Musulmonlar
Қуръонга кўра набий ва набий бўлган росул

Қуръонга кўра набий ва набий бўлган росул

а) Қуръонга  кўра набий (пайғамбар)

Набий – “Ҳурмат эҳтироми Аллоҳ тарафидан юксалтирилган зотдир.”[1] Аллоҳ Анъом сурасининг 83 ва давомида Нуҳдан Исогача 18 та набийни номини санади ва шундай марҳамат қилди:

وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

“Оталаридан, зурриётларидан ва ака-укаларидан ҳам танлаб олдик ва тўғри йўлни кўрсатдик.” (Анъом 6/87)

Сон жиҳатидан 124 мингта деб ривоят қилинган[2] набийлардан ҳар бири, манашу 18 та набийнинг ё оталари, ёки ака-укалари, ёки наслларидан келганлардир. Оятнинг давомида Аллоҳ таоло шундай буюради:

أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ

Булар – биз уларга китоб, ҳукм (ҳикмат) ва набийлик берган кишилардир.” (Анъом 6/88)

Демак, Одам алайҳиссаломдан бошлаб то сўнги набийгача бўлган барча набийларга Китоб ва Ҳикмат берилган. Қуйидаги оятда ҳам, барча набийларга китоб берилгани баён қилинмоқда:

كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُواْ فِيهِ“

“Инсонлар бир миллат эди. Сўнгра Аллоҳ уларга, ҳушхабар бергувчи ва огоҳлантиргувчи набийлар жўнатди. Улар билан биргаликда нуқул тўғриларни кўрсатгувчи китоб ҳам нозил қилдик-ки, – ихтилофга тушган мавзуларда инсонлар орасида у китоб ҳукм қилсин…”  (Бақара 2/213)

وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّيْنَ لَمَا آتَيْتُكُم مِّن كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُواْ أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُواْ وَأَنَاْ مَعَكُم مِّنَ الشَّاهِدِينَ

“Аллоҳ набийлардан сўз олган куни уларга: “Сизга бир Китоб ва Ҳикмат бераманда, сўнгра қўлингиздаги нарсани тасдиқловчи бир Росул келса, унга кесинлик билан ишонасизлар ва дастакчи бўласизлар. Буни қабул қилдинглар ми? Исримга[3] юкландингизми?” деди. Улар эса: “қабул қилдик” дедилар. Ааллоҳ: “сизлар бунга гувоҳ бўлинглар, сиз билан бирга мен ҳам гувоҳман” деди.” (Оли Имрон 3/81)

Набийларга берилган китобларнинг ҳар бири бизга берилган китоб билан айни мазмундадир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ

“Аллоҳ – Нуҳга қайси вазифани юклаган бўлса – уни сизлар учун ҳам бу диннинг шариъати қилди. Сизга ваҳий қилган нарсамиз – Иброҳимга, Мусога ва Иъсога буюрган нарсамиз шудир: Бу динни қоим қилиб ушлаб қолинг (бузилиб-бўлиниб кетишига йўл қўйманг), унда бўлиниб кетманглар…” (Шуъро 42/13)

Бутун Набийларга Китоб ва Ҳикмат берилгани оп-очиқ қилиб баён қилингани ҳолда, кунимиздаги урфий эътиқодга кўра фақатгина Таврот, Инжил, Забур ва Қуръон нозил қилингани айтилади. Набиййимизга нисбат берилган жуда заъиф бир ривоятда Одамга 10 та саҳифа, Шиъсга 50 та саҳифа, Идрисга 30 та саҳифа ва Иброҳим алайҳиссаломларга 10 та саҳифа берилгани, умумий 100 та саҳифа нозил қилингани иддио қилинади.[4] Шундай қилиб анъанавий давом этиб келган диний эътиқодга кўра, саккизта набийгагина китоб берилган экан.

б) Қуръонга кўра набiй бўлган росул

Росул – ўзидан бирон нарса қўшмасдан, бировнинг сўзини бошқа бирига етказган кишидир.[5] Туркий тилларда буни элчи дейилади. Ҳар набий -ўзига берилган китобни – инсонларга етказишга буюрилгани учун айни дамда ҳам набий ва ҳам росулдир. Қуръон уларни набий бўлган росул деб тарифляган. Келгусида баён қилинадиган оятларга кўра, набий бўлмаган росуллар ҳам бор. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қиади:

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا

“Бу Китобда Мусони ҳам эслат. У, (Аллоҳга ва унинг динига) юракдан бўғланган эди, Набий бўлган Росул эди.” (Марям 19/51)

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا

“Бу Китобда Исмоилни ҳам эслат. У, (ростгўй)[6] гапида турган эди, Набий бўлган Росул эди.” (Марям 19/54)

Ааллоҳ таоло росулларнинг вазифаси ҳақида шундай марҳамат қилади:

فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ

“Росулларга очиқча таблиғдан бошқа нима ҳам юкланади?” (Наҳл 16/35)

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

“Эй Росул! Роббингдан сенга нима нозил қилинган бўлса уни таблиғ қил (етказ), агар бундай қилмасанг Уни (сенга юклаган) элчилик вазифасини адо этмаган бўласан…” (Моида 5/67)

Набий бўлган росулларнинг вазифаси оғирдир. Аллоҳнинг сўзларига қўшимча киргизиш ёки камайтириш каби ножўя ҳаракатларга қўл урилса, жазолари ўлимдир. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ  لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ

“Агар у (Росул), Биз ҳақимизда баъзи сўзлар тўқиса, уни маҳкам ушлаймиз-да сўнгра шохтомирини узиб ташлаймиз. Ҳеч бирингиз уни қутқариб қололмас эди.” (Ал-Ҳаққо 69/44-47)

Бир набийни, росуллик сифати орқали айтадиган гаплари, Аллоҳнинг сўзларидан бошқаси бўлиши мумкин бўлмаганлиги учун, уларга итоат қилиш у сўзларнинг асл эгаси бўлган Аллоҳга итоат ҳисобланади. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

مَّنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَمَن تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا

“Ким Аллоҳнинг росулига[7] итоат қилаётган бўлса, демак у Аллоҳга итоат қилган бўлади…” (Нисо 4/80)

Ҳеч қандай қайдсиз ва шартсиз итоат қилиниши керак бўлган нарса, набий бўлган росулнинг ўзи эмас, балки у таблиғ қилган оятлардир.

 

Абдулазиз Байиндир. Воситачилик ва Ширк китобидан.

[1]     Жавҳарий, Исмоил б. Ҳаммод (ў. 393 ҳ.), ас-Сиҳоҳ, (тҳк: Аҳмад Абдулғофур Атар), Байрут 1984 ва Ибн Манзур, Жамолуддин Муҳаммад б. Мукрим (630-711), Лисанул-Араб, Байрут трж. نبأ моддаси.

[2]     Аҳмад б. Ҳанбал, Муснад . 266. Истанбул 1982.

[3]     Иср – келажакдаги набийга ишонииш ва унга дастакчи бўлиш васифасидир. Муҳаммад алайҳиссалом сўнг набий бўлгани учун бизни бундай бир вазийфамиз йўқ. Бақара 286 ва Аъроф 157- оятлар шуни кўрсатади.

[4]     Эбу Жаъфар Муҳаммад б. Жарир ат-Тобарий (ил.310 ҳ.), Тарихул-Умам ва вал-Мулук (Тарихут-Тобари) Байрут 1407, c. И с. 187, аз-Замаҳшарий Маҳмуд б. Умер (467-538 ҳ.), ал-Кашшоф, Байрут тарихсиз. Аъло Сурасининг тафсири.

[5]     Мажалла. 1450. “Рисолат – бир киши ўзгартиришга ваколатсиз ҳолда бир кишининг сўзини бошқа бирисига етказиши яъни таблиғ деганидир. Ўртадаги элчига Росул, юборганга мурсил ва учунчи шахсга эса мурсал илайҳ дейилади.  Али Ҳиммат Барқий, Истанбул, 1978.

[6]    Отасига берган сўзида турган эди. Бу оят, қурбон бўлган киши Исҳоқ эмас, Исмоил алайҳиссалом эканини кўрсатади.
[7]     الرسول (ар-росул)нинг бошидаги ال (ал) қўшимчасı музоаф илайҳдан эваз ҳисобланиб رسولنا (росулуна) маъноси берилган.

Телеграм каналимиз: