Musulmonlar
Таҳоратсиз Қуръон ўқиса бўладими? (Қўшимча қилинди)

Таҳоратсиз Қуръон ўқиса бўладими? (Қўшимча қилинди)

Савол: Қуръонни ёддан ўқиш ёки уни ушлаш учун таҳоратли бўлиш шартми?

Жавоб: Қуръони Каримни ўқиш, эшитиш ёки уни ушлаш учун таҳоратли бўлиш шарт эмас. Таҳорат ҳақида баён қилинган Моида сурасининг 6-ояти ва саҳиҳ ҳадисларга кўра таҳорат – Қуръон ўқиш ёки уни ушлаш учун эмас; намоз ўқиш учун шарт қилинган. Кўплаб фиқҳ китобларида ёзилган “Қуръонни таҳоратсиз ушлаб бўлмайди” деган ҳукм заиф ривоятларга асосланган.[1] Бундай бир муҳим ва жиддий масалада заиф ҳадисларга асосан амал қилиб, бирон нарсани ҳалол ёки ҳаром деб ҳукм қилиш асло мумкин эмас.
Қуръон ўқиш учун нима қилиниши кераклиги ҳақида Аллоҳ таоло оятда шундай баён қилган:

فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

“Қачон Қуръон ўқисангиз, қувилган/тошбўрон қилинган шайтондан Аллоҳга сиғининг.” (Наҳл 16/98)

Кўриб турганингиздек Қуръон ўқиш учун шайтоннинг ёмонлигидан Аллоҳга сиғиниб – паноҳ сўрашдан бошқа нарсага буюрилмаган.

Қуръонни таҳоратсиз ушлаб бўлмайди деганлар “Унга топ-тоза қилинганлардан бошқаси тег(а ол)майди.” (Воқеа 56/79) оятини далил қилиб келтириб, топ-тоза қилинганлардан мақсад таҳорати борлар деб айтишади. Ҳолбуки, оятнинг аввалги ва кейинги оятларини қўшиб, бирга ўқиса, у оятда таҳоратсиз Қуръонга тегилмасин деган гап ҳақида эмас, балки умуман бошқа нарса ҳақида баён қилингани маълум бўлади. Мазкур оятлар шундай:

“Йўқ! Ўша юлдузларнинг мавқеларига (ўрнаштирилган жойларига) қасам ичаман-ки, агар билсангиз бу буюк бир қасамдир. Шубҳасиз бу – қўриқланган бир китобдаги ҳурматли Қуръондир. Унга топ-тоза қилинганлардан бошқаси тегмайди (тега олмайди) Оламларнинг Раббисидан юборилгандир.” (Воқеа 56/75—80).

Оятларни бир-биридан айирмасдан ўрталаридаги боғлиқликлари билан бирга ўқисак, 79-оятда зикр қилинган Қуръон биз ўқиётган мушаф эмас, балки муфассир олимлардан Фахриддин ар-Розийнинг исботлаб берганидек,[2] Лавҳул-маҳфузда қайд этилган она матн ҳақида гап бораётгани ўртага чиқади. Қуйидаги оятлар ҳам шунга далолат қилмоқда:

 بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِيدٌ. فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ

“Тўғриси, у буюк Қуръондир, Лавҳул-маҳфуздадир.” (Буруж 85/21-22)

Оятлар – асли Лавҳул-маҳфузда бўлган Қуръонга фақатгина топ-тоза қилинганлар яъни фаришталаргина[3]тега олишини[4] билдиргани учун ҳам, саҳобалардан Абдуллоҳ ибн Аббос, тобеинлардан Саид ибн Жубайр ва Икрима шу кўришда бўлганларидек[5], Имом Мотуридий ҳам ўзининг тафсирида айнан шу маънони танлаган.[6] Зеро оятдаги “ла ямассуҳу” ибораси, “унга тегмасин” деган маʼнодаги наҳий эмас балки “унга тега олмайдилар” деган маънодаги нафийни билдирувчи бир ифодадир деган. Шунингдек Араб тили қоидаларига кўра агар ифода наҳий жумласи бўлганда эди, қўлимиздаги мушаф оятидаги “ла ямассуҳу” нинг эъроби аслида “ла ямсашу” ёки “ла ямассаҳу” шаклида бўлар эди.

Кўриниб турилганидек, анʼанавий динга кўра бўлган – “таҳоратсиз Қуръонни ушлаб бўлмайди” деган ҳукм Араб тили қоидасига ҳам тўғри келмайди, буни иложиси ҳам йўқ.

Энди бунга қўшимча ўлароқ машҳур муфассирларни тафсирларидаги ҳадис ва ривоятларни ва муфассирларни фикрини асл араб тили ҳолича келтирамиз:

عن ابنِ عباسٍ {لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ} قال الكتابُ المُنَزَّلُ في السماءِ لا يَمَسُّهُ إلا الملائكةُ
(Аббос ўғли Абдуллоҳдан, Фатҳул Қодийр 5/232)

عن سعيد بن جبير ﴿لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ﴾ قال: الملائكة الذين في السماء
(Тобарий Тафсири, алоқадор оят тафсири)

لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ أي: لا يمس القرآن إلا الملائكة الكرام، الذين طهرهم الله تعالى من الآفات، والذنوب والعيوب
(Тафсир ас-Саъдий)

( لا يمسه ) أي ذلك الكتاب المكنون ، ( إلا ٌالمطهرون ) وهم الملائكة الموصوفون بالطهارة ، يروى هذا عن أنس ، وهو قول سعيد بن جبير ، وأبي العالية ، وقتادة وابن زيد : أنهم الملائكة ، وروى حسان عن الكلبي قال : هم السفرة الكرام البررة .
(Тафсир ал-Бағовий)

قال ابن جرير : حدثني إسماعيل بن موسى ، أخبرنا شريك ، عن حكيم – هو ابن جبير – عن سعيد بن جبير ، عن ابن عباس : ( لا يمسه إلا المطهرون ) قال : الكتاب الذي في السماء .
(Тафсир Ибн Касир)

قوله تعالى : لا يمسه إلا المطهرون اختلف في معنى لا يمسه هل هو حقيقة في المس بالجارحة أو معنى ؟ وكذلك اختلف في المطهرون من هم ؟ فقال أنس وسعيد وابن جبير : لا يمس ذلك الكتاب إلا المطهرون من الذنوب وهم الملائكة . وكذا قال أبو العالية وابن زيد : إنهم الذين طهروا من الذنوب كالرسل من الملائكة والرسل من بني آدم ، فجبريل النازل به مطهر ، والرسل الذين يجيئهم بذلك مطهرون . الكلبي : هم السفرة الكرام البررة . وهذا كله قول واحد ، وهو نحو ما اختاره مالك حيث قال : أحسن ما سمعت في قوله : لا يمسه إلا المطهرون أنها بمنزلة الآية التي في ( عبس وتولى ) : فمن شاء ذكره في صحف مكرمة مرفوعة مطهرة بأيدي سفرة كرام بررة يريد أن المطهرين هم الملائكة الذين وصفوا بالطهارة في سورة ( عبس )
(Қуртубий Тафсири)

حدثني محمد بن سعد، قال: ثني أبي، قال: ثني عمي، قال: ثني أبي، عن أبيه، عن ابن عباس، قال: إذا أراد الله أن ينـزل كتابا نسخته السفرة، فلا يمسه إلا المطهرون، قال: يعني الملائكة.

حدثنا ابن بشار، قال: ثنا عبد الرحمن، قال: ثنا سفيان، عن الربيع بن أبي راشد، عن سعيد بن جبير ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ ) قال: الملائكة الذين في السماء.

حدثنا ابن حُميد، قال: ثنا مهران، عن سفيان، عن الربيع بن أبي راشد، عن سعيد بن جبير ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ ) قال: الملائكة.

حدثنا أبو كُريب، قال: ثنا ابن يمان، عن سفيان، عن الربيع بن أبي راشد، عن سعيد بن جبير ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ )قال: الملائكة.

حدثنا ابن حُميد، قال: ثنا يحيى بن واضح، قال: ثنا عبيد الله، يعني العتكي، عن جبار بن زيد وأبي نهيك في قوله: ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ ) يقول: الملائكة.

قال: ثنا مهران، عن سفيان، عن أبيه، عن عكرِمة ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ ) قال الملائكة.

حدثني محمد بن عمرو، قال: ثنا أبو عاصم، قال: ثنا عيسى؛ وحدثني الحارث، قال: ثنا الحسن، قال: ثنا ورقاء جميعًا، عن ابن أبي نجيح، عن مجاهد، في قوله: ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ ) قال الملائكة.

حدثنا ابن حُميد، قال: ثنا جرير، عن عاصم، عن أبي العالية ( لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ ) قال: الملائكة.
(Тобарий Тафсири)

فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ﴾ مَصُونٍ وهو اللَّوْحُ المَحْفُوظُ. ﴿لا يَمَسُّهُ إلا المُطَهَّرُونَ﴾ لا يَطَّلِعُ عَلى اللَّوْحِ إلّا المُطَهَّرُونَ مِنَ الكُدُوراتِ الجُسْمانِيَّةِ وهُمُ المَلائِكَةُ
(Қозий Байзовий Тафсири)

Булар каби яна ўнлаб тафсирларда ҳам айнан шундай келтирилган. Буларнинг барчаси оятда зикр қилинган китоб самодаги китоб эканини баён қилишган.

Набий алайҳиссаломдан келган ривоятларга назар соладиган бўлсак, масала янада равшанлашади. Масалан, Абдуллоҳ ибн Аббосдан келтирилган ривоятга кўра, бир куни Расулуллоҳ ҳожатдан эҳтиёжини чиқариб қайтганда, у киши учун тайёрланган овқат олдига ўтирмоқчи боʻлганида, унга: “Таҳорат олишингиз учун сув олиб келайликми эй Аллоҳнинг элчиси?” дейилганида, У шундай жавоб берган экан:

“Йўқ! Менга фақат намозга турганимда таҳорат олиш буюрилди!”[7]

Набий алайҳиссалом,”Менга фақатгина намозга турганимда таҳорат олишим буюрилган” сўзи билан:

“Мўминлар! Намозга турган вақтингизда юзларингизни ва қўлларингизни тирсакларингизгача ювинг. Бошингизни масх қилинг, оёқларингизни ҳам тўпиқларигача…” (Моида 5/60) оятга ишорат қилган ва намоз ўқишдан бошқа ҳеч нарса учун таҳорат олишга буюрилмаганини ифода қилмоқда. Агар Қуръонни ушлаш учун таҳоратлик бўлиш шарт бўлганида , У: “Менга фақатгина намозга турганимда ва Қуръон ўқиб/ушлайдиган вақтимдагина таҳорат олишга буюрилдим” деган бўлар эди.

 

Баъзи бир холис илмли инсонларни таклифига биноан бир оз қўшимча киритилди.

(Бу мақолани таёрлашдан мақсадимиз, Қуръон талабаларига машаққат ва қийинчилик келтириб чиқараётган баъзи бир мазҳаб фатволарини Қуръон ва ҳадис билан ўрганиб чиққан ҳолда асл ҳақиқатни ўртага қўйиш, Аллоҳнинг дини енгиллик дин эканини билдириш бўлган, холос.)  

 

[1] : http://isamveri.org/pdfdrg/D00036/2008_28/2008_28_HOCAOGLUM.pdf

[2] Фахриддин ар-Розий, ат-Тафсир ал-Кабир, Дору Иҳё ат-Турос ал-Арабий,3 бс, Байрут 1999, 10-жл, 430-431.

[3] Оятдаги “мутоҳҳарун” ибораси исми мафъул бўлиб, тозаланган, тоза сақланган, топ-тоза тутилган деган маъноларни билдиради ва улар фаришталарнинг сифатлари эканини билдиради. Оятда бу нарса очиқ қилинмаган бўлсада, йндан аввалги ва кейинги оятлар биргалашиб ўқилса, мутоҳҳарун калимасидан фаришталар қасд этилгани ма;лум бўлади.

[4] Қуръон Йўли Туркча Таржима ва Тафсир, Диёнат Ишлари Вазирлиги Нашриёти Анкара 2008, 5-жл, 229-с.

[5] Ибн Жарир ат-Тобарий Жомеъ ал-Баён фи Таъвил ал-Қуръан, Дор ал-Кутуб ал-Илмийя, 11-жл, 659-661-с.

[6] Абу Мансур ал-Мотурудий, Таъвилот ал-Қуръан,Таҳқиқ, Муҳаммад Маъсум Ванлиўғли, Дор ал-Мийзон, Истанбул, 2009, 14-жл, 321-322.

[7] Термизий Атъима 40, Абу Довуд Атъима 11, “Нимага таҳорат олай, намоз ўқийманми?” деган фарқли жавоб билан Муслимда Ҳайз 120.

Телеграм каналимиз: