарқ жиҳатидан бир дона мим ҳарфи бор. Бу фарқ эса, ёзилишдадир ва бу ҳам Аҳмаднинг фойдасигадир. Чунки уларга кўра бутун олам ўша мимнинг ичидадир!… Бу ишончни Исломга алоқаси йўқлиги аниқ ва очиқдир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىَ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللّهُ الشَّاكِرِينَ

“Муҳаммад фақатгина Элчидир. Ундан олдин ҳам Элчилар келди, кетди…” (Оли Имрон 3/144)

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِّلْمُشْرِكِينَ


“Айтингки: “Мен ҳам сизлардек бир инсонман. Менга билдирилган нарса шу: Илоҳингиз бир Илоҳдир. Тўғридан тўғри унга йўналинг ва гуноҳларингизга кечирим сўранг. Мушрикларни ҳолига вой” (Фуссилат 41/6)

   قُلْ إِنِّي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا رَشَدًا   قُلْ إِنِّي لَن يُجِيرَنِي مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا
إِلَّا بَلَاغًا مِّنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ وَمَن يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا

“Айтингки: “Сизларга на зарар бергани кучим етади, на етиштира оламан.”
“Айтингки: “Мени Аллоҳнинг азобидан ҳеч ким қутқариб қололмайди. Мен ундан бошқа паноҳ тополмайман. Менга тегишли нарса фақат Аллоҳдан келгани ва У юборган нарсани таблиғ қилишдир, шу холос.” (Жин 72/21-23)

 

 Абдулазиз Байиндир. Воситачилик ва Ширк китобидан олинди. Сулаймония Вақфи, Истанбул.

[1]     Муҳаммад б. Идрис аш-Шофеий (ўл. 204 ҳ), ар-Рисола, таҳқиқ Аҳмад Шокир, Мıср 1358 ҳ./1940 м. c. И, 79.

[2]     Имом Шофеий, ар-Рисола, c. И, с. 107.

[3]     Имам Шофеий, ар-Рисола, c. И, с. 111.

[4]     Эбу Амр Абдурроҳман б. Амр б. Юҳмид ал-Авзоий (ў. 157/774). Имам Шофеутдан олдин яшаган фиқҳ ва ҳадис олими бўлган Авзоий, мансуби қолмаган Авзоийя мазҳабибнинг асосчисидир.

[5]     Бу аятнии Имом шофеий ҳам  Суннат масаласида далил қилиб олган. Мрж. ал-Умм, Байрут 1410 ҳ. 1990 м. Ал-истиҳсон, c. ВИИ, с. 309.

[6]     Абу Бакр Аҳмад б. Ҳусайн б. Али ал-Байҳақий (в. 458/1066), ҳадис билимдони ва Шофеий фақиҳидир.

[7]     Абдулазиз б. Абдуллоҳ б. Боз (1911-1999 м.) Вужубул-амал би Суннати Росулиллаҳи соллаллоҳу алайҳи ва саллам ва куфру ман анкароҳа, Саудия Арабистон 1420 ҳ. c. И, с. 24-25.

[8]     Католик Черкови Дин ва Ахлоқ Меъёри, пар. 331.

[9]     Исмоил б. Муҳаммад ал-Ажлуний, Кашфул-Хафо, Байрут 1988/1408, c. ИИ с. 164 Ажлуни бу асарини, халқ орасида ҳадис деб билинган сўзларни, тўғриси ва нотўғрисини ўртага чиқариш учун ёзган. Шу боисдан бу китобда жуда кўплаб уйдирма ҳадислар бор. Бу ҳадис ҳам уйдирмадıр.

[10]     Меҳмет ТЕМИРЧИ, “Ҳакқиқати Муҳаммадийя”, ДИА, c. 17, с. 179-180.

[11]     Католик Черкови Дин ва Ахлоқ Меъёри, пар. 480.

[12]     Меҳмет ТЕМИРЧИ, “Ҳақиқати Муҳаммадийя”, ДİА, c. 17, с. 179-180.

[13]     Али Рамазон ДИНЧИ, Икки Жаҳон Сарвари Пайғамбари Зи-шанимиз, Янги Дунё Журнали, 58-59 сонлар.

Телеграм каналимиз: